Veranderen of veranderd worden?

Tegen de achtergrond van die ervaringen is dit een noodzakelijk en een hoopvol boek. Noodzakelijk, juist omdat het zich richt op die ‘gewone’, al langer bestaande gemeente. Hoopvol, omdat Stoppels de problemen voluit onderkent, maar zich daarbij niet wil neerleggen. Als voormalig predikant en nu docent gemeenteopbouw aan de Vrije Universiteit, weet hij van de praktijk en theorie van gemeenteopbouw. In dit boek druipt die ervaring van elke bladzijde af. Tegelijk weet Stoppels ook zijn liefde voor de gemeente van Christus over te brengen. Op de eerste pagina’s zegt hij het nadrukkelijk: werkelijk blijvende veranderingen in de gemeente zijn alleen mogelijk wanneer er bezield geloof is en heilige verwachting. Hij citeert Paulus: ‘Voor het evangelie schaam ik mij niet, want het is Gods reddende kracht’. Dat is recht door zee in de context van de pluriforme PKN, waarvoor Stoppels in de eerste plaats schrijft. Gemeenteopbouw is voor hem een zaak van goed nadenken, studeren, overleggen en hard werken – dat ook.
Maar het is in de eerste plaats een zaak van gebed en afhankelijkheid, in het besef dat de maakbaarheid van de gemeente gering is. En dat hoeft ook niet: als God werkt, kunnen wij slapen.
Intussen bevat het boek een vracht aan theorie en ervaring. Wie leiding geeft aan veranderingsprocessen, moet allereerst de tijd nemen om tot ‘diep verstaan’ te komen. Dat is meer dan problemen signaleren: we moeten begrijpen waarom het in deze concrete gemeente te doen is, ‘hoe de hazen lopen’, wat de mensen drijft (dat is niet altijd wat ze zeggen dat hen drijft…). Gemeenten zitten ingewikkeld in elkaar: het zijn geen organisaties, maar ze zijn nog het best te vergelijken met gezinnen. Veel wat daar gebeurt is emotioneel, instinctief. Het komt vaak diep uit het hart, maar het is lang niet altijd ‘logisch’. Wie daarmee niet kan omgaan, moet niet verwachten dat er veel veranderingen tot stand zullen komen.

Gezonde weerstand
Vervolgens neemt Stoppels ruim de tijd om ‘remmende krachten’ te beschrijven. Predikanten en gemeenteopbouwcommissies zuchten soms over de weerstanden in de gemeente. Laksheid, ongeloof, conservatisme … Maar, zegt Stoppels, weerstand tegen veranderingen kan heel gezond zijn. Het kan een teken van geloof zijn. Niet alle weerstand is verkeerd. Er is iets als verzet tegen het Evangelie en de veranderingen die daarmee gepaard gaan, maar dat geldt niet voor elk verzet. Stoppels zegt hierover wijze dingen en geeft ook concrete aanwijzingen hoe hiermee om te gaan.
Een groot deel van het boek wordt in beslag genomen door een uitgebreide beschrijving en aanvulling van het ‘vliegermodel’ van J. Hendriks, zijn voorganger aan de VU. Dit is een manier om methodisch te werken aan verandering. Daarin gaat het over bekende zaken als visievorming, het formuleren van werkdoelen, evaluatie, en dergelijke.
Stoppels brengt ons op de hoogte met ongelooflijk veel literatuur, uit binnen- en buitenland. Wie het boek leest, is daarna heel goed op de hoogte van allerlei onderzoeken naar gemeente-zijn, van hoog niveau. Die kracht is tegelijk ook een zwakte, omdat de lezer daardoor gemakkelijk de weg kan kwijtraken. Op een gegeven moment duizelt het je van de namen, modellen en visies.

Theorie en praktijk
Juist daarom is het erg prettig dat Stoppels na alle theorie een concreet veranderingsproces beschrijft, in een PKN-gemeente in Rhenen. Daar wil men meer aandacht besteden aan vragen rondom (gebeds)genezing en de plaats van het lijden in de eredienst. Stoppels analyseert het proces zorgvuldig en laat zien wat er goed en minder goed ging. Dit is een waardevol element in het boek, waardoor ook de andere delen meer tot hun recht komen.
Stoppels besluit het boek met een hoofdstuk over leiderschap. In ‘serieuze’ literatuur over gemeenteopbouw ontbreekt dat nogal eens, terwijl de bocht in allerlei ‘populaire’ literatuur daarentegen weer vaak te kort wordt genomen op dit punt. Stoppels weet hier een mooi midden te vinden. Leiderschap is belangrijk, we kunnen het niet ontkennen. Maar leiding geven is primair leiding geven vanuit het Evangelie, door mensen die zichzelf hebben leren kennen voor Gods aangezicht. Voor Stoppels is dat geen vrome dooddoener die ons ontslaat van de plicht om gebruik te maken van menselijke inzichten. Hij werkt dit concreet uit: wie leiding geeft vanuit het Evangelie weet om te gaan met ongezonde verwachtingen uit de gemeente. Zo iemand zal zich inzetten voor samenwerking (teamvorming) en toerusting (vermenigvuldiging). Zo iemand werkt ontspannen en gelovig.

Dit boek is vooral erg geschikt voor studenten theologie en voor gemeenteleden die niet bang zijn voor een stevig verhaal. Het is een wetenschappelijk boek, maar wel zo toegankelijk mogelijk geschreven. Ik hoop dat het in elk geval in veel theologische opleidingen gebruikt zal worden.

Sake Stoppels, Voor de verandering: Werken aan vernieuwing in gemeente en parochie. Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer 2009, € 22.50, 243 pagina’s, ISBN 9789023923954.

Stefan Paas
Dr. Stefan Paas is lector gemeenteopbouw aan de Christelijke Hogeschool Ede en universitair docent missiologie aan de Theologische Universiteit Kampen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen