Christelijk getransformeerd?

De WRR is de Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid. Deze raad is een soort denktank die verschillende onderwerpen bestudeert en de uitkomsten daarvan aan de Nederlandse overheid presenteert. We mogen er dankbaar voor zijn dat, vooral vanwege de invloed van de christelijke partijen in parlement en regering, onderwerpen als “Geloven in het publieke domein” op de agenda van de WRR geplaatst worden. Er zijn perioden geweest waarin dergelijke onderwerpen taboe waren.

Vooral de stelling dat de technische ontwikkelingen tot fundamentele veranderingen in de samenleving leiden, is interessant. Uit het krantenartikel werd wel duidelijk dat het daarbij niet gaat om het kwaad dat via de moderne media zo gemakkelijk verspreid wordt, maar om zaken die dieper ingrijpen. Via een korte zoekactie op het internet is het complete rapport van meer dan 500 pagina’s in een paar minuten gratis op te halen.

Veel onbekende geleerdheid
Aan het rapport hebben 25 wetenschappers uit binnen- en buitenland meegewerkt. Bijna alle namen zullen voor de gemiddelde Wekkerlezer onbekend zijn. Daarmee zeg ik niet dat de kwaliteit minder is. Het geeft wel aan welke marginale rol de Gereformeerde Kerken in ons land vervullen. Hoe overtuigd we ook mogen zijn van al het goede dat we geërfd hebben en dat we zorgvuldig mogen en moeten bewaren, we hebben in de ogen van de samenleving een kleine bijrol. Niet meer dan dat. Dat blijkt ook wel uit één van de hoofdstukken waarin de religieuze kaart van Nederland ingekleurd wordt. Opvallend: meer dan 1.000.000 moslimgelovigen. Als christelijk- gereformeerd kerkverband met rond de 75.000 leden zijn we in dit opzicht ver in de minderheid.

Wat nemen de geleerden waar?
Het rapport wil meer doen dan een beschrijving geven van het aantal gelovigen per religie. Waar het om gaat is de vraag: welke ontwikkelingen zien wij met betrekking tot het geloof in de samenleving. Het rapport is in die zin een echt wetenschappelijk rapport dat voornamelijk waarneemt, analyseert en beschrijft. Het vraagt niet om instemming of afkeuring, het beschrijft. Het is niet mijn doel de 500 pagina’s samen te vatten. Waar het mij om gaat is aandacht te vragen voor de belangrijke ontwikkelingen die het rapport signaleert. Ontwikkelingen die zover gaan dat het beter is te spreken over transformaties. Het rapport ziet er twee naast elkaar. De ene betreft de samenleving in het algemeen, de andere de plaats van religie of geloof daarin.

De transformatie in de samenleving die zich aftekent is er een waar de oude sociale structuren langzaam afbrokkelen en opgaan in een zogenaamde leefstijlengemeenschap. Een leefstijl is daarin een veel vagere en lossere identiteit die met smaak, voorkeur voor merken, mentaliteit, ethische opvattingen en consumptiepatronen te maken heeft. Een kenmerk van deze eigentijdse vorm van identiteit is dat deelnemers zich veel minder sterk en exclusief binden en ook veel makkelijker tussen identiteiten kunnen schakelen. In een dergelijke samenleving is er veel minder behoefte om zich te binden aan de klassieke instituten of structuren waar ook kerkgemeenschappen toe gerekend worden. Met andere woorden, en dat is ook waarom dit onderzoek mij sterk bezighoudt: we leven als kerken en kerkverband meer en meer in een samenleving die zich steeds minder laat organiseren rond structuren als een kerkverband. En dit is een ontwikkeling die in de lucht hangt en die wij dagelijks ongemerkt inademen. We veranderen zonder het zelf door te hebben!

Een tweede transformatie die de onderzoekers waarnemen is die van een toenemende aandacht en belangstelling voor alles wat met religie te maken heeft. Daarbij is religie wel breder dan het christelijk geloof. Er is in de samenleving een sterke hang naar zingeving. Een aantal onderzoekers durft zelfs te spreken van postsecularisatie. Maar mensen die door deze tweede transformatie gegrepen worden en op zoek gaan naar de zin van hun leven, zullen hun antwoorden veel minder snel in een klassieke kerk met een vaste structuur zoeken maar veel eerder in een eigentijdse identiteit. Deze eigentijdse identiteiten lijken voor een belangrijk deel mogelijk te worden door de moderne media en het internet in het bijzonder. Wat ontstaat zijn internetgemeenschappen waarin mensen in een virtuele wereld hun geloof of religie beleven. De megatelevisiekerken die we vooral vanuit de VS kennen zijn hier voorlopers van.

Wat heeft ons dit te zeggen?
Als de onderzoekers gelijk hebben staan we aan de vooravond van een omwenteling die minstens zo omvangrijk is als de uitvinding van de boekdrukkunst en de industriële revolutie. Of we het nu willen of niet, deze ontwikkeling gaat onze kerken niet voorbij. De vraag komt zelfs boven of onze huidige kerkstructuren, die ook konden ontstaan dankzij een bepaalde culturele en sociale setting, hier tegen bestand zullen zijn. Uiteraard kunnen we er voor kiezen letterlijk en figuurlijk de stekker er uit te trekken en in ons isolement onze kracht te zoeken. Uiteraard kunnen we ook dijken proberen op te werpen tegen dit water dat steeds hoger komt te staan. Maar als de samenleving verandert en we willen een zoutend zout en een lichtend licht zijn, dan kunnen we ons hier toch niet voor afsluiten? We kunnen een goede richtingwijzer zijn, glanzend in de verf en helder reflecterend, maar wie ziet ons nog als we in een donker loofbos staan waar nooit iemand meer komt. Anders gezegd, hoe geven we nieuw vorm aan het motto: “in de wereld maar niet van de wereld” als de wereld zo snel van ons wegdrijft?

Kijkend naar de snelheid en het ogenschijnlijke gemak waarmee mensen van gemeente en van kerkverband wisselen durf ik de stelling te verdedigen dat het in het WRR-rapport geschetste ook onder ons gaande is. Daarbij lijkt dit meer het geval te zijn in de verstedelijkte gebieden, maar het gaat de klassieke dorpsgemeenschappen niet voorbij. Ook uit Jorwerd is God al verdwenen, zoals Geert Mak beschreef. En het is nog maar de vraag of met de nieuwe aandacht voor religie dezelfde God in Jorwerd weer terugkomt?

Zwak of sterk?
Ik zou het sterk van mijzelf vinden als ik een aantal krachtige beweringen af kon geven wat wel en niet te doen, maar ik heb ze nog niet. Ik zou het fantastisch van mijzelf vinden zwartwituitspraken te doen om daarna mijn luiken weer te kunnen sluiten, maar om eerlijk te zijn: dat durf ik niet. De vraag die al overdenkend bij mij opkomt is of het, na de periode van de ene hervormde kerk en de meer dan 10 gereformeerde kerksoorten, niet de hoogste tijd is om op zoek te gaan naar die ene christelijke getransformeerde kerk. Om daarin met alle belijders van het geloof in onze Here Jezus Christus over de grenzen van de huidige structuren en kerkverbanden heen ons hoofd te buigen, ons te verootmoedigen en met ons ene oor stil te gaan luisteren naar de ritselingen van de Geest en met de andere naar de zoekende mens in onze samenleving. Lees “De christen als tijdgenoot” van John Stott: Eerst met twee oren luisteren en dan met een mond spreken!

Een ding weet ik wel: dit zal zoveel van ons vragen dat we elkaar als kerken in Nederland en zelfs over de landsgrenzen heen heel hard nodig zullen krijgen!

J.A. Voorthuijzen
(J.A. Voorthuijzen maakt deel uit van de redactie en is lid van de kerk van Kampen.)

P.S. Dit artikel was al voor 99% af toen ik op donderdag 6 november tot mijn vreugde las dat er deze week in Soest op de Europese Conferentie van Gereformeerde Kerken ook woorden van gelijke strekking zijn gesproken. Zou het er dan toch van komen?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen