Aan het werk - voor de hertaling van de Statenvertaling

Intensief zijn we in de afgelopen periode bezig geweest met de opdracht om een goede hertaling gereed te maken en de resultaten van dit werk vandaag aan u voor te leggen. Het vroeg erg veel van hertalers en niet minder van de leden van de vier resonansgroepen, die dagen aaneen gebogen zaten over de Schrift. Daarin zat tegelijk de vreugde van het werk - want wat is mooier dan je grondig rekenschap te geven van wat er staat? En uit eerbied voor de Schrijver van het Woord Hem alleen aan het woord te laten?
Dit Woord moet echter ook in verstaanbare taal weergegeven worden. Je hebt de opgave om in diepe eerbied voor de Heilige Schrift in hedendaags Nederlands te verwoorden wat de Heere ons bekendmaakt. Met deze intentie zijn immers ook de Statenvertalers jaar en dag bezig geweest. Gebleken is dat zij om dit doel te bereiken ook geluisterd hebben naar mensen met inzicht en van hun diensten gebruik hebben gemaakt.
Ons taalgebruik is anders dan van die tijd. Een paar voorbeelden om dit aan te geven. Wanneer vandaag wordt gezegd dat de hele stad beroerd werd denken onze jongeren aan een ziekte, terwijl er vroeger onder verstaan werd dat de hele stad in rep en roer kwam. Als de SV spreekt van slechten worden daarmee eenvoudigen bedoeld, terwijl in het laatste bijbelboek met 'de kwaden' de slechte mensen worden bedoeld. Meer voorbeelden zijn te geven.

Resonansgroepen
Nadat de hertaler de tekst had aangeleverd, hadden de resonansgroepen, die soms wekelijks bijeen kwamen, de taak zich als neerlandici, classici en theologen te buigen over wat voorgesteld werd. Intensief is gewerkt om met een verantwoorde hertaling te komen. Soms zou het eenvoudiger zijn geweest aan een nieuwe vertaling te werken, zo werd vaker opgemerkt.
De waardering voor het werk van de Statenvertalers, die toch al groot was, nam zienderogen toe. We hebben ontdekt dat zij vaak voor dezelfde keuzen stonden. Meer dan eens werden wij uit moeilijkheden geholpen door hun kanttekeningen, waarin zij alternatieven aandroegen of de nodige nuances onder de aandacht brachten. Daarvan werd in diverse situaties dankbaar gebruik gemaakt. We hebben ook gezien dat bij het gereedmaken van deze eerste verantwoorde Nederlandse vertaling van de Bijbel diverse vertalers aan het werk zijn geweest. Opmerkelijk is dat ten aanzien van bepaalde woorden verschillende keuzen zijn gemaakt. Niet steeds is daarom sprake van een concordante vertaling, al hebben zij dit zoveel mogelijk beoogd.

Moeilijkheden
Al bezig zijnde stuitten wij op diverse moeilijkheden. Een paar voorbeelden mogen dit duidelijk maken.
Het woord parakalein is in de SV doorgaans vertaald met vermanen, een enkele keer met vertroosten. Wat moet je nu doen wanneer dit woord in de context de nodige nuances heeft als: eraan herinneren, op het hart binden of oproepen tot. In 1 Timotheüs 5:1 staat in de SV: Bestraf een oude man niet hardelijk, maar vermaan hem als een vader. In de hertaling treft u nu aan: Vaar niet uit tegen een oude man, maar spoor hem aan als een vader.
De vraag was of je farmakeia moest weergeven met gif mengen, toverij of toverkunsten.
Ook voor een woord als katalegein (ons woord catalogus is daaraan verwant) is het bestuur geraadpleegd om met een uiteindelijk voorstel te komen. Het werd (in 1 Tim. 5:9) 'kiezen', want in wezen gaat het om hen die op een lijst geplaatst worden om daaruit te kiezen.
Jezus spreekt uitdrukkelijk van gehenna, zoals Hij ook het woord hades gebruikt. De betekenis van beide woorden dienen we met het nodige onderscheid weer te geven. Bij gehenna gaat het duidelijk om de hel. Daar moet geen ander woord voor worden gekozen om de ernst ervan door te laten klinken. Het woord hades geeft echter aan het verkeren in de dood, in het rijk van de dood. Om misverstanden te voorkomen is in de hertaling vooralsnog gekozen voor het woord 'graf, terwijl we ervan overtuigd zijn dat dit woord een bredere betekenis heeft. Het omvat ook de doden die in de zee hun graf gevonden hebben en zij die verkoold werden in een vuurzee.
In de Psalmen treffen we diverse vrij moeilijk te begrijpen teksten aan. Met een paar voorbeelden is dit te illustreren. In Psalm 18:46 lezen we in de SV: Vreemden zijn vervallen, en hebben gesidderd in hun sloten. In de HSV menen we deze tekst meer open te leggen door de volgende weergave: Vreemden zijn bezweken en kwamen sidderend uit hun burchten.
In Psalm 94:20 lezen we in de SV: Zou zich de stoel der schadelijkheden met U vergezelschappen, die moeite verdicht bij inzetting? In de HSV treft u deze tekst als volgt aan: Houdt de zetel van het onrecht ooit verband met U? Die brengt immers ellende door inzettingen te misbruiken.
Tenslotte nog een voorbeeld van een moeilijk te vertalen tekst: Efeze 4:9. In de SV lezen we: Nu dit: Hij is opgevaren wat is het, dan dat Hij ook eerst is nedergedaald in de nederste delen der aarde? Gaat het hier om de laagten van de aarde of is hier toch een nederdaling naar de hel bedoeld? Uiteindelijk is wat de hertaling betreft gekozen voor: Wat betekent dit 'toen Hij opvoer' anders dan dat Hij ook eerst neergedaald is in de diepten, namelijk de aarde?

Duidelijker
Om te laten zien dat sommige teksten veel duidelijker zijn geworden, zijn nog een paar voorbeelden te geven.
In 1 Timotheüs 1:4 staat in de SV dat Paulus Timotheüs vermaant zich niet te begeven tot fabelen en eindeloze geslachtsrekeningen, welke meer twistvragen voorbrengen dan stichting Gods, die in het geloof is. Wat zou hij bedoeld hebben met stichting Gods? Duidelijker is naar onze overtuiging nu in de hertaling: de door God gewerkte opbouw in het geloof.
Evenzo wat nu hertaald is in 1 Timotheüs 5:4. In de SV lezen we: Maar zo enige weduwe kinderen heeft of kindskinderen, dat die leren eerst aan hun eigen huis godzaligheid oefenen, en den voorouders wedervergelding te doen. We menen dat de tekst aan duidelijkheid gewonnen heeft nu deze aldus gelezen kan worden: Maar indien een weduwe kinderen of kleinkinderen heeft, laten dezen leren voor alles thuis godsvrucht te beoefenen en aan hun voorgeslacht te vergelden wat zij aan hen te danken hebben.
In Openbaring 8:13 was ons inziens niet zo helder wat bedoeld werd met: En ik zag, en ik hoorde een engel vliegen in het midden des hemels. In de hertaling kunnen we nu lezen: Ik keek toe en hoorde één engel die hoog aan de hemel vloog. Hij riep met luide stem: Wee, wee, wee voor hen die op de aarde wonen, vanwege de overige bazuinstoten van de drie engelen, die nog op de bazuin zullen blazen.
In Openbaring 18:17 was niet in te zien om welke schepelingen het ging. In de hertaling begrijpen we om wie het gaat als we nu lezen: En alle stuurlieden en alle opvarenden en zeelieden en allen die op zee hun werk doen, bleven op een afstand staan.

Verbeteringen
Wanneer je het meer dan eens moeilijk vindt tot een goede hertaling te komen, ben je heel blij wanneer je de overtuiging hebt dat er een verbetering ontstaan is. Zo kunnen we zeggen dat wanneer de SV in het evangelie naar Johannes alleen het woord 'liefhebben' gebruikt voor de vertaling van de twee Griekse werkwoorden filein en agapan, het duidelijk een verbetering betekent wanneer er nu te lezen staat: 'liefhebben' resp. 'houden van'. Jezus vraagt eerst aan Petrus of hij Hem wel echt liefheeft. Petrus durft niet meer zo sterk van zijn 'liefde' te spreken en antwoordt dat hij van Jezus houdt. Als de Heiland tenslotte niet meer het woord liefde gebruikt, maar Petrus vraagt of het nog wel waar is dat hij van Hem houdt, belijdt Petrus dát dat waar is. Dat de Heere dát van hem weet. Het is wel passend om dit onderscheid in een hertaling op te doen lichten.
De kanttekeningen hebben op het goede spoor gebracht in Efeze 4:12, zodat in plaats van de weergave van de taak van hen die de Heere heeft aangesteld in de gemeente met: 'tot volmaking der heiligen, tot het werk der bediening', nu als een verbetering gelezen kan worden: 'om de heiligen toe te rusten tot het werk van de bediening'.
In Openbaring 17:11 is onbegrijpelijk wat in de SV staat: En het beest, dat was en niet is, die is ook de achtste koning, en is uit de zeven, en gaat ten verderve. In de hertaling komen we er achter wat de bedoeling van de achtste is, want nu staat er: En het beest dat was en niet is, is zelf ook het achtste. Hij komt voort uit de zeven en hij gaat naar het verderf.
In Openbaring 18:6 is in de SV sprake van: verdubbelt haar dubbel. Wat moet je daarbij denken? Het is echt een verbetering nu te kunnen lezen: geef haar meer dan het dubbele van haar werken.

Dankbaarheid
Het hertaalwerk is nog maar op gang gekomen in wat u vandaag in een deeluitgave wordt aangeboden. De afronding van het geheel zal nog veel vergen. Dankbaar zijn we met de algehele inzet van zo velen om de aloude, nauwgezette en unieke Statenvertaling leesbaar te houden voor onze eigen generatie en haar in een zorgvuldige hertaling te bewaren voor het nageslacht.

J. Van Amstel
(ds. J. Van Amstel is predikant te Ede; hij werkt namens de Chr. Geref. Kerken mee aan de hertaling van de Statenvertaling van de Bijbel)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen