Actualiteit en achtergrond van het ambtsgeheim

Het dagblad ‘De Telegraaf’ kwam op 22 januari 2003 met het bericht dat veel dominees en ouderlingen grote moeite blijken te hebben met de belofte die ze bij hun aantreden afleggen om alles geheim te houden wat hen bij de uitoefening van hun ambt in vertrouwen wordt verteld. Dit gewetensprobleem speelt met name als ze informatie moeten achterhouden over seksueel geweld. In reactie op dit bericht zei beleidsmedewerker S. van Delden van de (toen nog) Samen op Weg-kerken (SOW), dat hij de onvrede onder de ambtsdragers herkent: ‘De afgelopen jaren hebben zich incidenten voorgedaan waarbij ambtsgeheim een mooi woord was voor het beschermen van plegers van seksueel geweld en voor het jarenlang laten voortwoekeren van het kwaad’. Wie de kerkelijke pers volgt, kan de voorbeelden met allerlei situaties van de afgelopen jaren vast en zeker wel aanvullen.

Is zwijgen goud?
Het spreekwoord zegt: spreken is zilver, maar zwijgen is goud. Toch is het de vraag of zwijgen voor ambtsdragers altijd de beste weg is. Lopen zij niet het gevaar medeplichtig te worden, wanneer zij met een beroep op hun ambtsgeheim zwijgen over misdaden en misstanden? Kan openbaarmaking is veel gevallen niet voorkomen dat het van kwaad tot erger gaat? Denk bijvoorbeeld aan iemand die in vertrouwen toegeeft dat hij kwade plannen in de zin heeft tegen een ander. Ook als het gaat om verslaving of psychische ziekte kan de vraag zich opdringen of zwijgen altijd beter is dan spreken.
Aan de andere kant is er ook veel voor te zeggen dat ambtsdragers in alle talen zwijgen over vertrouwelijke informatie. Want wie durft nog in vertrouwen zijn hart te luchten bij een ambtsdrager als het vermoeden bestaat dat de rest van de gemeente een week later van alle sappige details op de hoogte is? Een ‘lekke’ kerkenraad verspeelt door eigen schuld het vertrouwen van de gemeente. Het pastorale bezoekwerk zal daar ongetwijfeld zwaar onder lijden. Gemeenteleden moeten er zonder meer van op aan kunnen dat wat in vertrouwen gezegd is, ook als vertrouwelijke informatie wordt behandeld.
Kerkenraden en andere kerkelijke vergaderingen ontkomen er niet aan om af en toe te spreken over zaken die de persoonlijke levenssfeer van mensen raken. Wat kan ‘lekken’ naar anderen of zelfs naar de pers veel schade teweegbrengen! Het kan een eerlijke behandeling van de zaak in kwestie behoorlijk hinderen of zelfs onmogelijk maken. Daarom is het belangrijk dat ambtsdragers en gemeenteleden zich bewust zijn van de betekenis van het ambtsgeheim.

Wat is ambtsgeheim?
De kerkorde geeft in artikel 16 aan wat de taak is van predikanten. Er wordt wel gesproken over opzicht houden over de mede-ambtsdragers en over de gemeente. Er wordt ook nog iets gezegd over de tucht en over het zorgen dat alles ‘betamelijk en in goede orde’ zal geschieden. Maar over het ambtsgeheim wordt niets gezegd. In artikel 23 worden allerlei mooie dingen gezegd over de dienst van de ouderlingen en artikel 25 geeft een omschrijving van de dienst van de diakenen. Maar ook hier is geen verwijzing naar ambtelijke geheimhouding te vinden. Ook de ondertekeningsformulieren voor predikanten (bijlage 34) en voor ouderlingen en diakenen (bijlage 35) leggen niet expliciet iets vast over het omgaan met vertrouwelijke informatie. Wel is bepaald dat predikanten (artikel 4) en ouderlingen (artikel 22 ) en diakenen (artikel 24) ‘volgens het daarvoor bestemde formulier’ moeten worden bevestigd in hun ambten.
De klassieke bevestigingsformulieren bevatten geen belofte van geheimhouding waar ambtsdragers zich aan binden. In de herziene liturgische formulieren (vastgesteld door de generale synode 1968/69, 1971/72 en 1974) wordt wel een belofte van geheimhouding gevraagd. Zowel predikanten als ook ouderlingen en diakenen wordt gevraagd te beloven ‘de vereiste geheimhouding te betrachten ten aanzien van wat bij de uitoefening van uw ambt vertrouwelijk te uwer kennis wordt gebracht’. Deze omschrijving vormt het uitgangspunt bij het nadenken over ambtsgeheim in onze kerken.

Toelichting
Het is goed een paar elementen uit de omschrijving wat nader toe te lichten. Bij ambtsgeheim gaat het om informatie die in het kader van de uitoefening van het ambt wordt ontvangen. Zaken waarvan een kerkenraadslid bijvoorbeeld als buurman, familielid, of als collega op de hoogte is, vallen niet automatisch onder het ambtsgeheim. Het ambtsgeheim beperkt zich tot de vertrouwelijke informatie die iemand in het kader van zijn ambtswerk te horen heeft gekregen.
Niet alle informatie maar alleen wat ambtsdragers vertrouwelijk wordt meegedeeld, valt onder het ambtsgeheim. Nu valt hier niet altijd een scherpe grens te trekken. Het is wel duidelijk dat het ambtsgeheim in werking treedt wanneer iemand uitdrukkelijk aangeeft dat hij een beroep doet op de geheimhoudingsplicht van de ambtsdrager: ‘ik wil niet dat u het volgende verder vertelt...’, of ‘ik zeg u in vertrouwen dat...’ enz. Maar ook zonder dat iemand uitdrukkelijk aangeeft dat een beroep op het ambtsgeheim wordt gedaan, mag verwacht worden dat vertrouwelijk wordt omgegaan met informatie over de persoonlijke levenssfeer van de gemeenteleden.
Verder is de geheimhouding geen gunst, maar een vereiste. Voor gemeenteleden is het meer een recht dat het ambtsgeheim geldt voor wat zij in vertrouwen vertellen. Voor ambtsdragers is het meer een plicht dat zij zorgvuldig omgaan met vertrouwelijke informatie.

Voor wie geldt het ambtsgeheim?
Het zal duidelijk zijn dat alle kerkenraadsleden die bij de bevestiging in het ambt geheimhouding beloofd hebben, zich gebonden moeten weten aan hun ambtsgeheim. Maar daar is niet alles mee gezegd. Vanouds erkent de burgerlijke overheid de geheimhoudingsplicht van kerkelijke ambtsdragers. In bijzondere gevallen kunnen ambtsdragers zich daarom in het kader van hun ambtsgeheim voor een rechtbank op hun zwijgplicht beroepen. De burgerlijke overheid erkent en eerbiedigt het vertrouwelijk karakter van pastorale gesprekken. Ook zonder dat een speciale geheimhoudingsbelofte is afgelegd, wordt ervan uitgegaan dat kerkelijke ambtsdragers zich kunnen beroepen op hun ambtsgeheim.
Naast kerkenraadsleden kan ook van anderen een geheimhoudingsbelofte gevraagd worden. Daarbij kan gedacht worden aan gemeenteleden die in een bijzondere dienst zijn aangesteld, bijvoorbeeld ter ondersteuning van het (jeugd)pastoraat (zie Acta GS 2001, p. 676), of in de zending.
De generale synode 2001 heeft zich beziggehouden met de ingrijpende problematiek van misbruik in pastorale en andere kerkelijke gezagsrelaties. Besloten werd een klachtencommissie in te stellen en een gedragscode te aanvaarden die dient als morele richtlijn voor predikanten en andere kerkelijke werkers (te vinden op www.cgk.nl).
In de gedragscode staat nauwkeurig omschreven hoe met vertrouwelijke informatie moet worden omgegaan. De hoofdlijn is dat gezwegen moet worden over wat in vertrouwen is gezegd. Zonder toestemming van betrokkenen mag vertrouwelijke informatie ook later niet openbaar gemaakt worden (b.v. in memoires). In de gedragscode zijn nog meer voorschriften te vinden die erop gericht zijn dat er zorgvuldig met vertrouwelijke informatie wordt omgegaan.

Bescherming van het ambtsgeheim
Zorgvuldig omgaan met vertrouwelijke informatie begint bij de persoon die ervan op de hoogte gebracht is. Doorvertellen van vertrouwelijke zaken wordt ervaren als verraad. De gedragscode voor predikanten geeft in dit verband aan dat wanneer een predikant de gewoonte heeft zaken uit zijn ambtsdienst te delen met zijn echtgenote, gemeenteleden daarmee op de hoogte moeten zijn. Natuurlijk geldt dit ook voor ouderlingen en diakenen. Gemeenteleden moeten aankunnen op de bescherming van hun persoonlijke en geestelijke levenssfeer. Uiterste zorgvuldigheid is daarbij geboden en loslippigheid is daarbij uit den boze!
De eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer is een mensenrecht, dat in de Nederlandse Grondwet en internationale verdragen geregeld is. Zo bepaalt het wetboek van burgerlijke rechtsvordering in artikel 165 dat een ieder, daartoe op wettige wijze opgeroepen, verplicht is getuigenis af te leggen. Van deze verplichting kunnen zich verschonen ‘zij die tot geheimhouding verplicht zijn uit hoofde van hun ambt, beroep of betrekking omtrent hetgeen hun in die hoedanigheid is toevertrouwd’. Met andere woorden: de overheid verzwaart haar eigen taken ten gunste van het ambtsgeheim.
Terugkijkend op de regels van de kerk over het ambtsgeheim en de eerbiediging daarvan door de burgerlijke overheid, kunnen we constateren dat er voldoende ruimte wordt geboden aan ambtsdragers en aan gemeenteleden om zorgvuldig met vertrouwelijke informatie om te gaan. De vraag is hoe we vanuit de Bijbel met deze ruimte dienen om te gaan. Daarover een volgend keer meer.

J.W. van Pelt
(Dr. J.W. van Pelt is predikant in Oud-Beijerland.)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen