Kerken bij elkaar op bezoek

Kerkvisitatie
Het is nog niet zo lang geleden dat in onze kerken nog al wat bezwaren werden ingebracht tegen de manier waarop binnen de Nederlands Gereformeerde Kerken werd omgegaan met de kerkvisitatie. Dit gold vooral de laconieke manier waarop dit instrument van eenheid binnen het gereformeerde kerkverband werd gehanteerd. Een instrument van kerkelijke eenheid, zo noemen we terecht de kerkvisitatie. In deze korte bijdrage geven we paar hoofdlijnen aan, die van betekenis zijn voor de beoordeling van dit kerkelijke middel om de onderlinge verbondenheid tot uitdrukking te brengen. Zij dient binnen onze kerken te gevonden te worden. Eerst iets over de geschiedenis ervan. Dan iets over de praktische uitvoering, en ten slotte een paar opmerkingen over de blijvende betekenis ervan.

Een paar historische notities
Altijd is er in de Nederlandse kerken van de Reformatie een zekere weerstand geweest tegen het instituut van de kerkvisitatie, vooral tegen functionarissen die haar zouden uitoefenen. Men bedoelde de ambtsdragers die uit naam van de classis en bekleed met haar gezag of op autoriteit van het kerkverband een onderzoek instelden naar de gang van zaken in een plaatselijke kerk. Hoe werd er in een bepaalde kerk gepreekt? Was er voldoende samenhang in een gemeente? Hoe stond het met de catechisaties? En was er ook sprake van een goede groei van de gemeente?
De pogingen die werden gedaan om op deze manier onderling contact te onderhouden werden niet door iedereen gewaardeerd. Men vreesde dat er een soort van hiërarchie zou ontstaan en dat de visitatoren zich een soort van bisschoppelijk gezag zouden aanmatigen. Van bisschoppen moest men in de gereformeerde kerken niet zo veel hebben. Ook de lutherse aanpak, waarbij aan de overheid een bepaalde rol werd toegekend, genoot weinig sympathie. Vandaar dat men in het begin probeerde de boot af te houden. Geen kerkvisitatie, die ook maar een zweem vertoonde van bisschoppelijke inmenging in de gang van zaken in de plaatselijke situatie. Intussen was het wel duidelijk dat, zou de kerk werkelijk één zijn in prediking en dienst, een vorm van onderling toezicht wel noodzakelijk was. Een van de eerste synoden (die van Den Haag 1586) sprak de noodzaak uit van een regeling om de zuiverheid van de leer in de gemeente te onderhouden. Daartoe moesten de visitatoren van tijd tot tijd een preek gaan beluisteren, en daarbij letten op de leer en op de manier waarop het Woord bediend werd. Zij moesten ook ter plaatse informeren of de predikant ijverig was in het bouwen van de kerk. Zij dienden te onderzoeken of er twisten in de gemeente waren. Men ziet dat deze wijze van kerkvisitatie precies datgene bedoelde wat in onze eigen kerkorde wordt nagestreefd.

Praktische doelstelling
Wie de bepalingen uit onze kerkorde bekijkt, zal al spoedig bemerken dat de doelstelling geen andere is, dan de bevordering van de eenheid en de opbouw van de gemeente binnen het verband van de classis. Immers de kerkvisitatoren treden op als gevolmachtigde afgevaardigden van de classis, dit wil zeggen van de genabuurde kerken. Men wil geen heerschappij uitoefenen over een bepaalde gemeente. Men wil voorkomen dat de zaken verkeerd gaan. En de bedoeling is geen andere, dan dat men eventuele moeilijkheden tijdig weet te onderkennen en uit de weg te ruimen. Men probeert ter plekke, zonder dat daarin in eerste instantie de classis gemoeid wordt, spanningen en gevaren binnen een gemeente te onderkennen. Wanneer er misstanden heersen of dreigen, zullen visitatoren trachten deze weg te nemen.
Ieder kan nu begrijpen, dat daarom in de kerkorde gesproken wordt over de kwaliteit van de visitatoren. Zij moeten aangewezen worden uit de meest ervaren en bekwame dienaren des Woord van wie één vervangen kan worden door een ouderling. En zij worden gemachtigd om in alle kerken elk jaar kerkvisitatie te houden. Het is de bedoeling dat "bijtijds", dat wil zeggen voordat allerlei moeilijkheden als een vuur om zich heen hebben gegrepen, met broederlijke raad en daad bij te staan. Dus kan men begrijpen dat ervaren en bekwame dienaren worden gekozen tot dit verantwoordelijke werk.
De praktijk onder ons is daarmee dikwijls in strijd. De ervaren en bekwame dienaren hebben het vrijwel altijd al te druk. Men schijnt de opvatting te huldigen dat kerkvisitatie een middel is om jonge predikanten de gelegenheid te geven om ervaring op te doen. Van een jaarlijkse visitatie komt ook niet veel terecht. De classisvergadering is al te toegefelijk, wanneer de broeders in gebreke zijn gebleven om hun werk te doen. Soms gebeurt het dat een visitator van jonge leeftijd, weliswaar met goede wil, wordt aangewezen, die dan zelf maar een ouderling moet meenemen, waar dan ook vandaan. Een kind kan begrijpen dat op deze manier het kerkelijke middel van de visitatie een formaliteit is geworden. Er zijn classes waarin de kerkvisitatie niet meer goed functioneert. Hetgeen te betreuren is.

Gevaren
Men kan zich indenken dat de kerken in het verleden bevreesd waren voor de ontwikkeling van een bijzonder ambt van visitator Het kon gemakkelijk ontwikkelen in de richting van de bisschop, die alles op eigen houtje regelt. Het tegenovergestelde is echter even bedenkelijk. Wanneer de kerken geen innerlijke samenhang meer kennen, komt er gemakkelijk een vorm van independentisme in de geest van: "wat hebben anderen met ons te maken!" Tegenover die geest is een goede regeling van de kerkvisitatie noodzakelijk. Zij versterkt de onderlinge samenhang. Een ander gevaar treedt op, wanneer een kerkenraad weigert om aan de classis juist die informatie te verstrekken, die nodig is voor een goede beoordeling van een plaatselijke situatie. Ook hier loert het streven naar een individualistische opstelling. Een goed gesprek kan veel narigheid voorkomen. De bekende kerkrechtsspecialist F.L. Rutgers hield in het begin van de jaren negentig van de 19e eeuw zijn studenten voor: "Het doel van de informatie is niet in de eerste plaats om dit als rapport, als klacht op de classis te brengen, maar om te voorkomen dat klachten op de classis komen". Broederlijke openheid kan kerkelijke conflicten voorkomen. Men moet elkaar vertrouwen. Wanneer dit ontbreekt is een van de fundamenten van het kerkverband weggevallen en dat wil juist de kerkvisitatie voorkomen.

W. van 't Spijker

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen