Geestelijk denken en doen (1)

Mij werd gevraagd op een studiebijeenkomst van de desbetreffende kerkenraad hulp te bieden bij het onderscheiden waar het op aankomt. De hoofdzaak van wat ik daar heb aangereikt, geef ik in een paar artikelen weer. De genoemde vragen zijn immers op meer plaatsen aan de orde.

Geestelijk en charismatisch
Juist als een gemeente in een spanningsveld verkeert, met volop mogelijkheden zich tot een ernstig conflict te ontwikkelen, is het goed ons te herinneren dat in de gemeente van Christus de dingen op een geestelijke wijze toegaan. Dat geldt natuurlijk van allerlei conflictstof, maar ook van vragen die opkomen bij charismatische invloeden. Als we ons op dat punt concentreren, zitten we al midden in de punten van verschil.
Wat is geestelijk? In de charismatische spiritualiteit wordt al heel gauw een tendens zichtbaar van een verschil tussen hoger en lager De mogelijkheden worden aangereikt - met behulp van de aandrang en het aanbod van leiders en groepen - om op een hoger plan te komen. Daartoe is een weg van ervaringen beschikbaar. Die ervaringen worden verkregen door gemeenschappelijk gebed, door handoplegging, door een gemeenschappelijke ondervinding waarbij een beleving van vervuld worden of aangeraakt worden een markeringspunt is. De variatie daarin is groot, maar de kenmerkende oriëntatie is op datgene wat jij hebt meegemaakt of kunt meemaken. Jouw bijzondere ervaring is als het ware de trap waarlangs je op een hoger plan komt, en dus geestelijk, of geestelijker, wordt.
Het is begrijpelijk - en tegelijk iets om blij mee te zijn - dat deze aandacht voor het persoonlijk geestelijk leven mensen aantrekt. In kerken van gereformeerd belijden is soms maar weinig zicht overgebleven op de betekenis en de noodzaak van persoonlijke geloofsbeleving. Weliswaar is dat onder christelijk gereformeerden juist altijd benadrukt, maar 'bevinding' is ook daar soms een woord geworden waar schouders bij worden opgehaald.
In elk geval kun je vandaag ook onder mensen van gereformeerd belijden waarnemen, dat een charismatische boodschap aantrekkingskracht heeft. Soms als opvulling van een hiaat, soms ook als een welkome invulling van wat aan bevinding wel wordt besproken, maar niet wordt beleefd. En gemakkelijk raakt het evenwicht dan zoek. Echter niet alleen dal; er is ook reden te vragen naar wat nu eigenlijk wel echt geestelijk en bijbels is. Er kan, net als in bijbelse tijden, ook namaak op de markt van geestelijk leven zijn.

Hoger?
Maar terug naar wat er door een charismatische denkwijze en beïnvloeding aan de hand is. Op allerlei details zou kunnen worden gewezen, als het gaat om de gaven van de Geest, zoals die in de Charismatische Beweging worden gepropageerd: genezing, profetie, tongentaal - die dingen vooral. Wie zijn ogen open heeft, komt er gemakkelijk mee in aanraking. Ook over de charismatische 'basiservaring' gaat het dan. Als een beleving van vervuld worden met de Heilige Geest wordt het vaak aangeduid (of van gedoopt worden met de Geest, zoals vanouds in de pinksterbeweging meestal werd gezegd). Over het hoe en wat daarvan, en het beroep op de Bijbel daarvoor, weid ik niet uit, ook al omdat daar heel wat onderling verschillende gedachten over leven. In deze artikelen wil ik liever blijven bij de kern van wat in het licht van Gods Woord geestelijk is.
Wat is er aan de hand wanneer iemand langs die charismatische weg tot een hoger niveau van christen zijn komt? Wel - hetzij door een ervaring van gedoopt worden met (of in) de Heilige Geest, hetzij door het ontvangen van een van de charismata - dikwijls tongentaal, soms ook een vorm van profetie - wordt christen zijn iets dat niet meer 'alleen maar' geloof is.
Daar heb je een belangrijke tegenstelling. In de Reformatie hebben we geleerd wat de betekenis is van het sola fide. Daar is voor Luther de poort van het paradijs bij open gegaan! En voor Calvijn niet minder. Dat de rechtvaardige uit het geloof zal leven (Rom. 1:17)! Zo heeft de opwekkingsbeweging van de zestiende eeuw bevrijding gebracht uit het diensthuis van de eigen werken en de eigen verdiensten...
Maar vanuit een charismatisch perspectief is sola fide bij uitstek de aanduiding van een dood soort christendom geworden. Sola fide, alleen maar geloven, zonder de openheid voor de extra's van de Geest, daar ontbreekt de echtheid van het nieuwtestamentisch getuigenis aan, zeggen toonaangevende charismatische theologen (bijv. Thomas Smail).
Deze gedachte heeft een krachtig offensief geopend op het christendom wereldwijd. Zij doet daarbij een sterk appèl op een verlangen naar ervaring, dat in de hele Europese cultuur herkenbaar is geworden, en dat o.a. in verband is te brengen met het levensgevoel van het postmodernisme: sterk subjectief en individualistisch, en open voor religieuze ervaringen van welke aard dan ook. De aantrekkingskracht van dit evangelie is zeker, dat het past bij de religieuze verlangens van de mens. Feitelijk staat de mens in deze hele spiritualiteit centraal. Dat wordt vooral duidelijk als het toch wat nader vergeleken wordt met het sola fide.

Geloof alleen - geloof centraal
Natuurlijk wordt ons in het Nieuwe Testament heel veel bekend gemaakt over het werk van de Heilige Geest van God. We horen uit de mond van de Here Jezus dat Hij zal dopen met de Heilige Geest en met vuur. De conclusie van bijbelstudies van theologen (James Dunn, L. Floor en vele anderen) daarover is in elk geval dat het bij het gedoopt worden met de Heilige Geest gaat om 'de inlijving in de gemeente als het lichaam van Christus'. Het gaat daarbij meteen over het behouden worden. Deze omschrijving is dus de aanduiding van het centrum van het heil. Het is de Geest immers die daarin doet delen. Wanneer we dat zeggen is het onmogelijk niet ook meteen over het geloof te spreken. Terecht heeft een Nederlands theoloog (Jan Veenhof) gezegd, dat het geloof in het evangelie de centrale ervaring is. Het is de vraag of het noodzakelijk is over een 'centrale ervaring' te spreken, maar dat het begrip geloof in het Nieuwe Testament centraal staat, is hopelijk ook duidelijk zonder daar uitvoerig over te zijn.
Het begrip geloof geeft aan wat fundamenteel is voor een christen.
In het evangelie van Johannes klinkt herhaaldelijk het woord van Jezus, dat wie in Hem gelooft, behouden wordt en het eeuwige leven heeft (Joh. 3:15,16,18,36; 5:24; 6:29,35,40,47). Het geloof is daarmee getekend als de toegang tot het volle heil. In Handelingen is het niet anders. Ook daar is het geloof betrokken op het totale heil (Hand. 8:37; 10:43; 13:48; 16:31). Ook in de brieven van Paulus geldt dat. Het genoemde woord van Romeinen 1:16-17 heeft niet voor niets zo'n grote rol gespeeld voor Luther. Het gaat daar in een adem over evangelie, en over geloof en over leven. De uitdrukking 'uit geloof tot geloof is aanduiding van 'de allesomvattende betekenis van het geloof als bestaanswijze van de nieuwe mens' (H. Ridderbos).
In het kort kunnen we zeggen dat het bij het geloof in het NT gaat om de kern van het christelijk leven. Wat geestelijk leven is, is niet uit te leggen zonder de kern in het woordje geloof te leggen. En dat geloof correspondeert niet maar met een stukje van het christen zijn, of met de laagste klas ervan; nee - het geloof correspondeert met het volle heil.

Wat is dat dan voor leven? De apostel Paulus zegt daar merkwaardige dingen over, als hij tegenover de Korintiërs benadrukt: 'Wij wandelen door het geloof, en niet in aanschouwen' (2 Kor. 5:7). Geloven betekent dus leven van iets wat niet binnen het bereik van onze ervaring ligt. Het geloof is betrokken op iets buiten ons. Nader bepaald: op de belofte van God, op het Woord.
Daar zit toch iets in wat voor alle gelovigen herkenbaar is. Je kunt het zelfs de ervaring noemen van het houvast dat niet op onze ervaring rust. In elk geval staat niet ons eigen ik, maar de Here Jezus Christus in het middelpunt. Vooral dat is absoluut herkenbaar voor een christen. Het hoort bij de rijkdom van zijn leven om te zeggen: 'Niet meer mijn ik, maar Christus' (Gal. 2:20; vgl. Fil. 1:21 en Kol. 3:4).
Als inderdaad Christus ons leven is, dat betekent het dan dat we door het geloof niet maar iets, maar alles hebben. Geloven heeft werkelijk betrekking op de volheid van het heil. Dat is het dan ook precies waar de Heilige Geest, de Geest van Christus, een mens door genade in doet delen.

Wanneer er dan mensen komen, die zeggen: ik zal je nu de weg wijzen naar een vorm van leven die nóg een trapje hoger gaat, door de Heilige Geest, dan is dat niet iets om de schouders over op te halen. Het is ook niet iets dat ieder maar zelf moet weten. Als men het heeft over meer dan het geloof in Christus, en meer dan genade, dan wordt de boodschap van het heil, het evangelie van Christus, in het hart geraakt.
In het licht van Gods Woord moeten we daarom - net als in de tijd van de Reformatie - weten te onderscheiden waar het op aankomt.

J.W. Maris
(Prof. dr. J.W. Maris is hoogleraar dogmatiek aan de Theologische Universiteit in Apeldoorn.)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen