Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Geweld in de Bijbel

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Geweld in de Bijbel

7 minuten leestijd Arcering uitzetten

Het bekende woord ‘hamas’ komt in de Bijbel geregeld voor: het is Hebreeuws voor ‘geweld’. Een gemiddelde Bijbellezer heeft het best moeilijk met de vraag hoe het toch zit met al die geweldteksten en geweldverhalen in de Bijbel. Als de buitenwacht de Koran en de Bijbel op dit punt rustig op één lijn zet, is het voor ons zoeken naar een goed antwoord …

In dit artikel gaan we niet ‘het probleem’ even oplossen. We moeten gewoon eerlijk zeggen dat er in de Bijbel een aantal zaken zijn die we (nog) niet zo goed begrijpen.
Twee dingen zijn hier van belang.

Algemene lijnen
Ten eerste dat we ons ervoor hoeden om onze hedendaagse normen en waarden rechtstreeks op te leggen aan de Bijbel. Laat de Bijbeltekst maar volledig uitspreken, in zijn eigen taal en context. Bedenk bijvoorbeeld dat de wereld van het Oude Testament niet die geordende juridische verbanden kende die wij vandaag hebben. Geduldig, geoefend, luisterend lezen is dus nodig.

Ten tweede zullen we bij het lezen van de Bijbel er rekening mee houden dat er ook zaken veránderen. Er is de voortgaande heilsgeschiedenis, die in het Oude Testament een unieke concentratie kende op het volk Israël, volk van Gods verbond, waar Hij wilde wonen in een ‘theocratisch bestel’. Politiek en godsdienst, volksgemeenschap en cultusgemeenschap, troon en tempel zijn hier niet te scheiden. Dat wordt in het Nieuwe Testament anders – vandaar dat het geweldthema daar ook veel minder aan de orde is.

Ten derde moeten we ons hoeden voor een goedkope tegenstelling tussen Oude en Nieuwe Testament. De noties van toorn en gericht zijn in het Nieuwe Testament evenzeer aanwezig zijn als die van de liefde en genade, en deze laatste noties spelen in het Oude Testament geen geringere rol dan in het Nieuwe Testament.

De realiteit van het leven
Dat de Bijbel in het Oude Testament op alle mogelijke manieren geweld ter sprake brengt, toont ons hoezeer dit boek ingaat op de realiteit van het leven. We mogen dankbaar zijn dat wij niet een Bijbel hebben vol van wijsheden en vrome heilsbespiegelingen die ver buiten de dagelijkse werkelijkheid staan. Niet alleen op een religieus deel van ons leven, maar op ons hele leven wil God met zijn Woord beslag leggen. En dat leven is veelkleurig, rauw en soms verbijsterend. In dat leven spelen natuurgeweld, sociaal, militair en politiek geweld een grote rol. Het Woord van God zweeft niet boven deze wereld en buiten onze geschiedenis, maar is in de geschiedenis ingegaan. Juist in de alledaagse werkelijkheid wil Gods Woord ons leiden, ontdekkend en richtinggevend. Wat een vreugde voor de talloze verdrukten en vertrapten in onze wereldgeschiedenis, dat de God van de Bijbel niet een flowerpower god-van-de-liefde is, maar dat Hij ook, ja júist ook, met geweld van doen heeft. Maar hoe?

Ontmaskering
In de literatuur van de wereld rondom Israël komen we vele scènes en beschrijvingen tegen, waarin geweld ronduit verheerlijkt wordt. Heroïsche vorsten dwingen respect af door niets ontziend machtsmisbruik. Hoe groter de hopen afgehakte hoofden, des te respectabeler de koning die dit presteerde. Heel anders is de atmosfeer van het Oude Testament. Ook daar komen we geweld tegen dat voor ons besef soms onbegrijpelijk is, maar verheerlijkt wordt het nooit. Ontmaskerd wordt het veelal wel. Vanaf het begin van het Oude Testament wordt voor geweld gewaarschuwd, en worden de verborgen mechanismen achter het geweld onthuld. Sprekend is dan direct de inzet van het Oude Testament: de broedermoord door Kaïn, die door God gewaarschuwd was en door Hem bestraft wordt (Gen. 4). Dit hoofdstuk, deel van de ouverture van de hele Bijbel, onthult de negatieve neerwaartse spiraal van kwaad en geweld, die door God wordt ingedamd. Hier leren we de mens kennen, en leren we God kennen.
Dan komt de zondvloed over de aarde: natuurgeweld dat het menselijk geweld keert en uitroeit. Veelzeggend is Gen. 6: 11: ‘De aarde nu was verdorven voor Gods aangezicht, en de aarde was vol geweldenarij’. Zonde is geweld, en omgekeerd. In de wetgeving van Mozes staan allerlei bepalingen die het geweld indammen (bijv. Deut. 20). De wijze waarop geweldverhalen soms worden verteld, houden de lezer de spiegel voor. Een boek als Richteren, boordevol geweld, is getoonzet door de zinsnede ‘ieder deed was goed was in eigen oog’.
In later tijd worden de koningen in Israël rustig bekritiseerd door de profeten. Bekend is bijvoorbeeld hoe Nathan David, nota bene de koning bij uitstek, stichter van de Judese koningsdynastie, de mantel uitveegt (2 Sam. 12). Deze David, door God verkoren, mag het huis Gods niet bouwen, omdat hij ‘een man des bloeds’ was. Ongekend in de wereld van het oude Nabije Oosten, zoiets.
Het Oude Testament maakt duidelijk dat er geweld is dat verderft en door-en-door kwaad is, maar dat er óók geweld is dat bevrijdend is, antigeweld. Voordat het rijk van vrede kan aanbreken waarin de wolf naast het lam ligt (Jes. 11: 6) zal de armen en ootmoedigen recht gedaan moeten worden en het kwaad van de goddeloosheid weggedaan (Jes. 11: 4).

Gods oogappel
Veel geweld speelt zich in het Oude Testament af rondom Israël, Gods oogappel. De notie van de verkiezing staat voortdurend op de achtergrond. Volkeren pogen dit volk te vernietigen en het een plaats onder de hemel te ontzeggen: Egypte, Amalek, Assyrië, Babylonië. Maar God maakt plaats voor zijn volk, geeft het een land om te wonen. De moeilijkste teksten van het Oude Testament hebben hiermee te maken: de opdracht om de Kanaänitische volken uit te roeien (Deut. 7). Het herinnert aan Sodom en Gomorra: de maat van de ongerechtigheid der Amorieten was vol. Aan de Kanaänitische bevolking voltrekt zich als het ware anticiperend het grote eindgericht van God over een wereld vol kwaad en onrecht. En de psalmen dan, met al die wraakbeden? Te bedenken is dat in hier meestal de ‘rechtvaardigen’ aan het woord zijn, onderdrukt en vertrapt als ze zijn, die geen enkele weg van recht meer open stond, dan alleen de weg naar God. Zij nemen niet het recht in eigen hand, maar leggen met stereotiepe oud-oosterse vloekbewoordingen hun zaak in Gods hand.

Goddelijk geweld
Wellicht nog het moeilijkste voor ons is om te lezen van het geweld dat God zelf soms uitoefent. Inderdaad, de God van de Bijbel kan in zijn toorn ontzagwekkende dingen doen, huiveringwekkend voor ons mensen. Maar nooit willekeurig en onberekenbaar. Hij oefent geen geweld om het geweld, zoals in menige literaire tekst over de goden uit de wereld rondom Israël. God is de Heilige. Op een of andere manier heeft zijn ‘geweld’ altijd weer te maken met zijn afschuw van het kwade, van de zonde, van de opstand. Zijn ingrijpen verijdelt de triomf van de leugen. Keer op keer staat zijn geweld in dienst van het rechtsherstel en van de vrede. Juist op momenten dat de dreiging van Gods vernietigende toorn over alle kwaad het grootst is, breekt door de wolken van het oordeel de boodschap van Gods zoekende liefde door. ‘Een ogenblik in zijn toorn, een leven in zijn liefde’ (Ps. 30: 6). ‘Ik kán Efraïm niet verderven, mijn hart keert zich om tegen Mij’, zegt God (Hos. 11: 8). Zijn oordeelsprediking is een lokroep tot omkeer, een uitgestoken hand. Het is deze prediking die in het Nieuwe Testament openbloeit, van de kribbe tot het kruis. Waar die Ene in het oordeel ten ondergaat opdat de velen zouden leven. En dan begint het visioen van de profetische toekomstverwachting in vervulling te gaan. De Bijbel predikt niet een oproep tot gewelddadige verovering van de wereld, maar dat de wet uit Sion zal uitgaan, en des Heren woord uit Jeruzalem, en dat de volken dan komen, schuilend bij het recht van God. Dan zullen zij hun zwaarden tot ploegscharen omsmeden en hun speren tot snoeimessen (Jes. 2: 1-5). Machtig perspectief. Christenen hier en nu leven daar naartoe, voorlopers van Gods vrede (Jes. 11).

H.G.L. Peels
Prof.dr. H.G.L. Peels is hoogleraar Oude Testament aan de TUA.

Dit artikel werd u aangeboden door: De Wekker

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 17 september 2010

De Wekker | 20 Pagina's

Geweld in de Bijbel

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 17 september 2010

De Wekker | 20 Pagina's