Over kerksluiting en wat dat losmaakt

Volgens een schatting raakt in de komende tien jaar 25% van de kerkgebouwen van de Protestantse Kerk in Nederland en de Rooms-Katholieke Kerk in Nederland overbodig. Dat komt neer op 1100 kerken en betekent een sluiting van gemiddeld 110 kerken per jaar, dat is zo’n twee kerken per week! Maar ook in de kleine reformatorische kerken worden gemeenten kleiner en worden kerken gesloten, of hangt sluiting als een reële dreiging boven het leven van de gemeente. Daarmee is kerksluiting een onderwerp dat veel kerken raakt.

Gebouw
Nu zitten er meerdere kanten aan dat woord ‘kerksluiting’. Ik noem er hier drie, en kan daar maar kort op ingaan, maar over alle drie zou meer te zeggen zijn. Allereerst noem ik de kant van het kerkgebouw als plek waarvan afscheid genomen moet worden. Wanneer er een kerkgebouw ‘afgestoten’ wordt, gaan er allerlei vragen spelen. Wordt het kerkgebouw verkocht? Wat gebeurt er na verkoop met het gebouw? Krijgt het een nieuwe bestemming? Wordt het gesloopt? En wat ‘doen’ die beslissingen met de gemeenteleden voor wie het ‘hun’ kerk was? En met de buurt waarin die kerk staat? En met de stad?

Vorige week werd in Utrecht een ‘handboek voor sluiting en herbestemming van kerkgebouwen’ gepresenteerd. Het boek, onder redactie van Harry Bisseling, Henk de Roest en Peet Valstar, heeft als titel ‘Meer dan hout en steen’ en alleen die titel al laat iets zien van die veelheid aan vragen die bovenkomen bij de sluiting van een kerkgebouw. Want een kerk is inderdaad meer dan hout en steen. Ook al is een gebouw maar een gebouw, en geloven we dat God niet gebonden is aan een bepaalde plaats, toch is de emotionele betrokkenheid van mensen op een kerkgebouw veel groter dan vaak wordt gedacht.

En zo gek is dat ook niet. Voor veel gemeenteleden is hun kerkgebouw als een rode draad in hun eigen leven, maar vaak ook al in het leven van hun ouders, en soms van hun kinderen en kleinkinderen. Mensen zijn er in de armen van hun ouders ten doop gehouden, hebben er samen met hun man of vrouw geknield toen hun huwelijk werd bevestigd, hebben hun kinderen er ten doop gehouden en de kist van hun gestorven ouders heeft voorin de kerk gestaan. Op deze plek hebben ze onder de prediking gezeten en heeft de Here God tot hen gesproken. Dat geeft een verbondenheid die moeilijk precies te omschrijven is. Ik las ergens, en vond dat wel mooi gezegd: ‘een kerkgebouw is net een psalm: het geeft vorm aan je geloof. Je geloof gaat staan naar de liederen waarin je dat geloof altijd hebt uitgezongen, en naar het gebouw waarin je dat geloof altijd beleden hebt’.

Vanwege deze emotionele lading van een kerkgebouw, pleitte prof.dr. H.P. de Roest tijdens het symposium dat voorafging aan de boekpresentatie er voor om bij de sluiting van een kerk bewust aandacht te besteden aan een tijd van afscheid nemen van het gebouw. Te denken is aan het maken van foto’s, bijvoorbeeld voor in een herinneringsboek, het terugdenken aan bijzondere momenten en het meenemen van dingen uit de kerk naar een nieuwe plek van samenkomst. Het is volgens hem belangrijk dat mensen woorden mogen geven aan hun verdriet om het loslaten van het gebouw. Dat levert namelijk ook ruimte op om naar te toekomst te kijken.

Gemeenschap
Want dat is een tweede kant van het woord ‘kerksluiting’, je zou kunnen zeggen een diepere laag in het verdriet: meestal gaat het niet alleen om het afstoten van een kerkgebouw, maar ook om het ophouden van een kerkelijke gemeenschap in de huidige vorm. Gemeenten worden samengevoegd met andere gemeenten of worden opgeheven, en dat is diep ingrijpend in het leven van mensen.

Prof. De Roest zei op het symposium: „Een kerksluiting dreigt het weefsel van sociale en spirituele levens van een geloofsgemeenschap te verwoesten”. En inderdaad kan het sluiten van een kerk een grote invloed hebben op het geloofsleven van mensen, vanwege het wegvallen van de bedding waarin ze het geloof gewend waren te beleven: een plek en een gemeenschap die vertrouwd was en die hen lief was. De Roest: “Als een kerk dichtgaat, komt er een soort rouwproces op gang dat om begeleiding vraagt ... velen stellen zich de vraag: ga ik mee naar een andere kerk, stap ik over naar een nieuwe geloofsgemeenschap, ga ik shoppen, of verlaat ik de kerk? Het is een onderbelicht punt, maar kerksluiting versnelt vaak kerkverlating”.

Het is duidelijk dat het proces van sluiting van een kerk veel begeleiding vraagt. De gemeente moet een nieuw perspectief aangereikt krijgen, maar tegelijk ook de emoties van het naderende afscheid mogen benoemen. Dit vraagt van een kerkenraad wijsheid, goede communicatie, maar, het meest belangrijke: visie! En dan kom ik op het derde aspect aan het woord kerksluiting dat ik hier wil noemen:

Geestelijke achtergrond
De diepste laag van het verdriet onder het woord ‘kerksluiting’ heeft te maken met deze vraag: hoe moet je geestelijk gezien aankijken tegen de sluiting van een kerk? Hoe duid je die sluiting, in het licht van Gods leiding en zijn beloften van trouw aan wat zijn hand ooit begon? Het is belangrijk om als gemeente die met dreigende opheffing te maken heeft deze vraag onder ogen te durven zien. In het overdenken ervan stuit je op verdriet, op teleurstelling, maar ook op schuld. Schuld van de kerk in het algemeen, vanwege lauwheid en in zichzelf gekeerdheid. Maar misschien ook wel specifieke eigen schuld die beleden moet worden. Hoe dan ook, iedere kerk die te maken heeft met dreigende opheffing zal herkennen: het overdenken van deze vragen maakt je klein voor God. Maar tegelijk maakt die kleinheid ook ruimte om het in alles van God te verwachten! Hij leidt immers zijn kerk, ook zonder gebouw, ook zonder middelen? En welke kant wil Hij dat de gemeente opgaat? Wanneer die vragen in afhankelijkheid van zijn leiding gesteld worden, dan kan er uit het verdriet om het sluiten van een kerk tegelijk iets heel moois groeien!

Prof. De Roest verbindt kerksluiting uitdrukkelijk met de missionaire opdracht van de kerk en zegt: ‘de opheffing van een kerk biedt missionaire kansen’! Maar dan moet je daar wel op tijd oog voor willen hebben. “Je moet niet wachten tot het moment dat de laatste het licht uitdoet. Al in een vroeg stadium, als de financiële middelen teruglopen en het potentieel aan leidinggevenden minder wordt, moet je als kerk nadenken over je toekomst”. Het is niet ongeestelijk om na te denken over hoe het verder moet – sterker nog: misschien heeft de Heilige Geest dat wel gewild, zat Hij te wachten tot die vraag gesteld werd, want misschien heeft Hij iets heel nieuws voor de gemeente in petto!

Kansen
Kerksluiting of missionaire kans? Durf als gemeente aan de hand van God die vraag onder ogen te zien en de toekomst in te gaan, kijkend welke deuren Hij opent en welke Hij sluit. Ik ken gemeenten die zo op pad zijn gegaan en heel mooie dingen van God gekregen hebben. Ik ken gemeenten die offers hebben gebracht als het gaat om hun eigen financiële situatie of mogelijkheden ter wille van wat goed was voor de voortgang van Gods Koninkrijk. En ik heb gezien dat God zulke stappen in geloof vaak zegent. Inderdaad, veel kerken in ons land verliezen hun dure kerkgebouw. Maar op veel plaatsen mogen kerken ook opnieuw beginnen – meestal klein, soms in een onooglijk buurtgebouwtje, maar gericht op de verkondiging van het evangelie en het uitdelen van de liefde van Christus aan mensen die Hem nog niet kenden. God opent daadwerkelijk nieuwe wegen –wat een genade en wat een kansen!

Miranda Renkema
Mevr. M. Renkema-Hoffman is theologe en lid van de redactie.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen