Genoeg van de economie

Wat is er goed voor de economie? Dat geld blijft rollen, ook als het er eigenlijk niet is. Of dat er op strategische routes ruim zout wordt gestrooid, zodat het transport geen hinder heeft van gladheid op de wegen. Of dat broeken in goedkope ateliers in Indonesië worden gemaakt, om de kosten zo laag mogelijk te houden. We doen veel voor de economie. In de jaren zeventig van de vorige eeuw was er een poster met een zwangere vrouw. Ernaast de tekst: als we voor de economie ons vruchtwater moesten vervuilen, dan deden we dat. Is de economie (ik gebruik dat in de zin van de behoeftebevrediging van een land en zijn inwoners) allesbeheersend? Het leek er wel op – totdat de ballon van opgeblazen geld knapte, en de crisis losbrak. Of is die overheersende rol er nog steeds? Leren we iets van de crisis?

Nooit genoeg
Het wordt algemeen erkend dat de drijvende kracht achter de economie die in de huidige crisis uitliep hebzucht is. Dat is geen nieuw inzicht. Prediker zegt (5: 9v): Wie geld liefheeft, wordt van geld niet verzadigd, noch wie rijkdom liefheeft, van inkomsten. Maar, het vervolg leert dat je dan ook niet meer rustig slapen kunt. Dat is omdat je er maar geen genoeg van kunt krijgen om steeds weer geld bijeen te schrapen, en ook omdat anderen waarschijnlijk het geld en goed dat jij bijeenschraapt zullen gaan verbrassen – en je kunt alleen maar toekijken. Terwijl een arbeider goed slaapt, of hij nu veel of weinig te verteren heeft. Betekent dit, dat de Bijbel ons voorhoudt, dat je maar beter arm kunt zijn? En wordt rijkdom in de Bijbel veroordeeld? Een korte zoektocht is op zijn plaats.

Armoede als ideaal?
Komt het armoede-ideaal, dat in kloostergemeenschappen gevonden wordt, voort uit de manier waarop de Bijbel daarover spreekt? Wordt armoede positief geduid in de Bijbel?
Wie het Evangelie naar Lukas leest zou tot de conclusie kunnen komen, dat de armen – als arme – een streepje voor hebben. Dat is niet terecht, al komt – zoals Prof. Versteeg heeft gezegd – het probleem van armoede en rijkdom in het evangelie naar Lukas zeer indringend aan de orde. Lazarus is niet goed af, omdat hij arm is. Hij is dat omdat hij een arme was, die in God zijn hulp vond, en in God niet beschaamd werd.

Reeds in het paradijs moest de mens werken “voor de kost”. In Genesis 2: 15 krijgt Adam de opdracht om de hof te bewerken en te bewaren. Na de zondeval krijgt werk en schaarste een tragisch en levensbedreigend karakter, en schaarste heeft sindsdien ook een negatieve betekenis. Doornen en distelen zal (de aarde) u voortbrengen, en gij zult het gewas des velds eten; in het zweet uws aanschijns zult gij brood eten (Gen. 3: 18-19).

Waar dit zo is kan armoede geen teken van zegen zijn. De arme is de gebogene, de neergedrukte, de vernederde, de mens die in een moeizame economische situatie is terechtgekomen. In heel het Oude Testament wordt armoede als iets beklagenswaardigs gezien. Wie arm was, ging gebukt onder moeite en leed en was niet in tel.
Zelfs van een veilig gezinsleven kon nauwelijks sprake zijn, want er kon maar zo een schuldeiser komen, die je kinderen tot slaaf zou maken. Deuteronomium (15: 4) maakt duidelijk dat het ideaal (en de belofte) niet armoede is, maar een samenleving waar de armen niet voorkomen: Er zal echter geen arme onder u zijn, want de Here zal u gewis zegenen in het land, dat de Here, uw God, u als erfdeel in bezit zal geven … (Zie ook Deut. 8: 7-18)

Ook het Nieuwe Testament ziet armoede als een situatie die opgeheven dient te worden. Dat lijkt bereikt te zijn in de eerste gemeente te Jeruzalem: Want er was ook niet één behoeftig onder hen, want allen die eigenaars waren van stukken grond of van huizen, verkochten die … en aan een ieder werd uitgedeeld naar behoefte (Hand. 4: 34-35).

Rijkdom is geluk?
Wie de geschiedenis van Abraham leest, komt tot de slotsom, dat zijn rijkdom beschouwd wordt als zegen van God. Zo duidt Eliëzer het als hij in Haran is bij de familie van Rebekka: De Here heeft mijn heer zeer gezegend, zodat hij rijk geworden is (Gen. 24: 35). Ook Prediker is over het algemeen positief over rijkdom, al maakt hij wel duidelijk dat rijkdom betrekkelijk is. Toch is het de moeite waard om er je flink voor je best te doen, risico’s te nemen en te investeren (Prediker 11: 1-6). Agur is geen eenling, als hij bidt: geef mij armoede noch rijkdom, voed mij met het brood, mij toebedeeld; opdat ik, verzadigd zijnde, U niet verloochene en zegge: Wie is de Here? noch ook, verarmd zijnde, stele en mij aan de naam van mijn God vergrijpe (Spr. 30: 8-9). Hebberigheid en onverzadigbare honger naar meer worden in de Schrift aan de kaak gesteld in het tiende gebod: Gij zult niet begeren uws naasten huis; … noch iets dat van uw naaste is (Exodus 20: 17). Jezus leert zijn discipelen bidden om dagelijks brood, niet om uitgebreide welvaart.
In het Nieuwe Testament wordt nog sterker duidelijk, dat je met twee woorden over welvaart en rijkdom moet spreken, en daar wordt op verschillende plaatsen gewaarschuwd tegen de hebzucht. Je kunt de hele wereld winnen, maar wat heb je daaraan als je schade lijdt aan je ziel? En Paulus maakt duidelijk dat geldzucht de wortel is van alle kwaad.

Geld: god of goed?
In de Bijbel wordt geld aangeduid als de Mammon. De Here maakt duidelijk dat je niet God kunt dienen en de Mammon. Mammon, zou je kunnen zeggen, is het geld als op zichzelf staand iets. Maar geld staat nooit op zichzelf. Waar geld niet werkt voor levensonderhoud, weldoen en delen, zodat de nood van anderen verminderd wordt, verwordt geld tot een afgod, die alles opslokt, die veeleisend is, en die uiteindelijk zijn aanbidders zal vernietigen.

Wie dat aanvaardt, zal consequenties trekken voor het omgaan met andere mensen en voor het omgaan met de wereld. Dat is niet onze wereld, die we kregen om te consumeren, maar die wereld is van God (Psalm 24: 1). Die wereld is aan de mens toevertrouwd om die te bewerken en te bewaren. Het woord “bewaren” in Genesis 2: 15 is hetzelfde dat in de priesterlijke zegen van Gods kant tot de gemeente van Israël komt: De Here zegene u en behoede u. Zoals God zorg draagt voor de mens, zo dient de mens zorg te dragen voor de schepping, actief en geïnteresseerd.

Wat betekent dit voor de economie? Waar armoede geen ideaal is, waar rijkdom geen doel in zichzelf mag worden, en waar de aarde van de Heer is zullen keuzes gemaakt moeten worden, gebaseerd op de waarden die uit het voorgaande te halen zijn. Mag er groei zijn? Gaat die groei ten koste van de uitputting van schaarse middelen, dan moet vanuit Bijbels perspectief een grens aangegeven moeten worden. Gaat die groei niet gepaard met welvaartsgroei voor de hele (wereld)bevolking, dan is er sprake van in stand houden van een onrechtvaardig systeem. Dat betekent een pleidooi voor een economische ethiek, waarbij deugden als matigheid, ingetogenheid, zelfbeheersing, vrijgevigheid, barmhartigheid, ontferming, offervaardigheid, onbaatzuchtigheid een duidelijke plek krijgen. Dat sluit aan bij wat Micha zegt (6: 8): Hij heeft u bekendgemaakt, o mens, wat goed is en wat de Here van u vraagt: niet anders dan recht te doen en getrouwheid lief te hebben, en ootmoedig te wandelen met uw God. Dan kun je zelfs met behulp van die Mammon vrienden maken (Lukas 16: 9).

W. van 't Spijker
Ds. W. van ’t Spijker is predikant te Hilversum (Pniëlgemeente).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen