Dienaar van twee heren

De auteur heeft zowel zijn doctoraal geschiedenis als zijn doctoraal theologie in Leiden gedaan Het proefschrift is verdedigd aan de theologische faculteit, maar is ook te beschouwen als een wetenschappelijke proeve van historisch onderzoek. Deze combinatie is mede te danken aan de in dit boek behandelde theoloog. Hij is niemand minder dan de Leidse hoogleraar in het Oude Testament B.D. Eerdmans.

Eerdmans
Deze naam heeft aan Leiden bekendheid gegeven. Eerdmans werd op bijna dertigjarige leeftijd hoogleraar in de oudtestamentische vakken, nadat hij reeds als privaatdocent onderwijs in het Assyrisch en Aramees had verzorgd.
Na intensieve studie keerde hij zich af van de zogenaamde bronnentheorie met betrekking tot het Oude Testament. Deze theorie was door zijn leermeester Kuenen (samen met Graf en Wellhausen) opgesteld. Die wending in het Leidse onderzoek was het begin van een tamelijk eenzame tocht op het gebied van oudtestamentische studies.
Eerdmans kwam door zijn constructie van de wording van de godsdienst volgens het Oude Testament nogal alleen te staan. Zijn zogenaamde oorkondehypothese (als aanval op de bronnenhypothese) werd door veel collega’s afgewezen en bestreden. In deze gang zit voor mijn besef iets tragisch. Eerdmans was knap en kundig, maar ook eigenzinnig en roeide tegen de stroom in.
Dat gold ook van zijn positie in de kerk. Hij was van gereformeerde huize, maar werd als student radicaal vrijzinnig.
Tegelijk deed hij een felle aanval op de oude vrijzinnigheid. Zondebesef en een houding van ootmoed passen een mens. Eerdmans geloofde niet dat de mens van nature verdorven is. Hij heeft zich ingezet voor de Nederlandse Protestantenbond, maar was daar toch ook niet helemaal thuis. Hij leverde een stimulerende bijdrage aan de wordingsgeschiedenis van de rechts moderne stroming, hoewel hij in zijn kern vrijzinnig bleef. Hij noemde zichzelf aan het eind van zijn leven gereformeerd-vrijzinnig.

Politiek actief
Behalve theoloog is Eerdmans ook politiek actief geweest. Vandaar in de titel ‘Dienaar van twee heren’. Vanaf 1914 tot 1918 was hij voor de liberale partij lid van de Tweede Kamer; en vanaf september 1917 was hij bijna tien jaar lid van de gemeenteraad van Leiden.
In de liberale partij was Eerdmans een man van gezag. Zelden verzuimde hij vergaderingen van de Tweede Kamer. Zijn speeches waren degelijk en goed voorbereid.
Eerdmans was niet optimistisch over de ontwikkelingen in Nederland. Van Driel concludeert dat de somberheid het uiteindelijk bij Eerdmans gewonnen heeft. Niettemin wilde hij waker en wachter zijn. Hij beschouwde de jaren twintig en dertig als een periode van krachtsontbinding en van nationaal verval.
Eerdmans is een spraakmakend man geweest, concludeert Van Driel.
Bij deze summiere weergave van de resultaten van het historisch en theologisch onderzoek moet ik het laten.

Onder de indruk
Ik ben diep onder de indruk van het bronnenonderzoek dat de schrijver heeft verricht. Notulen van de theologische faculteit, van allerlei commissies en periodieken alsmede Handelingen van de Tweede Kamer en notulen van de Leidse gemeenteraadsvergaderingen die binnen zijn blik kwamen heeft hij onder het gezichtspunt van een bijdrage van Eerdmans nageplozen.
Het komt mij voor dat de Leidse faculteit met bestudering van het werk van een van haar eminente leden zeer ingenomen zal zijn.
Een gelukwens is in ons blad aan het adres van Dr. Van Driel al uitgesproken. Mag ik die onderstrepen, vergezeld van mijn grote bewondering voor het minutieuze onderzoek en de schrijfvaardigheid van de auteur.
Als hommage aan hem vermeld ik de stelling waarin hij een link naar onze kerken legt. Stelling X: Het liturgisch ambtelijk en theologisch independentisme zetten bestaansrecht en -reden van Christelijke Gereformeerde Kerken op het spel. Het lijkt me niet onmogelijk, en in elk geval gewenst dat de doctor theolgiae van deze stelling een nadere uitwerking zal geven.

n.a.v. C.M. van Driel, Dienaar van twee heren. Het strijdbaar leven van theoloog-politicus. B.D. Eerdmans (1868 – 1948) Uitgeverij Kok, Kampen, 2005. Prijs € 49,90, 622 pagina’s, ISBN 90 435 1185 4

W.H. Velema
(prof. dr. W.H. Velema is emeritus hoogleraar van de TUA)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen