Klein jubileum voor “Uit de Levensbron”

De redactie bestaat tegenwoordig uit ds. A. Hilbers (nu werkzaam als zendingsconsulent) en ds. W. van ‘t Spijker jr. te Hilversum, die in 2006 zijn vader opvolgde. Prof. dr. W. van ‘t Spijker beschrijft in het kort de geschiedenis van de prekenserie. Er zijn tot nu toe 75 jaargangen verschenen. In de oorlogsjaren moest de arbeid aan de prekenserie worden stilgelegd. Het blijkt dat het dikwijls moeizaam werk is geweest om tot een regelmatige uitgave van de preken te kunnen komen. Prof. J.J. van der Schuit was een van de eersten die het plan opvatte om tot een prekenserie te komen ten dienste van de eigen kerken. Maar de start kende allerlei vertragingen. Het is in zekere zin een wonder te noemen dat de serie “Uit de Levensbron” nog steeds bestaat. De preken verschijnen nu in een boekje met een groene omslag en dat bevat vier preken per keer. De preken zijn vooral bedoeld om gebruikt te worden in de zogenaamde leesdiensten. En het ziet er naar uit dat het aantal leesdiensten eerder meer dan minder zal worden. Er is een tekort aan predikanten. Ds. Hilbers schrijft in het Voorwoord dat als de huidige trend zich voortzet het niet zo lang zal duren of eenderde van de Christelijke Gereformeerde Kerken moet het in de zondagse erediensten zonder predikant doen.

Inhoud
In de jubileumuitgave zijn vier preken opgenomen van tachtig jaar geleden. Ze gaan over Jesaja 54: 10 (de verbondstrouw van God, een preek van ds. H. Biesma), Lucas 2: 25-32 (Simeon aanschouwt Christus, een preek van ds. B. van den Berg), Johannes 2: 11 (over de bruiloft te Kana, een preek van ds. S. van der Molen) en over 2 Petrus 1: 10, 11 (over het vastmaken van onze roeping en verkiezing, een preek van ds. J. Jongeleen). En dan volgen vier preken over precies dezelfde teksten door predikanten van nu, die in dezelfde plaatsen werken (of gewerkt hebben) als de collega’s uit 1927. Over Jesaja 54: 10 is een preek van ds. H. Biesma (emerituspredikant van Amersfoort), over Lucas 2: 25-32 een van ds. F.W. van der Rhee (Vlissingen), over Johannes 2: 2 van ds. G.J.H. Vogel (Zierikzee, daarvoor Middelburg) en over 2 Petrus 1: 10, 11 van ds. B. de Romph (emerituspredikant van Noordeloos). Ik geef hier geen vergelijking tussen de preken van toen en nu. De preken van nu zijn wel minder breedsprakig geworden. Het valt dikwijls op in de oudere jaargangen van “Uit de Levensbron” hoeveel woorden men gebruikte om de preek vol te krijgen. Men had toen blijkbaar de tijd en de rust. Ook de rust en de tijd om al die lange preken op te schrijven. En men had ook de rust om al die lange preken aan te horen en blijkbaar stoorde de breedsprakigheid de gemeente niet. Men zal er ook aan gewend zijn geraakt. Of de wijdlopigheid altijd de boodschap zelf heeft gediend mag als vraag worden gesteld.

Het schrijven van preken
Preken schrijven is een lastig werk. Het schrijven van preken is moeilijker dan het houden van preken. Iedere dominee heeft wel een eigen stijl. Dat geldt zowel voor het schrijven als het houden van een preek. Schrijf- en preekstijl zijn aan de persoon en zijn aard gebonden. Daarmee is uiteraard niet alles gezegd. Veel belangrijker is dat het Woord van God zelf de boodschap bevat. De welsprekendheid van het Woord vormt mede de welsprekendheid van de dominees, al heeft de ene predikant een verder reikende welsprekendheid dan de andere. Er zijn in dit opzicht begaafde en minder begaafde sprekers. Maar allen zijn onderworpen aan het Woord. Preken is immers niets anders dan bediening van het Woord in het midden van de gemeente. De vrijheid van schrijf- en (s)preekstijl wordt begrensd door de inhoud van het Woord. De boodschap bepaalt mee de vormgeving van een preek.

Het schrijven van een preek bedoeld om gebruikt te worden door anderen dan de schrijver zelf kent zijn eigen problemen en voorwaarden. Een predikant kan een goede en boeiende preek houden in de stijl die hem ligt. Maar het is heel wel mogelijk dat iemand, die dezelfde preek moet lezen, er moeite mee heeft. Hij kan er niet in komen. Hij begrijpt de preek wel, ziet ook de boodschap, maar al lezend krijgt hij er toch onvoldoende toegang toe. Dit probleem is nooit helemaal op te lossen. Daarom is het goed dat predikanten uit alle delen van de kerken van tijd tot tijd een preek leveren voor “Uit de Levensbron”. Hoewel: alle predikanten? Dat is nog nooit zo geweest, ook niet in de begintijd. En het zal ook wel nooit helemaal zo worden. Het is ook wel een waagstuk om preken te publiceren. Je geeft jezelf daarin in zekere zin bloot. Je laat je in het hart zien. Er zit kwetsbaarheid aan het publiceren van preken. Tegelijk moeten we ook weer niet te bang zijn. We mogen onszelf blijven als we begeren het Woord door te geven. Als we verlangen om anderen te dienen door ons preekwerk. Als we een preek schrijven met het oog op de leesdiensten moeten we over het algemeen niet te lange zinnen gebruiken. Maar het schrijven van spreekstijl is ook weer niet aan te raden. Het zal er ergens wel wat tussenin zitten. Een preek die gelezen wil worden moet allereerst goed leesbaar zijn. Maar een zekere mate van subjectiviteit is hier niet uit te schakelen. En laat dat ook maar de charme blijven.

Prof. Velema over de preken en het preken
In 1993 heeft prof. dr. W.H. Velema een Apeldoornse Studie gegeven onder de titel Wegen en Wensen. Enige homiletische reflexies n.a.v. het lezen van 60 jaargangen preken in de serie “Uit de Levensbron”. Velema heeft alle preken die tot dan toe in “Uit de Levensbron” verschenen zijn, doorgenomen. Het is de moeite waard om dit boekje te lezen (of te herlezen). Hij koos ervoor een aantal preken over één bepaalde tekst uit verschillende jaren en van onderscheiden schrijvers met elkaar te vergelijken. Dat levert interessante gegevens op. Maar er staat meer in deze studie. Prof. Velema heeft vele jaren de homiletiek gedoceerd in Apeldoorn. Hij geeft adviezen (die soms – terecht – de vorm krijgen van voorschriften) en formuleert wensen ten aanzien van de (christelijke gereformeerde) prediking. Het blijkt dat de verschillen tussen de diverse preken af en toe al te groot zijn. Dat geeft te denken. Velema noemt als een probleem dat we ons niet voldoende rekenschap geven van de eisen, die vanuit een gereformeerde homiletiek (predikkunde) aan een preek gesteld moeten worden. Geven we ons die rekenschap wel dan zal de eenheid van de prediking worden bevorderd. Een prediker moet bijvoorbeeld de verkondigingsspits van een preek in maximaal vijf zinnen kunnen formuleren. Heeft hij meer zinnen nodig dan doet hij het niet goed. Het gaat om de helderheid van de boodschap. Het kerygma (de boodschap die verkondigd moet worden) formeert en normeert, modelleert en inspireert, schrijft Velema (blz. 25).

Hij typeert de christelijke gereformeerde prediking als een poging om met de Schrift als bron en norm leiding te geven aan het geloofsleven van de gemeente. De leiding geldt zowel het komen tot het geloof als het leven en het groeien in het geloof. Het tweede deel van deze zin is van groot belang! Een van de punten die opvallen bij de bestudering van de preken uit de jaargangen van “Uit de Levensbron” is dat er wel geprobeerd wordt om leiding te geven aan het geloofsleven te midden van de eigen tijd maar dat dit aspect over het algemeen toch sterk onderbelicht en ondergewaardeerd blijft. Het gebeurt ook niet altijd op de goede wijze. Maar hier raken we een thema dat de grenzen van dit artikel te buiten gaat. Maar één ding staat vast: de preken hebben ook leiding en inhoud te geven aan het leven van de heiliging van de gelovigen. Ze staan en werken midden in deze wereld. En wens 4 (op blz. 50) is dat de geestelijke opbouw van het persoonlijke leven en van de gemeente als missionair-diaconaal instrument in Gods hand in de prediking ter sprake dient te komen.
Het gaat om het Woord van God voor de mens. Beiden komen in de prediking ter sprake. De mens is altijd belanghebbend voorwerp. En onze preken zouden meer moeten staan in het teken van de wederkomst van Jezus. En dan vanuit Zijn komst naar ons toe, niet vanuit ons naar Zijn komst. Velema sluit zijn studie af met de stelling: De prediking is de proef op de som van onze theologie. Hierin ligt een opdracht, een toetssteen en een uitdaging.

Wens en dank
We spreken de wens uit dat de prekenserie “Uit de Levensbron” aan die opdracht nog lange tijd dienstbaar mag blijven. Goed preken blijft levenslang een leerproces. Als je op een zondag preken hebt mogen houden waarvan wat is uitgegaan dan moet je voor de komende zondag weer helemaal opnieuw beginnen. Hoe vreugdevol en zegenrijk het maken en houden van preken ook is, er zit ook iets vermoeiends in. Predikers kunnen erdoor leeggezogen worden zoals een collega uit de PKN in Drachten eens tegen mij zei. En ik denk dat alle dominees deze opmerking wel kunnen plaatsen. Ook dominees hebben af en toe “ontluchting” nodig om daarna weer des te beter toegerust en uitgerust de heerlijke maar ook zware taak van dienaar van het Woord van God te kunnen vervullen.

Tot slot zeggen we de redactie van “Uit de Levensbron” dank voor de jubileumuitgave.

J. Jonkman
(ds. J. Jonkman is predikant te Drachten.)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen