Preken met thema en verdeling

Uit het hoofd preken
Het ideaal zou zijn wanneer de predikanten geheel uit het hoofd preken. Als je die gave ontvangen hebt, is het prachtig. En je kunt het ook voor een deel leren. Toch is het geheel uit het hoofd preken - los van het papier - moeilijker dan wel wordt voorgesteld. Spreken uit het hoofd op zich is niet zo moeilijk en zeker niet wanneer men in het spreken in het openbaar is getraind en de gave van het woord heeft ontvangen. Maar preken uit het hoofd is wat anders. Dat is van een eigen orde waarvoor ook eigen regels gelden. Prof. W. Kremer zei destijds: Je moet er niet aan beginnen voordat je op zijn minst zeven jaar dominee bent geweest. En daarna moet de preek nog eerst uitgeschreven worden om daarna er een schets van te maken waarmee je de preekstoel op kunt. En er zullen altijd predikanten zijn die het niet kunnen - afgezien van het niet durven - om geheel uit het hoofd hun preek te houden. Zij behoeven zich daarvoor niet te schamen en zich minder te gevoelen dan de meer goed gebekte collega's.

Niet noodzakelijk
Het preken met een thema en verdeling is niet noodzakelijk. Er worden vele goed opgebouwde en uitgewerkte preken gehouden zonder een geformuleerd thema en verdeling. Hoewel: Iedere preek heeft per definitie een hoofdthema. Is dat niet het geval dan is er moeilijk van een preek te spreken. Het wordt een verhaaltje, een vlotte toespraak om niet te zeggen een vlotte babbel. Men kan op goede en opbouwende wijze analytisch preken. Men volgt de tekst op de voet en opent de boodschap stap voor stap. Maar ook dan moet de preek orde en opbouw hebben. Wat staat ons voor ogen bij het maken en houden van de preken? Heel veel! Elke dominee zal zo van tijd tot tijd bij het maken van zijn preken gezichten zien. Zo maar zie je de catechisanten voor je; denk je terug aan een gesprek op de belijdeniscatechisatie. Je denkt aan die zuster met geloofsvragen en je ziet die broeder in het ziekenhuis. Je ziet de hele gemeente voor je in al haar verscheidenheid. Hoe breng ik de boodschap van de Heere bij hen? Preken is altijd preken ad hominem: op de mens af; op die concrete mens in zijn en haar concrete omstandigheden van dit moment. Iedere dominee moet er alles aan doen wat in zijn vermogen ligt om de boodschap van Gods Woord zo dicht mogelijk bij de horende gemeente te brengen. Maar daar is niet alles mee gezegd! Want hoe begaafd we ook mogen zijn, onze mogelijkheden hebben een grens. En ook aan de actualiteit is een grens. De uren gaan door, de omstandigheden wisselen. Aan de mogelijkheden om praktisch te preken is ook een duidelijke grens. Dat wij praktisch moeten preken is ten volle waar. Maar verwacht daarvan niet alle wonderen. Want wat is praktisch? Hoe ik vrede houd in mijn leven? Hoe ik een onenigheid bijleg? Hoe ik de kinderen opvoed? Hoe wij omgaan met onze kleinkinderen? Hoe we ons dienen te gedragen in de maatschappij met alles wat op ons afkomt en over ons heen? Het hoort er allemaal bij. Gods Woord gaat over heel ons leven, naar de binnenkant toe en over de levensopenbaring naar buiten toe. Maar praktisch is ook: Dat wij God rijker gaan kennen. Dat Zijn grote daden werkelijk grote daden voor ons worden en blijven. Dat wij de vervulling met de Heiige Geest mogen ervaren. Dat de geestelijke schatten uit het Woord voor ons gaan glanzen. Dat wij tot verwondering, tot lofprijzing en aanbidding worden gebracht. Dat Christus in ons een gestalte aanneemt. Dat ik dus ook mag spreken van geestelijke groei en dat ik die ervaar in mijn staan in en gaan door de wereld. Dat ik van Christus ben en dat als zodanig meer en meer ga verstaan.

Valkuilen
Er zijn reële gevaren verbonden aan het preken uit het hoofd. Nogmaals: Het is een ideaal maar het is een hoog ideaal. Het kan bijvoorbeeld het gevaar hebben van voor de vuist weg spreken. Het praat zo heerlijk weg. Je kunt het dan nog wel over de tekst hebben en je vlecht er een serie aardige verhalen in over wat er zoal in de gemeente(n) is gebeurd en wat je hebt meegemaakt. Deze broeder of gene zuster treedt dan op als getuige. Och, je wilt er niet zo veel verkeerds van zeggen maar soms denk je: Prediker, houd je alstublieft bij de tekst en open die.
Ook een reëel gevaar is dat we onnodig in herhaling vallen. Je had het al gezegd in de eerste helft van de preek en tegen het einde ben je het weer vergeten en je zegt het nog maar een keer. Een herhaling moet functioneel zijn. De geoefende hoorder denkt: Dominee, zeg maar amen. Dat is voor u en voor ons beter. Volstrekt af te wijzen is dat we de tijd nog wat moeten volpraten. Laat geen dominee zich dat juk laten opleggen.

Niet alleen spreektaal
Het is voor mij de vraag of we alleen spreektaal op de kansel moeten gebruiken. De verhevenheid van het Woord wil ook doorklinken in ons taalgebruik. De gemeente moet zich het bijbels taaleigen eigen maken. Het is een taal in alle gevarieerdheid die op zich wel duidelijk is. En we moeten ook niet zo bang zijn voor af en toe een dogmatische term. Die kun je uitleggen. Want de kerk zegt in die dogmatische termen heel zinnige dingen. Er is in vroegere tijden diep nagedacht over de schatten van het Woord. Wij staan in een lange traditie en het goede daaruit laat zich wel degelijk inpassen in onze moderne tijden. Bovendien, maar dit wordt een ander thema, moet de gemeente niet alleen met de melk maar ook met de vaste spijze gevoed worden. Ik denk dat het weer tijd geworden is om in de kerken daarover weer eens grondig met elkaar door te spreken. Want vele preken lijden aan geestelijke bloedarmoede. En het kan zo zijn dal je als prediker het zelf niet ziet en aanvoelt. De geestelijke groei is onderdeel van het heil van God. Die is noodzakelijk. De preken moeten die bevorderen en in geen geval remmen. Maar nogmaals, dit wordt een ander thema.

Pleidooi voor
Orde en opbouw zijn noodzakelijk voor de luisterende gemeente. Ik zie niet in waarom een thema en verdeling de verrassing van wat er komen gaat wegneemt. Het dient het luisteren. De uitwerking moet er dan wel een zijn die het thema helder in het licht stelt en de verdeling volgt. Het thema moet de hoofdgedachte van de tekst grijpen en vastleggen. De verdeling in één, twee of drie punten moet de tekst volgen. Een verdeling in vier of zelfs nog meer punten lijkt me te veel van het goede. Er zijn vele mogelijkheden, zelfs bij één tekst. Ik heb preken gelezen over dezelfde tekst met een totaal verschillend geformuleerd thema en verdeling en die toch de volle boodschap van de tekst brachten. Er zijn ware meesters in het vinden en formuleren van een thema en verdeling. Ik noem er zo maar drie en ze zullen wel opkijken zich hier genoemd te vinden. Ds. J.H. Velema was - en is? - er beroemd om. Mijn collega die om de week de rechterkolom in De Wekker naast het Nader Bekeken verzorgt, ds. Schenau, heeft er ook bijzondere gaven voor. Met verwondering lees ik ook steeds de verdelingen, die ds. W. van Gorsel in zijn meditatiebundels gebruikt. Ieder werke met eigen gaven. En waarom mogen we af en toe niet wat van elkaar overnemen? Ieder hoeft voor zichzelf niet alles uit te vinden. Samen met alle heiligen!
Kortom: Preken met een thema en verdeling is niet per se noodzakelijk. Calvijn en Luther deden het ook niet. Dat zegt iets. Toch pleit ik er voor ondanks het verbod van de stichting Passie voor preken. Nu moet men daar niet denken dat ik mij tegen hen keer. Ik ben blij met hun werk en weet mij er ten volle mee verbonden. Ik deel de passie voor preken. Want het is en blijft een prachtig werk: Gods Woord te bedienen voor de gemeenten. En alle nieuwe nadenken er over is welkom. Men moet toch wel wat weten om Godgeleerde, gereformeerde homileten die pleitten en pleiten voor een goed thema en verdeling te weerspreken en te zeggen dat ze het niet goed gedaan en gezien hebben. Of het was wel goed in hun tijd en in hun cultuur maar voor vandaag kunnen wij er niets mee. Dat gaat me echt wat te snel en gemakkelijk.

Geschonken preek
Wie zich werkelijk ingraaft in Gods Woord, er door heen gaat, er innerlijk door gegrepen wordt, die krijgt een actuele en krachtige preek. Die krijg je inderdaad. Het Woord word je geschonken. Het wordt ook een geschonken preek ondanks al onze studie en inspanning. Wat zal het een zegen geven als op alle kansels in Nederland het Woord van God voluit en met kracht wordt gebracht. Dat de predikanten zich niet door de mode van de dag laten bepalen maar zich terugtrekken en begeren hun God te ontmoeten in Zijn Woord. Vanuit die teruggetrokkenheid de kansel op en de gemeenten in. Er is nog veel bekering op dit punt nodig.

J. Jonkman
(ds. J. Jonkman is predikant van de kerk te Drachten)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen