Egyptische lente of nieuwe ijstijd?

President Mubarak is vertrokken. De mensenmassa’s hebben gejuicht op de pleinen van Caïro en Alexandrië. Westerse opiniemakers hebben meegejuicht aan de tafels van de diverse discussieprogramma’s. Wie zou ook geen sympathie hebben voor een volk dat meer dan dertig jaar geleden heeft onder het staatsapparaat van de oude generaal?
Wat treft is de overwegende naïviteit van de westerse commentatoren. Het Egyptische volk heeft het aftreden van de president geëist en gekregen. De zegeningen van de democratie zullen nu spoedig neerdalen op het belangrijkste land in de Arabische wereld. Zo lijkt breed gedacht te worden in het westen. Maar of vader en dochter El Gohary kunnen delen in de feestvreugde valt te betwijfelen.

Onzekere heersers
Het is immers onduidelijk welke kant het opgaat met Egypte. Het leger trekt aan de touwtjes en men moet maar afwachten of het tot democratische verkiezingen zal komen. De voornaamste oppositie tegen Mubarak en zijn systeem wordt gevormd door de Moslimbroeders. Mubarak kon de buitenwereld altijd de keuze voorhouden: de islamisten of ik. Voor de Verenigde Staten was de keuze niet al te moeilijk: ruim dertig jaar hebben zij het regime van de generaal gesteund en geprofiteerd van de militaire steun van Egypte in de golfoorlogen. Alleen de afgelopen weken, toen het er slecht begon uit te zien voor Mubarak begonnen de Verenigde Staten terugtrekkende bewegingen te maken. Op 10 februari jl. publiceerde de Britse krant The Times dat president Obama 1,5 miljard dollar jaarlijkse steun aan Egypte zou heroverwegen. De Saoedische koning Abdullah bezwoer de president daarop om Mubarak niet te vernederen door hem financieel te worgen.
Geen wonder dat koning Abdullah op de bres klom voor zijn Egyptische ambtgenoot, want de diverse heersers in Noord- Afrika en Midden-Oosten moeten vrezen voor volksopstanden en een afgang vergelijkbaar met die van de Egyptische president.
Geliefd was Mubarak niet bij de islamisten in de regio. Het vredesverdrag dat zijn voorganger Sadat in 1979 met Israël sloot eerbiedigde hij. Ook de relatief koele houding die hij jegens de Palestijnen in de Gazastrook heeft tentoongespreid wekte niet bepaald de liefde op van de islamisten in de regio. Niet voor niets werd Mubaraks foto door de betogers beklad met onder meer een Davidsster ...

Moslimbroeders
Een kracht van formaat in de Arabische wereld wordt gevormd door de internationale organisatie van de moslimbroeders.² Als welzijnsorganisatie heeft zij veel draagvlak verworven in de diverse samenlevingen. Tijdens de Egyptische parlementsverkiezingen van december 2005 behaalden de moslimbroeders 20% van de zetels. Weliswaar was het hen toen niet toegestaan om als een politieke partij te opereren, maar door verkiezing van onafhankelijke parlementsleden die binding hadden aan de moslimbroeders konden zij toch politieke invloed verwerven en het grootste en best georganiseerde oppositieblok vormen.
De Moslimbroeders volgen in hun werkzaamheden twee sporen: een politiek en een missionair spoor. Op het politieke spoor stellen de moslimbroeders dat zij voor politieke pluriformiteit zijn en constructief zullen samenwerken met niet-religieuze partijen. Op het missionaire spoor, dat ook veel welzijnswerk in de samenleving inhoudt, houden zij vast aan de invoering van de islam op alle terreinen van het leven. Kortom, streeft zij de invoering van een islamitische staat na. Onnodig te zeggen dat dit dubbele spoor veel interne discussie oproept en ook naar buiten toe bepaald geen eenduidig beeld geeft van de organisatie.

Het ‘Initiatief tot Reformatie’ dat de moslimbroeders in 2004 publiceerden, geeft inzicht in hun doelstelling: ‘Wij hebben een duidelijke missie om de wet van Allah in te voeren op basis van ons geloof dat dit de echte effectieve uitweg is uit al onze problemen, zowel binnenlands als buitenlands, politiek, economisch, sociaal als cultureel. Dit moet bereikt worden door de vorming van de moslim als individu, het moslimgezin, de moslimregering en de staat, die de islamitische staten zal leiden, de verstrooide moslims zal verenigen, hun glorie herstellen, hen terugschenken de verloren en ontstolen gebieden en de banier van de roep tot Allah dragen, om de wereld te zegenen met de leer der islam.’³ Het zal spannend worden hoe de moslimbroeders zich gaan opstellen in het machtsvacuüm dat ontstaan is na het vertrek van Mubarak. Nog meer aandacht verdient de vraag of en hoe zij een deel van de macht zullen verwerven.

Democratie
Van de 84 miljoen Egyptenaren behoort 10% tot een christelijke kerk (overwegend de Koptisch Orthodoxe Kerk) en 90% tot de islam. Wordt het reguliere kerkelijke leven al ernstig gehinderd – bekeerlingen komend vanuit de islam als vader en dochter El Gohary hebben helemaal weinig goeds te verwachten in het huidige Egypte.
Tegen deze achtergrond is het dubieus om alle heil te verwachten van het democratisch proces. Het heil is lang niet altijd gelegen in de uitdrukking van de volkswil. De nazi’s in het Duitsland van de jaren ’30 van de vorige eeuw kwamen via democratische weg aan de macht. Lenin en Stalin beriepen zich niet minder op de stem van het volk. In de Gazastrook kwam de gewelddadige Hamas via verkiezingen tot regeren.
Democratie als zodanig is geen waarborg voor een heilzame samenleving. Het is maar de vraag wat de volkswil drijft. Uiteindelijk gaat het erom of Christus’ heerschappij erkend wordt door de kiezers. Of, om het minder sterk uit te drukken: of er nog zoveel restanten van Gods wet en evangelie in het volksleven achtergebleven zijn, dat met enige wijsheid en verantwoordelijkheidsbesef het rode potlood gehanteerd kan worden.

Het is een ondeugdelijke basis waar in het westen altijd maar weer op gesteund wordt: de autonomie van de mens, die in totale vrijheid ‘het goede’ schijnt te kunnen kiezen. Ja, als je daarin gelooft, dan geloof je ook in de democratie als de kortste weg tot de hof van Eden. Het geloof in de democratie als dé ultieme weg naar het wereldheil is één van de laatste ‘grote verhalen’ dat – ontroerend naïef – nog wordt beleden.

Idealen
Als in het westen over democratie wordt gesproken, wordt stilzwijgend verondersteld dat ook de westerse idealen daarbij ingesloten zijn. Die idealen zijn deels van christelijke komaf en komen deels uit de verlichting voort. Het gaat om vrijheid van godsdienst, van geweten, vergadering en pers. Maar ook om individualisme, onbeperkte vrijheid van meningsuiting, zelfbeschikking, zelfontplooiing en het minimaliseren van de rol van godsdienst in het publieke domein.
Egypte is geen westerse samenleving die gestempeld is door christendom of seculiere idealen van de verlichting. Sommigen denken dat in het ‘nieuwe’ Egypte het Turkse model leidend wordt: een seculiere staat, met toch een sterke invloed van de islam op het publieke leven. Maar het zou ook anders kunnen: een Irak-scenario van burgeroorlog of een Iran-modus waarbij een islamitische revolutie bepalend was. Geen van de genoemde scenario’s biedt een – naar de mens gesproken – ‘optimale situatie’ voor christenen, trouwens.
Hoe dan ook, de koers van Egypte als groot Arabisch land zal veel invloed hebben op die van de omliggende landen in de regio.

Troostvoller voor een christen is te weten dat de christocratie sinds de Hemelvaartsdag van kracht is. Het Lam uit Openbaring 5 houdt de boekrol van de geschiedenis in handen en verbreekt de zeven zegels één voor één. Inderdaad troostvol: Christus leidt de geschiedenis, die van Egypte en ook die van Dina en haar vader naar de herschepping, waarin God alles zal zijn en in allen.

¹ Voor de EO-documentaire ‘De vier muren van Dina’, zie www.eo.nl/dina.
² Zie www.ikhwanweb.com voor de Engelse website van de moslimbroeders.
³ Zie www.currenttrends.org/research/detail/ the-crisis-of-the-arab-brotherhood.

P.L.D. Visser
Ds. P.L.D. Visser is krijgsmachtpredikant.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen