Geloven op de Veluwe

Vanuit welke invalshoek ook, de belangstelling is aanwezig. En daarom was er al enige tijd voor de promotie van Ad Sulman, historicus uit Nunspeet, interesse vanuit de pers voor zijn proefschrift, dat als titel draagt: Geloven aan de zoom van de Veluwe. Een onderzoek naar de geschiedenis van de kerkelijke liggingen op de Noordwest-Veluwe in de negentiende eeuw. De auteur, na een loopbaan in het welzijnswerk inmiddels gepensioneerd, heeft zich sinds 1987 met de geschiedenisstudie bezig gehouden. In 1994 haalde hij zijn doctoraal in Utrecht en op 27 januari jl. rondde hij zijn jarenlange arbeid af met een promotieplechtigheid in de Vrije Universiteit te Amsterdam.

Vraagstelling
Het onderzoek omvatte vooral de plaatsen Elburg, Harderwijk, Oldebroek, Ermelo, Doornspijk, Putten en Nunspeet, een streek die onderdeel uitmaakt van het lint dat door Nederland loopt van Zeeland via de Zuid-Hollandse eilanden en een deel van de provincie Utrecht over de Veluwe naar de kop van Overijssel. In deze streek, ook wel de “Bible belt” genoemd, zijn de orthodox calvinistische kerken, zoals de auteur ze noemt, relatief sterk vertegenwoordigd. Sulman stelt, dat in de loop van de tijd een deel van dit calvinisme bevindelijk gekleurd is geraakt. De vragen die hij zich gesteld heeft, zijn: wat speelde zich in dit gebied af, dat bepalend is geweest voor de kerkelijke liggingen in de 20e eeuw? Was de bevindelijkheid zoals die zich in onze tijd heeft geopenbaard in de 19e eeuw reeds op de Veluwe aanwezig? M.a.w.: is er een verklaring te geven voor de huidige kerkelijke ligging van de Veluwe, en waar liggen de wortels van die Veluwse bevindelijkheid? Zinvolle vragen, want over de historische achtergronden van de kerkelijke kleur van de Veluwe is nog niet zo veel geschreven. Om deze vragen te kunnen beantwoorden werden diverse bronnen aangeboord: kerkenraadverslagen en verslagen van andere kerkelijke vergaderingen, daarnaast gemeentelijke archieven en familiearchieven, preken en bekeringsgeschiedenissen.

Latere ontwikkeling
De conclusie van de promovendus is, dat er in de 19e eeuw op de Noordwest- Veluwe geen sprake was van een overwegend bevindelijk gekleurd calvinisme. Dit is een latere ontwikkeling geweest, die pas aan het begin van de 20e eeuw op gang is gekomen, voornamelijk in de jaren ’20, maar vooral na de Tweede Wereldoorlog. Daarbij heeft met name de reactie op Abraham Kuyper een rol gespeeld: diens leer van de veronderstelde wedergeboorte riep tegenspraak op. In de 19e eeuw had de Afscheiding op de Noordwest-Veluwse kerkelijke situatie weinig invloed. Binnen de kerkenraden in de onderzochte plaatsen bestond er nauwelijks discussie over het al of niet meegaan met de Afscheiding. De Doleantie greep dieper in, maar vormde geen impuls voor de bevindelijkheid: orthodoxie in de leer voerde de boventoon.
Met deze conclusie wordt in feite ontkend dat er in de vroomheidsgeschiedenis sprake zou zijn van een zekere doorgaande lijn, die begint bij de Reformatie en via de Orthodoxie, het Piëtisme en de Nadere Reformatie een eigen kleur krijgt binnen de Nederlandse, in dit geval Veluwse context. Dat is opvallend, omdat er ook historici te vinden zijn die dit beeld juist bevestigen.

Begrippen
Zoals te doen gebruikelijk bij een promotie, kregen opponenten de gelegenheid om de promovendus te bevragen. Historici en kerkhistorici uit Amsterdam, Utrecht en Apeldoorn stelden vragen bij met name de gehanteerde begrippen en methode. Wat verstaan we eigenlijk onder orthodox calvinisme, bevinding, kerkelijke ligging, geestelijk leven en volksgeloof? Is het niet gevaarlijk om daarbij het algemene spraakgebruik als uitgangspunt te nemen? En als we vragen omtrent het geloofsleven willen beantwoorden, moeten er dan niet veel meer bronnen aangeboord worden dan de documenten die streekarchieven bieden?
Kortom: in Amsterdam bleek maar weer, dat over het geloofsleven op de Veluwe het laatste (wetenschappelijke) woord nog niet gezegd is. Ook bleek, dat voortgaand onderzoek gediend zou zijn met een samenwerking, in dit geval tussen de historicus, de theoloog en de socioloog.

Lezenswaardig
Echter: tussen de vraagstelling en de conclusie ligt in dit boek een schat aan informatie opgetast, die in een zeer leesbare vorm wordt aangeboden en ook voor de geïnteresseerde leek de moeite van het lezen waard is. Daarvoor hoeft men niet eens inwoner van Ermelo, Putten of Nunspeet te zijn. Men kan zogezegd een kijkje nemen in de 19e-eeuwse kerkenraadskamer en meemaken wat zich daar zoal afspeelde in een tijd die niet alleen in kerkelijk, maar ook in sociaal-economisch opzicht nogal wat problemen kende. Anekdotes genoeg ook, die de lezer beurtelings de wenkbrauwen doen fronsen dan wel optrekken. Maar misschien ben je als geboren Veluwse in dit opzicht wel wat overgevoelig...

Christa Boerke

N.a.v.: A. Sulman, Geloven aan de zoom van de Veluwe. Een onderzoek naar de geschiedenis van de kerkelijke liggingen op de Noordwest-Veluwe in de negentiende eeuw. Proefschrift Vrije Universiteit Amsterdam. Uitg. Kok, Kampen 2004. ISBN 90-435-1075-0. Prijs: € 29,90.

(drs. C.Th. Boerke is kerkhistorica en medewerkster aan de TUA)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen