Wat is goed en wat is kwaad?

Het eerste boek vertelt het verschrikkelijke verhaal van wat de Nederlandse politie gedaan heeft in de jacht op Joden. Ik heb het boek nog niet uit, maar heb inmiddels voldoende gezien om te weten dat hier een verschrikkelijk verhaal wordt verteld. In verschillende steden in ons land waren binnen de politiekorpsen agenten actief die zich verrijkten door de huizen van weggevoerde Joden te plunderen. Ze streken met graagte de aanbrengpremies op en overtroffen in ijver regelmatig de Duitse opdrachtgevers.
Van Buuren vertelt over de dood van een NSB’er vlak na de bevrijding. Zijn onderzoek heeft hem duidelijk gemaakt dat deze man bruutweg vermoord is door de leider van de knokploeg van het Westland. Een volksgericht zeg maar, zoals we het vorige week in Libië gezien hebben. In plaats dat deze gevangengenomen man werd overgedragen aan justitie om zijn daden ten tijde van de bezetting te laten beoordelen, nam de heer Doelman het recht in eigen hand.

Het zijn boeken in een stroom die nu een aantal jaren op gang is. Steeds duidelijker wordt dat ons land ten tijde van de bezetting niet voor 85% uit goede vaderlanders bestond en 15% verraders. Zulke cijfers geven een veel te rooskleurig beeld. Velen waren goed noch fout, maar zochten naar wegen om zo goed mogelijk door de moeilijke jaren heen te komen. En hen die wij voor goed gehouden hebben, blijken bij nader inzien ook mensen geweest te zijn met hun beperkte blik, tekortkomingen en zelfs ernstige fouten.
Beide boeken zijn overigens niet onweersproken gebleven. In het NRC stonden afgelopen weekeinde brieven van verschillende lezers die met name op Van Buurens boek kritisch reageerden. Een zoon van de belangrijke verzetsdominee Frits de Zwerver vertelde hoe zijn vader na de oorlog alle onderscheidingen geweigerd heeft, omdat hij alleen maar zijn plicht gedaan had en bovendien veel te veel van zijn kameraden in de strijd gebleven waren – hij zou zich geschaamd hebben om zich met een onderscheiding op het revers te tonen aan hun weduwen en kinderen.

Referentiepunt?
Een derde boek over de oorlog verschijnt op de dag dat dit nummer van De Wekker uitkomt. De bekende historicus C. van der Heijden promoveert vandaag in Amster-
de website van de Universiteit van Amsterdam staat over zijn boek te lezen: dat de Tweede wereldoorlog “gedurende meer dan een halve eeuw bij uitstek het referentiekader van het maatschappelijk debat is geweest. Terwijl het altijd onduidelijk is geweest hoe de samenleving eruit diende te zien, was er grote consensus over hoe hij niet moest zijn: zoals tijdens de oorlog.” We zien dat ook vandaag de dag. Niet voor niets merk je in verschillende publieke debatten dat gewerkt wordt met kwalificaties die ontleend zijn aan die vijf jaren dat ons land bezet was. Wanneer je iets betitelt als ‘nazipraktijken’ is direct heel duidelijk wat je bedoelt. En het scheldwoord ‘fascist’ wordt nog geregeld gebruikt. Wat goed en wat fout is leren we door de geschiedenis van de bezetting te bestuderen. Helaas - zo blijkt uit de boeken van Van Buuren en Van Liempt – liggen de lijnen inmiddels minder helder dan in vroeger tijden. De eenvoudige indeling in landverraders en goede vaderlanders blijkt ons niet echt verder te helpen, omdat het zo simpel vaak niet lag: er waren NSB’ers die mensen geholpen hebben en verzetsmensen die de chaos misbruikt hebben voor eigen gewin. En vooral een heleboel er tussenin. Een belangrijk referentiepunt voor goed en kwaad valt daarmee dus weg.

En nu?
De vraag is of dat erg is. Ik meen van niet. In de beschrijving van de bezetting zie ik vaak iets wat zich laat vergelijken met hoe wij vandaag de dag het nieuws verslaan. Er wordt met zeer eenvoudige schema’s gewerkt die aan de werkelijkheid meestal weinig recht doen. Nog geregeld delen nieuwsbulletins en kranten de wereld geregeld in in ‘good guys’ en ‘bad guys’. Daarbij wordt er dan vanzelfsprekend van uitgegaan dat wij in Europa het goed doen en dat de anderen het probleem zijn. In de eurocrisis heeft Nederland de goede lijn te pakken, in Libië is de NAVO de bevrijder van de onderdrukten en zo kun je wel even doorgaan. En zulke gedachten zullen vast ten dele waar zijn – maar onuitgesproken blijft dat deze dingen ook een andere kant hebben. De Nederlandse lijn ten aanzien van Griekenland kent een stevige dosis eigenbelang. En zou de NAVO zich net zo druk om Libië maken als daar geen olie in de grond zat? Ook vandaag de dag creëren we graag onze mythes waarmee we onszelf doen geloven dat het aan ons niet ligt dat er in deze wereld zoveel nood is. Wíj willen wel, maar het zijn de anderen die de zaak dwarsbomen. Zo houden we onszelf buiten schot.

Schrijvers als Van Liempt en Van Buuren doen met hun boeken nuttig werk in het opruimen van allerlei mythen, maar het gevaar van het andere uiterste dreigt. Straks zijn in het donker alle katjes grauw. En dat is ook een vertekening van onze geschiedenis. Er zijn mensen geweest die hun leven belangeloos hebben ingezet voor hun opgejaagde medemens. Gereformeerden, katholieken, communisten, socialisten – uit al die kringen zijn voorbeelden te noemen van mensen die respect afdwingen door het werk dat zij gedaan hebben. Het zijn zeker niet alleen maar christenen geweest die te hulp schoten.
Misschien moeten we vooral van hen leren dat een beschrijving van heden en verleden waarbij we onszelf buiten schot houden altijd leidt tot een eenzijdige weergave van de werkelijkheid. We hadden dat ook al kunnen weten uit de Bijbel. Daar horen we Jezus zeggen: ’Wat noemt gij Mij goed, niemand is goed dan God alleen.’ Deze God oordeelt ons leven. Onze eigen rechtvaardiging en vergoelijking helpen in dat oordeel niet veel. Het wijzen naar de medemens die God ons gegeven heeft ook niet. Hij leert ons het verschil tussen goed en kwaad. En Hij is het die in onze wereld ook het besef levend houdt dat er zoiets is als gerechtigheid, dat er dingen zijn die niet kunnen, dat er mensen zijn die zeggen: ‘Dit pik ik niet!’ Zo hoor ik de verhalen van verzetsmensen die hun leven hebben ingezet als tekenen dat de Geest van God in mensen werkt en zo het verzet tevoorschijn brengt.

God is bezig in deze wereld. En dat betekent dat wij geen grote verhalen hoeven te houden over wat we goed doen. Laat dat maar achterwege: doe gewoon wat je hand vindt om te doen, ga de weg van Gods goede woord. Het geeft ons ook uitzicht: God brengt zijn toekomst. Dat bevrijdt van de somberheid die bij het lezen van Van Liempt en Van Buuren je onwillekeurig overvalt. Zijn oordeel gaat straks over deze geschiedenis. En wat je er ook van kunt zeggen, in elk geval dit: zijn oordeel is altijd barmhartiger dan dat van ons mensen.

C.C. den Hertog
Ds. C.C. den Hertog is predikant te Surhuisterveen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen