Passie voor preken! (3)

De pastorale grondhouding
Wat tot nu toe gezegd is houdt ook in, dat iemand die het Woord brengt oog dient te hebben voor zijn hoorders in hun bonte verscheidenheid en in hun persoonlijke situatie. Naar mijn gedachte is dat vooral een kwestie van wat men tegenwoordig een 'pastorale attitude', een pastorale grondhouding noemt. Indringend brengt Paulus dit beginsel onder woorden als hij aan de Korinthiërs schrijft: 'Mijn hart is voor u opengegaan' (2 Kor. 6:11). In de prediking mag - en moet doorklinken - dat de prediker 'hart' heeft voor de gemeente, dat hij de mensen opzoekt in de vragen, de weerstanden, de aanvechtingen, de verlangens en de verwachtingen die in hun hart leven. De befaamde Engelse prediker John Flavel uit de 17e eeuw heeft dat zó onder woorden gebracht:

'Een wijze dienaar van het Woord zal de harten van zijn gemeenteleden meer bestuderen dan de beste boeken van zijn bibliotheek die door mensen geschreven zijn. Hij zal in zijn preken niet de stof kiezen die voor hemzelf het gemakkelijkst is, maar wat voor hen het meest nodig is. Predikanten die de toestand van hun kudde goed kennen - dat behoort zo te zijn - zullen zelden met de handen in het haar zitten welke tekst ze moeten kiezen voor de volgende zondag. Wat hun gemeenteleden nodig hebben zal telkens weer hun tekstkeuze bepalen.'

Dit wil natuurlijk niet zeggen dat een dominee bij de voorbereiding van zijn preken 'alleen maar' naar de gemeente luistert, laat staan dat hij de mensen naar de mond praat. Hij heeft immers allereerst de boodschap van God te brengen! In die boodschap zoekt God echter zondige mensen in die situatie waar ze zich op dat moment bevinden en dat dient in de houding van de prediker én in zijn woorden zichtbaar en hoorbaar te worden. Wanneer het hart van de prediker is opengegaan voor het Woord van God en voor de gemeente, zal hij juist 'tot het hart' van de gemeente weten te spreken en geestelijke leiding kunnen geven in de vloed van vragen die op ouderen en jongeren afkomen. Dat betekent dat hij vanuit de Schrift eerlijk ingaat op de dingen die in hun hart leven, of juist niet in hun hart leven. Hij neemt hen in de prediking als het ware bij de hand en wijst hen in bewogenheid en ernst de weg..

Dialogisch en beeldend spreken
De vraag kan opkomen: hoe doe je dat nu - concreet - als dienaar van het Woord? Ik zou daarover twee dingen willen zeggen. In de eerste plaats is het van belang om sterk dialogisch te preken. In de prediking is de voorganger - al verkondigend - met de gemeente in gesprek. Neen, dat is niet een soort rondetafelconferentie waarin ieder zijn zegje mag doen en elke bijdrage hetzelfde gewicht heeft! Het gaat in de prediking om de gezaghebbende verkondiging van het Woord, waarvoor uiteindelijk al onze menselijke woorden moeten wijken. Maar de prediker mag wel laten zien dat hij weet welke dingen er leven bij de mensen en hij mag die dingen in het licht van het Woord brengen. En wat kan het juist verrassend, verhelderend en bemoedigend zijn om te ontdekken dat er in het oude Woord ook met betrekking tot allerlei vragen van hart en hoofd en leven licht en leiding te vinden is! Ik denk daarbij aan een oudere zuster uit een van de gemeenten die ooit zei: het was of de dominee tijdens de preek met de Bijbel in de hand naast me kwam zitten en me heel persoonlijk de weg naar de Heere wees.

Het is zeker ook van betekenis om te proberen zo beeldend mogelijk te spreken. Dat heeft niet alleen te maken met de 'beeldcultuur' van vandaag, al heeft het dat zeker ook. Maar ook grote predikers uit het verleden hebben het Woord van God doorgaans zeer beeldend verkondigd. De beeldende kracht van de taal van George Whitefield of van Charles Haddon Spurgeon was er mee de oorzaak van dat mensen zo volstrekt door de boodschap geboeid werden en er zo door werden meegenomen dat ze wisten: Dit gaat over mij!

De prediker en zijn 'passie'
We kijken tenslotte ook nog even naar de man die het Woord brengt, de prediker. Wat vraagt alles wat tot nu toe gezegd is niet van hem? Ik wil er niet omheen draaien: het vraagt van hem heel veel. Eigenlijk moet ik zeggen: het vraagt alles! Wat meer toegespitst gezegd: niemand kan het Woord van God verkondigen of hij moet gegrepen zijn door de boodschap en vanuit dat perspectief liefde hebben voor mensen. Wanneer we van 'passie' voor preken mogen spreken, dan ligt de bron van de passie hier: liefde tot het Woord van God en liefde tot Zijn gemeente. Als dat zou ontbreken, dan kunnen we beter maar ophouden, of helemaal geen dominee worden!!

Dit betekent tegelijkertijd dat de passie van de prediker door dit motief ook beheerst en begrensd wordt. Ik bedoel daarmee, dat hij ook met zijn 'passie' dienstbaar moet zijn aan God, het Woord en de gemeente. Het zou kunnen gebeuren dat een dominee zo onder de indruk is van zichzelf, van zijn originaliteit of van zijn vondsten, dat hij in feite alleen maar zichzelf in de prediking etaleert. In het ergste geval zou het gevolg daarvan kunnen zijn dat hij het Woord niet meer bedient maar religieuze verhalen houdt met een hoog 'ego-gehalte'. Laat duidelijk zijn dat het Woord van God dat radicaal verbiedt! Dat is geen preken meer maar mensen behagen en ten diepste zichzelf behagen!

Betekent dit dat een prediker in zijn verkondiging nooit iets van zichzelf mag laten zien? Ik zou op dit punt heel voorzichtig willen zijn. Van Calvijn is bekend dat hij het woordje 'ik' uiterst zelden in zijn preken gebruikte. Het ging immers niet om hem, maar om de God die zich in het Woord laat verkondigen! Tegelijkertijd mag in de prediking wel uitkomen, dat het Woord van de prediking door de voorganger is heengegaan en dat hij ook zelf iets weet van de aanvechtingen en vreugden die dit Woord bij de hoorders oproept. Dat mag best in een preek op een heel persoonlijke manier gezegd worden. De Schrift zelf gaat ons daar trouwens in voor. Maar laat het dienstbaar blijven aan het grote doel: bediening van het Woord van God in de gemeente van Christus en nooit ontaarden in een 'prediken van onszelf'.

De praktijk
Kan een dominee het Woord altijd met evenveel verve en gloed verkondigen? Hij is toch ook een mens? Ja dat is hij zeker. Daarom zijn op zijn minst drie dingen hier van belang:
1. Het gebed van de gemeente en van de kerkenraad wel heel in het bijzonder. Ik denk dat heel wat predikanten in tijden van aanvechting, of wanneer ze geestelijk helemaal leeggelopen waren, ervaren hebben dat ze gedragen werden door de gebeden van de gemeente en tijdens de prediking 'vol' gebeden werden.
2. Vervolgens: laat de prediker zelf rond de bediening van het Woord veel de omgang met God zoeken in het gebed. Deze week vroeg een student me: wat zou nu het geheim zijn van de preken van de grote calvinistische opwekkingspredikers als Edwards en Whitefield? Hun preken waren in sommige opzichten niet zo sterk en toch zijn ze voor zoveel mensen tot zegen geweest! Weet u wat - naar mijn mening - het antwoord is? Hun preken waren - letterlijk - gedrenkt in hun gebeden!
3. Een ander aspect is dat een dominee zichzelf dient te oefenen 'in de verborgenheden van het geloof', zoals het oude formulier voor zijn bevestiging dat zegt. Juist door hierover te mediteren en daarmee bezig te zijn zal de - soms ingezonken - liefde tot Christus en tot Zijn Kerk aanwakkeren. Dan zal het verlangen - en de passie - groeien om het Woord van de Meester zo te brengen dat hijzelf in de prediking als het ware verdwijnt en Christus alles wordt. Want dat is immers de grootste passie van de echte prediker: dat ik in mijn dienst transparant word tot op de gekruisigde en de opgestane Christus. Zoals het van Spurgeon gezegd is: Hij had één passie en dat was: zondige mensen verliefd te maken op Jezus Christus en die gekruisigd!

Nogmaals: passie voor preken
We gaan terug naar het begin: 'Passie' en 'preken' - passen die woorden eigenlijk wel bij elkaar? We hebben gezien dat dat zeker te verdedigen is. Alleen, dan gaat het wel om een 'bedwongen passie', een passie die beheerst wordt door twee dingen: door het Woord van God en door het dienen van God in dit wondere ambt! U vraagt misschien: kan Apeldoorn zulke dominees afleveren? U wilt een eerlijk antwoord? Dan zeg ik: neen! Maar Apeldoorn kan en mag er wel toe bijdragen dat toekomstige predikanten door Christus en door Zijn Geest gevormd worden tot gedreven verkondigers van Jezus Christus en die gekruisigd. We mogen ook zeggen: tot verkondigers met een geestelijke passie om niemand anders te prediken dan de Christus passus, dan Jezus Christus die geleden heeft!!
Als dat ons gebed voor het werk aan de universiteit zou zijn, óf vandaag zou worden, dan zou deze schooldag wel eens heel veel kunnen gaan betekenen!

A. Baars
(Dit is het laatste artikel waarin de tekst wordt weergegeven van de toespraak die drs. A. Baars, universitair hoofddocent aan de TUA, op 27 september j.l. op de Schooldag hield)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen