De theologie achter gemeenteopbouw (Gemeenteopbouw 1)

Daarbij komt allereerst het gebruik van de Bijbel in gemeenteopbouwliteratuur aan de orde, vervolgens de verschillende Godsbeelden en als laatste de visie op mens en cultuur. Deze thema’s zijn naar mijn mening fundamenteel en geven samen een goed beeld van de theologie achter gemeenteopbouw.

Blauwdruk of bakens
Wat is nu de kerkstructuur die door het Nieuwe Testament voorgeschreven wordt? Sommige boeken proberen die vraag te beantwoorden. Maar geeft de Bijbel daar eigenlijk wel een antwoord op? Het nieuwtestamentisch spreken over de gemeente is zeer divers. Dit wordt onder meer veroorzaakt door de verschillende situaties waarover gesproken wordt. Door deze diversiteit is er geen blauwdruk voor de structuur van de gemeente in de Bijbel te vinden. Ik sta dan ook argwanend tegenover schrijvers die beweren dat het door hen voorgestelde kerkmodel de enige echte bijbelse weg is.
Dat wil niet zeggen dat er geen sturende principes zijn. Bij bestudering van de Bijbel komen we bakens op het spoor. Bakens die ons de weg wijzen, die ons behoeden voor een verkeerde richting. Deze sturende principes helpen ons om in onze eigen situatie gemeente te zijn naar Gods wil. Gemeenteopbouw is geen kwestie van simpelweg toepassen wat in de Bijbel staat. We moeten onze eigen situatie bij God brengen en ons laten leiden door de bakens die Gods Woord geeft. Gemeenteopbouw is actief luisteren naar Woord en Geest.

Succesformules of soevereine beloften
God geeft in Zijn Woord beloften voor de kerk. Prachtige beloften die ons hoopvol mogen stemmen over de toekomst van de kerk. Maar hoe gaan we met deze beloften om? In gemeenteopbouwliteratuur wordt regelmatig de suggestie gewekt dat de beloften van God succesformules zijn. In de trant van: ‘als wij het maar goed doen, weten we zeker dat de gemeente zal groeien, want dat heeft God beloofd’. Werken met Gods plan op zak. Zo zou ik deze visie willen omschrijven. Maar daarmee is God gereduceerd tot een automaat, waarvan je enkel het juiste knopje hoeft te vinden om er uit te krijgen wat je hebben wilt.
De beloften van God zijn heel reëel en absoluut betrouwbaar, maar succesformules zijn het niet. God is soeverein. De betrouwbaarheid van Gods beloften ligt in de zekerheid dat Hij Zíjn wil volbrengen zal, en niet de onze. We werken in de gemeente niet met Gods plan op zak, maar al luisterend en zoekend naar Zijn soevereine wil.

Godsbeelden
In de Bijbel vinden we veel omschrijvingen en namen voor God. Al deze omschrijvingen en namen geven samen een totaalplaatje van hoe God Zich aan de mens openbaart. God is zo veelzijdig en zo groot dat Zijn wezen niet in één woord te vangen is. Door een eenzijdige nadruk te leggen op één eigenschap of naam van God doen we Hem tekort.
Dit geldt ook voor gemeenteopbouw. Als men in een gemeenteopbouwtheorie een bepaald beeld van God benadrukt, zal dit een eenzijdige theorie creëren. Ik zal hiervan enkele voorbeelden geven.

Christian Schwarz legt in zijn boek Natuurlijke gemeenteontwikkeling sterk de nadruk op God als Schepper. In gemeenteopbouw gaat het, volgens hem, om het ontdekken van de wetmatigheden die God in de schepping heeft gelegd en die er voor zullen zorgen dat de gemeente groeit. Schwarz wijst terecht op het belang van wetmatigheden voor het beoefenen van gemeenteopbouw en de oorsprong van die wetmatigheden in de schepping. Zonder deze geschapen wetmatigheden zou elke wetenschap onmogelijk zijn. Maar door dit al te sterk te benadrukken, vergeet men dat er geen sprake is van een doorgaande lijn van Genesis 1 naar onze tijd. De zondeval heeft de continuïteit doorbroken. Hoewel er nog steeds sprake is van orde in de schepping, is die orde niet meer automatisch goed te noemen.
In literatuur die zich bezighoudt met gastvrijheid en ‘open kerk zijn’, staat vaak het beeld van God als Vader centraal. De liefde van de Vader voor Zijn kinderen geeft ruimte voor intimiteit en warmte in het geloof. Jan Hendriks bijvoorbeeld wil warmte en intimiteit gestalte geven in zijn kerkmodel van de gemeente als herberg. Maar het gevaar is dat gemeenteopbouw een mensgerichte activiteit wordt. Wanneer de mens met zijn behoefte centraal komt te staan, wordt de verheerlijking van God gemakkelijk uit het oog verloren.

Deze twee voorbeelden laten zien, dat het beeld van God van grote invloed is op de theologie achter gemeenteopbouw. Het is dan ook belangrijk uzelf bij het lezen van gemeenteopbouwboeken steeds de vraag te stellen: ‘welk beeld van God krijgt hier de nadruk en zorgt dit voor eenzijdigheden?’. Voor ons eigen bezig zijn met gemeenteopbouw is het nodig om God in al Zijn eigenschappen voor ogen te houden. De rol die God ten opzichte van de gemeente wil innemen is veelzijdig: Hij is de Schepper van structuren, de Vader die in liefde naar Zijn gemeente omziet, de Bevrijder van zonden en de Vernieuwer van ieder die zich in geloof wil inzetten voor de gemeente.

Cultuur: tussen inspiratie en bedreiging
De cultuur speelt in gemeenteopbouwliteratuur een hele verschillende rol. Bij de één is de cultuur inspiratiebron, bij de ander de grote vijand. Ook hier is een evenwichtige benadering nodig.
Tendensen in gemeenteopbouw lopen vaak gelijk op met tendensen in de samenleving. Als mens en als kerk maken we deel uit van de heersende cultuur. Dat hoeven we niet te ontkennen en het is ook niet perse negatief. De cultuur is namelijk ook onderdeel van de door God geschapen werkelijkheid. Het is goed om te beseffen dat ook de schepping en regering van onze leefwereld het werk van God zijn (zoals staat verwoord in artikel 2 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis). Op grond van Gods genade zijn er waardevolle dingen te vinden in de cultuur waarin wij leven. Hier wordt nogal eens aan voorbijgegaan in confessioneel getinte gemeenteopbouwboeken. Ook de cultuur is werkterrein van de Heilige Geest. Cultuurwetenschappen kunnen een bron van inspiratie zijn voor gemeenteopbouw.
Maar dat de cultuur onderdeel is van Gods schepping betekent ook dat zij onderhevig is aan de zonde. Dat mogen we niet vergeten. Dit besef is nodig om een goede verhouding te vinden tot de cultuur waarin we als kerk staan. We kunnen niet klakkeloos elke trend uit de samenleving overnemen. Het ‘in de wereld, maar niet van de wereld zijn’ vraagt telkens weer om een goede doordenking.

Mens:
tussen verantwoordelijkheid en afhankelijkheid
God wil een relatie met mensen. Hij wil mensen gebruiken als instrumenten in Zijn hand. Dat geeft ons mensen een grote verantwoordelijkheid. Als gelovigen zijn we geroepen om te antwoorden op Gods roepstem. God roept geen willoze robots, maar verantwoordelijke mensen. Met deze verantwoordelijkheid geeft God ons gaven. Gaven om Hem te dienen op de plek die Hij ons wijst. De gaven van de Heilige Geest vormen een belangrijk thema voor gemeenteopbouw, omdat ze de basis zijn van het werk dat wij mensen doen in de kerk. Het ambt van alle gelovigen is in ons gereformeerde kerkzijn een ondergesneeuwd item. Het is dan ook nodig dat hier in gemeenteopbouwliteratuur aandacht aan wordt besteed.
Spreken over de verantwoordelijkheid van de mens, kan niet zonder spreken over zijn afhankelijkheid. Hoewel de gelovige door de verlossing in Christus een nieuw leven heeft gekregen, blijft men in alles afhankelijk van de genade van God. Maar hoe geven we gestalte aan deze afhankelijkheid. M. te Velde doet dat in zijn serie Gemeenteopbouw door nadrukkelijk te wijzen op het belang van gebed in gemeenteopbouwprocessen. Hij stelt dat gemeenteopbouw soms een zaak is van stil zijn en afwachten.
In een heleboel boeken over gemeenteopbouw wordt er weinig gesproken over de mens in de kerk. Het gaat over structuren, strategieën, modellen, leiderschap, aantrekkingskracht enzovoort. Maar hoe ziet men de mens in de gemeente? Die vraag blijft meestal onbeantwoord.

Tot slot
Schriftgebruik, Godsbeelden, cultuur- en mensvisie in gemeenteopbouwtheorieën bepalen de richting waarin de gemeente zich zal ontwikkelen. Daarom is het zo belangrijk om dit goed te doordenken en steeds weer te toetsen. Want bouwen aan de gemeente is een prachtig werk, maar het vraagt wel zorgvuldigheid, verantwoordelijkheid en afhankelijkheid.

(Ingrid Plantinga is theologe.)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen