Belijdenis en ankerplaats (De actualiteit van de Heidelbergse Catechismus 3, slot)

Eerst iets over de Catechismus als belijdenis van de kerk. De Catechismus is van oorsprong wel een leerboek, maar kreeg ook de functie van een belijdenis.

Belijdenisgeschrift
In Duitsland kreeg de Heidelbergse Catechismus een plaats in de kerkorde van de Palts en zo kreeg het leerboek van meet af ook de functie van belijdenisgeschrift. In Nederland werd al in 1568 – dus vijf jaar na de verschijning – op het Convent van Wezel gesproken over de Catechismus. Dat zette een ontwikkeling in gang die ertoe leidde dat de Dordtse Synode hem samen met de Nederlandse Geloofsbelijdenis opnam onder haar belijdenisgeschriften. De Heidelbergse Catechismus is dus de confessionele basis waarop de kerken in Nederland elkaar vonden en de broederhand reikten.

Daar komt nog iets anders bij. Zoals bekend zijn in de brede gereformeerde wereld tal van belijdenissen geschreven. Prof. van ’t Spijker noemde die veelheid van confessies ‘een wezenstrek van de gereformeerde traditie’.
Echter, temidden van al die belijdenissen geldt de Heidelbergse Catechismus nog steeds als het meest bekende geschrift. De Catechismus is dus niet zo maar een belijdenis van de kerk, maar neemt temidden van al die confessies een blijvende ereplaats in.

Hoe is dat te verklaren? Naast wat ik al eerder noemde wijs ik nog op een paar andere aspecten.
Allereerst: bij de opstelling van de Catechismus is bewust gestreefd om de rijkdom van de brede reformatorische traditie bijeen te brengen om zo verschillende tradities met elkaar te verbinden. De Heidelbergse Catechismus is daarom wel een consensusdocument genoemd. Dat wil zeggen: meer gericht op wat samenbindt dan op wat scheiding maakt.
Vervolgens is te wijzen op – wat ik noem – de innerlijke kracht van de Catechismus. Om daar een paar aspecten van te noemen: de Catechismus wil de Schrift laten spreken, zoals de teksten waarnaar verwezen wordt helder laten zien. Door de toepassing van het drievoudig element van ellende, verlossing en dankbaarheid legt de Catechismus een verbinding tussen de theologische inhoud (zeg maar ‘de leer’) en de praktische, op de geloofservaring gerichte vroomheid. En om niet meer te noemen: door de persoonlijke, warme toon weet de Catechismus aan te spreken waar mensen de weg van de troost zoeken en vinden.
Nu, in al deze aspecten moeten we de kracht zoeken die het leerboek als belijdenis bezit temidden van andere belijdenisgeschriften.

Ónze belijdenis
Dan zeg ik er bij: deze bijzondere belijdenis is ónze belijdenis. De papieren van de kerk, waarin de opstellers het getuigenis van de Schrift hebben willen laten spreken, zijn ónze papieren. We hebben elkaar – ook als Chr. Ger. kerken – gevonden en de broederhand gereikt op deze confessionele basis.
Er is sinds het ontstaan van de Catechismus veel veranderd. Ook in kerk en theologie. Sommige oude thema’s zijn wat op de achtergrond geraakt. Nieuwe thema’s hebben zich aangediend. En samen staan we voor de roeping daarop te antwoorden. Met de basis van de confessie, waar we ons vrijwillig aan verbonden hebben, als uitgangspunt, namelijk dat de Heidelbergse Catechismus voor ons nog steeds een zinvolle vertolking van de waarheid van het evangelie is. Ook in 2007 zeggen we: hier staan we voor! Dit is wat we op grond van Gods Woord geloven. Deze belijdenis is ónze belijdenis.

Een veilige ankerplaats
Tenslotte is de Catechismus een veilige ankerplaats voor kerk en theologie in de onrust van de tijden.
We leven vandaag – zo zeggen we – in een postmoderne samenleving. Eén van de kenmerken van die samenleving is het tempo waarmee veranderingen zich voltrekken. Alles verandert. En alles verandert snel. Steeds weer dienen zich nieuwe ontwikkelingen en uitdagingen aan waarop we een antwoord moeten vinden.
Ook aan kerk en theologie gaan deze ontwikkelingen niet voorbij. Wie nagaat wat er de laatste jaren in kerk en theologie in discussie is gekomen kan heel wat thema’s noemen. Bijvoorbeeld: het verstaan van de Schrift, de plaats van Israël in Gods heilshandelen, de gemeenteopbouw, de geestelijke gaven, het missionair gemeentezijn etc. Steeds weer vragen nieuwe thema’s om bezinning.
In die onrust van de tijd ontvangt de kerk in de Heidelbergse Catechismus een veilige ankerplaats. Ik bedoel dat op drie manieren.

Terug naar de eenvoud
Allereerst: de Catechismus wil als samenvatting van het evangelie wijzen op de laatste (en ook de enige) vastheid die een mens – ook de moderne mens – in zijn leven kan vinden. En die ligt buiten hem: in de Schrift alleen, in de genade alleen, en het geloof alleen, en dat alles door Christus alleen. Dat is een diepe bijbelse gedachte: werkelijk houvast ligt alleen buiten ons. In die Ander. In Christus Jezus. In de onrust van de tijd, van het leven en van ons eigen hart ligt dáár de plaats waar we het anker kunnen en mogen uitwerpen. En zo rust mogen vinden.
Waar de Heidelbergse Catechismus functioneert (als leerboek en als belijdenis) worden we in de veelheid van ontwikkelingen en uitdagingen allereerst weggehaald bij (mag ik zeggen: bevrijd van?) de dynamiek van het postmoderne leven en teruggebracht tot de eenvoud van het evangelie; tot dat éne ding: dat in de weg van het geloof mijn zaligheid vastligt in de doorboorde handen van de Zaligmaker. De Catechismus brengt ons dus terug naar de eenvoud van de genade! En dat hebben we juist nu nodig!

IJkpunt voor nieuwe ontwikkelingen
Vervolgens: de Catechismus is ook veilige ankerplaats omdat de Catechismus – als belijdenis van de kerk – een ijkpunt is om nieuwe opvattingen en ontwikkelingen te toetsen. In die zin heeft de Heidelbergse Catechismus al eeuwen onschatbare diensten bewezen en doet hij dat vandaag nog. We bezien als gereformeerde christenen de ontwikkelingen van de moderne tijd op een eigen manier: niet allereerst nieuwsgierig, ook niet allereerst bezorgd, en zeker niet neutraal, maar vanuit de belijdenis waarin we de grondlijnen van de Schrift terugvinden.
En juist dan blijkt de actualiteit van de Catechismus. Zowel in positieve als in kritische zin. Om het op een paar punten concreet te maken.
Waar de moderne mens vooral ‘emotiemens’ is, gericht op gevoel en ervaring, leren we van de Catechismus inderdaad dat de mens meer is dan hoofd en hand – het gevoelsleven is wezenlijk voor de mens die naar het beeld van God geschapen is. Tegelijk leren we van de Heidelberger dat het gevoel niet normatief is, dat het gevoel door de genade van de bekering ook van karakter moet veranderen en dat het gevoel pas in de weg van de overgave aan de Here gelóófservaring wordt.

Een tweede voorbeeld: de moderne mens is niet alleen ‘emotiemens’, maar ook hartstochtelijk op zoek naar geborgenheid, aanvaarding en bevestiging. Zeg maar: het besef dat je mag zijn wie je bent. Wordt deze notie vervolgens in religieuze sfeer getrokken dan komt al snel een vriendelijk en vaderlijk Godsbeeld tevoorschijn: de Here, die als de Vader van de verloren zoon hem ontvangt, aanvaard en omhelst. Ook hier leert de Catechismus ons evenwichtig te denken. De Here is inderdaad de God die om Christus’ wil onze God en Vader wil zijn (zdg. 9 en zdg. 46). Maar die radicale genadeleer is in de Catechismus onafscheidelijk vervlochten met een radicale zondeleer. De Vader van de Here Jezus Christus is ook de heilige God die de schuldige mens tot verantwoording roept.

Bewaart bij hoofdzaken
Tenslotte is de Heidelbergse Catechismus veilige ankerplaats omdat hij ons bewaart bij de hoofdzaken van het evangelie en bewaard voor een overmatige aandacht voor eigentijdse vragen. Die eigentijdse vragen zijn er; ik wees er al eerder op. Dat is ook goed – we zijn immers kerk in déze tijd. En dus zijn we geroepen om antwoord te geven op de uitdagingen van deze tijd: of dat nu om de plaats van Israël gaat of om de vraag naar de geestelijke gaven. Laten die vragen bestudeerd en besproken worden. Ook in onze kring. Maar dan vanuit een hartelijke verbondenheid aan het gereformeerde belijden.
Dan bewaart de Catechismus ons voor modieuze theologie en prediking, alsof de vragen van vandaag de enige legitieme vragen die gesteld kunnen worden. De Catechismus leert ons dieper te steken dan de waan van de dag. Die vragen zullen we wel eerlijk en open onder ogen zien – voor krampachtig conservatisme of angst voor alles wat nieuw is, is geen enkele reden. En de regelmatige catechismusprediking biedt genoeg mogelijkheden om er vanuit de Schrift op in te gaan. Maar tegelijk: de regelmatige catechismusprediking bewaart ons voor overmatige aandacht voor eigentijdse vragen. Omdat hij ons bewaart bij de hoofdzaken van het evangelie: de genade, het geloof, het gebod en het gebed.

G. van Roekel
(ds. G. van Roekel is predikant in Putten.)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen