Hendrik de Cock (1801-1842) op de breuklijnen in theologie en kerk in Nederland

Verdeling en karakter
De stof is verdeeld over twee boeken. Het eerste boek is gedrukt en beslaat 752 bladzijden. Het tweede boek is ingesloten bij het gedrukte werk en bestaat uit een compact disc (cd-rom) en telt 410 bladzijden. Samen 1162 bladzijden. Is daar doorheen te komen? Het moet gezegd: dit boek leest als een trein, het is een page turner. Op een glasheldere manier zet de schrijver de bekende feiten rond de jaren 1834 in een goed lopend gedetailleerd verhaal. Daarnaast plaatst hij De Cock op een evenwichtige manier in het kader van zijn tijd. Verfrissend is de nuchtere en toch betrokken wijze waarop hij de gebeurtenissen in Ulrum, de oorzaken, de aanleiding, de daad van afscheiding en de gevolgen tekent. Veldman ontdekte ook degene die het eerste ontwerp van de Acte van Afscheiding maakte. Die moet ik hier niet noemen, de lezer moet dat zelf ontdekken. En wat nog niet eerder gedaan is, uitgebreid en gedetailleerd tekent hij de werkzaamheid van De Cock na de Afscheiding. Dat was voor mij een eye-opener. De Cock is geen held, hij is geen heilige maar een bouwer.

Gemeentestichter
Hij is een oprechte dominee die opbrandt in het bouwen van de kerk des Heren in de weg van de zuivere Gereformeerde leer. Van welke predikant kan gezegd worden dat hij 87 kerken institueerde? Dat deed hij binnen acht jaar van 1834 tot zijn overlijden in 1842. Of er ook vraag en honger en dorst was naar de gerechtigheid in het Groningerland en in Drenthe en Overijssel en andere plaatsen. Onvermoeibaar was De Cock op sjouw. In een bijlage op de cd-rom heeft Veldman een tijdpad gegeven waar je van dag tot dag De Cock kan volgen waar hij is en wat hij doet.
Hij doet dat in een Nederland dat grondig verschilt van de Gereformeerde Republiek van de zeven verenigde Nederlanden van voor 1795. In volle geloofsovertuiging met liefde voor het Oranjehuis probeert hij de kerk van Nederland te bewaren bij het Credo van de Afscheiding, de leer van Dordt 1618-1619 in haar belijdenis van de volstrektheid van de vrije genade tot behoud van zondige mensen. Gegrond in de verkiezing in Christus en in het verbond der genade. In de vele bladzijden van dit proefschrift kan men per streek en plaats precies nagaan wat, wanneer en hoe De Cock werkte. Spannend om te lezen. Het geeft een schitterende couleur locale met hoogten en diepten. Geestelijke opwekkingen in Spijk en Bunschoten en dieptreurige, kleinmenselijke ruzies in Ulrum en Assen. De sociale positie van de Afgescheidenen wordt getekend die lang niet altijd zo laag was. Het waren niet alleen ‘kleine luyden’.

Profiel
In het theologische profiel van De Cock omschrijft Veldman hem als gereformeerd theoloog met hoge waardering voor de Nadere Reformatie die deze erfenis vruchtbaar wilde maken voor het geheel van de kerk en haar ambtelijke dienst. Hierin kan men De Cock zien als een nationaal- gereformeerde voorman die het christen-zijn steeds relationeel zag; die daarmee voorzichtig de deur opende naar een christelijke visie op politiek, sociaal en onderwijskundig handelen. Door de verdediging van de gereformeerde confessie tegenover zijn liberale tijdgenoten is De Cock te typeren als gereformeerd apologeet. Hij was geen studeerkamergeleerde maar bewoog zich op het praktische pad van kerkopbouw. In zijn denken over geloofsthema’s heeft De Cock zich niet opgesteld als vernieuwer, maar bewaarder, redder en verdediger van de gereformeerde theologie (blz. 651v).

Twee wensen
De eerste is een wens van de schrijver: Het is uit kerkhistorisch oogpunt van belang dat de correspondentie van De Cock in zijn geheel wordt gepubliceerd (blz. 610, noot 16). Van harte mee eens. Moge dat in vervulling gaan.
De tweede is een wens voor de toekomst: nu er dissertaties zijn verschenen over Scholte (Oostendorp, 1964), Brummelkamp (Te Velde 1988), en De Cock (Veldman, 2009), zou het prachtig zijn als het slotstuk over de vaders van de Afscheiding een werk zou zijn over ds. Simon van Velzen. Immers Scholte en De Cock hebben niet zo lang gewerkt na 1834, Van Velzen (1809-1896) mag wel de stille kracht genoemd worden die het scheepje van de afgescheiden kerken door de stormen heenleidde en van uitzonderlijke betekenis was voor de eenheid en liefde in de Christelijke Gereformeerde Kerk van voor 1892.

Tot slot
Dit was een kleine indruk van een formidabel boek waarin we onder leiding van dr. Veldman op boeiende wijze de weg volgden van een gewone dominee die veel betekende voor het bewaren van de kerk in Nederland bij het Woord en de belijdenis. Zijn prediking weerklonk en werd vruchtbaar in de harten van eenvoudige kinderen van God die voedsel voor hun ziel zochten, het vaak niet kregen en het zochten in gezelschappen totdat De Cock met anderen de schapen bijeenbracht in een ordelijk kerkelijk leven.
We zijn dr. Veldman dankbaar voor zijn studie en het vele materiaal dat hij heeft verzameld en we willen hem hartelijk feliciteren met het resultaat waarmee hij kerkhistorisch Nederland aan zich verplicht heeft.

Harm Veldman, Hendrik de Cock (1801- 1842) op de breuklijnen in theologie en kerk in Nederland. Uitgeverij Kok, Kampen 2009, € 45,– , 752 en 410 pagina’s, ISBN 978 90 435 1731 7

J.C.L. Starreveld
(Ds. J.C.L. Starreveld is emerituspredikant en woont in Genemuiden.)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen