Bijzonder bekwaam

Op de laatste schooldag kwam een kind uit haar klas huilend thuis en zei tegen zijn moeder: ‘ik wil liever nog geen vakantie, want dan gaat de juf ook niet weg’. Als je de vele kaarten en mailberichten leest, vallen regelmatig de woorden op ‘hart voor de kinderen en vol van Gods liefde’. Blijkbaar is deze basishouding voor ouders geen vanzelfsprekendheid en willen zij juf Linet met haar ‘zichtbare liefde’ het liefst voor hun kinderen behouden. Onderwijs is niet waarde(n)vrij en de wijze waarop een leraar hieraan invulling geeft, laat in de praktijk verschillen zien.

Een bijzonder beroep
Er wordt wel eens gezegd dat het leraarsvak niet langer een roeping is, maar een beroep als elk ander. Toch is het leraarschap niet zomaar een beroep; het is uitgegroeid tot een veelzijdig beroep. Als je met leraren praat over het onderwijs, vinden zij het leraarschap een mooi en uitdagend vak. Dagelijkse omgang met kinderen en het bieden van een prettige sfeer en veiligheid beschouwen zij als de kern van hun beroep. Dat vinden niet alleen leraren, maar ook anderen in de samenleving. Veel Nederlanders waarderen het werk van leraren hoog. Zij vormen onze kinderen, staan voor goed onderwijs en zijn daarmee een belangrijke schakel in onze samenleving. Dat maakt het leraarschap zo bijzonder. Maar er is meer dat het leraarschap zo uniek maakt.

Kijk op onderwijs
Op een school leer je niet alleen rekenen en taal. Leerlingen leren ook de wereld om hen heen te verkennen en te onderzoeken. Door de dagelijkse omgang met elkaar en door gerichte activiteiten als godsdienstonderwijs of het kennismaken met geestelijke stromingen vormen leraren hun leerlingen. Daar zitten altijd waarden en normen achter. En die hebben weer te maken met de kijk die je als leraar hebt op mens en samenleving.
Wie een bepaalde kijk op mens en samenleving heeft, moet ook kunnen aangeven wat hij daarmee doet in de onderwijspraktijk. Als leraren bijvoorbeeld vinden dat kinderen verantwoordelijkheid moeten durven nemen voor wat ze doen en iets voor elkaar over moeten hebben, dan moeten leraren duidelijk kunnen maken hoe ze daar op school aan werken. Dan gaat het om vragen zoals: Waar kun je de identiteit van de school nu eigenlijk concreet aan herkennen als je een lokaal binnenstapt? Welke zorg geven we aan leerlingen die uit de boot vallen? Wat doen we eraan als leerlingen zichzelf in moeilijkheden brengen? Wat doen we als een school in de frontlinie van de samenleving staat en geconfronteerd wordt met werkloosheid, uiteenvallende gezinnen en onveiligheid op straat?

Bekwame leraren
Scholen die willen werken aan hun missie hebben daarvoor bekwame leraren nodig. Hoe duidelijker de missie van een school is, hoe beter de school kan aangeven welke bekwaamheden van leraren belangrijk zijn. In personeelsadvertenties staat regelmatig: ‘Van sollicitanten wordt verwacht dat zij actief meewerken aan en meedenken in een vertaling van de identiteit van de school naar de praktijk’. Dit kan betekenen dat de school belang hecht aan pedagogische bekwaamheden van een nieuwe leraar, omdat het de school om leerlingenzorg en sociale vorming gaat. Maar het kan evengoed betekenen dat zij meer voorkeur aan didactische bekwaamheden geeft.

Leraren, op hun beurt, hebben doorgaans een goed beeld van de vaardigheden en houdingen die zij in hun vak belangrijk vinden. Dat kiezen van bekwaamheden doen leraren niet in het luchtledige. Onderliggende waarden, zoals respect voor medemens en de wereld om ons heen, sturen leraren in hun denken over onderwijs en hun vak. Zij willen de waarden die zij belangrijk vinden, uitdragen en doorgeven. Deze waarden komen weer voort uit de grondslag van de school. Als het goed is kiezen de school en leraren elkaar, omdat zij van elkaar verwachten dat hun visies elkaar versterken.

Christelijk onderwijs
In het protestants­-christelijk en reformatorisch onderwijs mag men verwachten dat leraren een bijdrage leveren aan het christelijke karakter van de school waarop zij werkzaam zijn. Dat kan op allerlei manieren. Verhalen uit de Bijbel en daarop geïnspireerde liederen geven aan waar het in feite om gaat en hoe mensen met elkaar en zichzelf kunnen omgaan. Zij inspireren en motiveren leraren om dit in vieringen en gebeden, en ook in bredere zin in hun dagelijks functioneren op school, in de omgang met kinderen en collega’s zichtbaar te maken. De christelijke levensbeschouwing biedt het referentiekader voor het handelen als professional. In omgang en onderwijspraktijk geven leraren inhoud aan de schoolidentiteit. Het zijn niet de ideeën van bijvoorbeeld de directeur die de identiteit bepalen. Het gaat om de doelen, waarden en verwachtingen die het schoolteam samen deelt. Als er nieuwe leraren op school bijkomen, dan zullen zij de invloed van de schoolidentiteit ondergaan. Ze zullen moeten wennen aan hun nieuwe school, maar na een tijdje zullen ze zich er thuis gaan voelen. Of juist niet: ze zullen blijven proberen om de gang van zaken op school te veranderen. Maar ook dan spreken we van een schoolidentiteit die invloed heeft op een leraar. Stel dat een school wordt gedragen door leraren die nauwelijks een gezamenlijke visie hebben. Iedereen geeft les zoals het hem of haar goeddunkt; er zijn niet veel conflicten maar er wordt ook weinig uitgewisseld of gedeeld. Als gedeelde waarden en normen ontbreken, heeft een school geen identiteit. En als er geen identiteit is, wordt het handelen van leraren niet beïnvloed door de school.

Persoonlijke identiteit
Uit het identiteitsonderzoek ‘Bijzonder bekwaam’ blijkt dat leraren zich weinig laten beïnvloeden door de identiteit van hun school. Zij laten zich leiden door hun persoonlijke opvattingen die gericht zijn op de zorg voor de leerlingen en de verantwoordelijkheid voor de samenleving. Zij komen er nauwelijks aan toe om samen met collega’s een duidelijke visie voor de school te ontwikkelen en uit te dragen. Als het gaat om de identiteit van een school werken zij naast elkaar, en niet met elkaar. Dat zegt iets over (het gebrek aan) de kracht van de schoolidentiteit, maar misschien ook iets over de manier waarop leraren hun eigen positie op school zien. Kennelijk zien leraren zichzelf niet altijd als representant, als verlengstuk van de schoolidentiteit. Bezinning op levensbeschouwing is een persoonlijke zaak geworden. Zij bepalen zelf de doelen en de werkwijze in het onderwijs. Gemeenschappelijke waarden delen zij in mindere mate. Leraren interpreteren de identiteit van hun school op hun eigen manier. Deze autonomie vormt een belemmering voor de vormgeving van de schoolidentiteit. Een gebrek aan gedeelde overtuigingen en visies ondermijnt de identiteit van een school van binnenuit. Van een school wordt verwacht dat zij naar ouders duidelijk maakt ‘hoe de school ervoor staat’. Ook als er sprake is van niet-­gedeelde opvattingen en overtuigingen van leraren. Verantwoording geven over het eigen schoolbeleid is noodzakelijk, gedeeld of niet.

Maak werk van je identiteit
Scholen spannen zich in om hun identiteit zichtbaar te maken, blijkbaar is dit nog niet in voldoende mate gerealiseerd. De omgeving doet een groot beroep op de protestants­christelijke school om haar specifieke karakter waar te maken. Dat kan niet zonder leraren als dragers van identiteit. Zij worden met hun bekwaamheden aangesproken op hun bijdrage aan de vormgeving van de schoolidentiteit. Deze bijdrage is geen extra taak naast de lesgevende taak, maar onderdeel van het leraarschap. Het werk van leraren is niet waardevrij. Zij laten zich in hun vak inspireren door verschillende visies op levensbeschouwing en onderwijs. Dit blijkt veelal een persoonlijke zaak te zijn.  Het werken op een christelijke school maakt het leraarschap extra bijzonder. Leraren dragen graag bij aan het bijzondere karakter van deze school. Een school hoopt leraren met deze ambities in haar midden te hebben. Zo kan de school haar missie en visie waarmaken, met leraren die met ‘bijzondere’ bekwaamheden zich willen inzetten. Bijzonder bekwaam voor een bijzonder beroep, is dan het appel van de school. Zij doet daarmee een bijzonder beroep op haar leraren. En leraren mogen op hun beurt een beroep doen op de school: werk maken van je identiteit. Als de school waar zij werken hen uitdaagt om hun visie op leven, zin en betekenis met en aan elkaar te delen, dan ondervinden zij al delend dat zij samen school zijn.

Liefhebben en toelaten
En Juf Linet? In september start zij op een groeischool in een nieuwbouwwijk. Soms wordt van leraren gevraagd hun huidige werksituatie los te laten en een ander perspectief toe te laten. Een opdracht om in een nieuwe werkomgeving Gods liefde door te geven. Er onvoorwaardelijk zijn voor het kind; met hart voor de klas. Gewoon, bijzonder –christelijk– onderwijs. Op één van de afscheidskaartjes voor juf Linet stond treffend getypeerd: ‘Ieder kind kreeg de kans om zichzelf te zijn, onze kinderen waren uw kinderen, u vond ze allemaal bijzonder …’. Een christelijke leraar heeft vooral een luisterhouding: luisteren naar het kind en luisteren naar de stem van God. Zo laat een leraar kinderen merken dat hij net zozeer de leiding van de Heere nodig heeft als zij. Hij keert daarbij steeds terug naar de Bron: heb ik nu gehandeld zoals God het van mij vraagt? Hij is Degene die laat zien hoe het moet. Het zou goed zijn als leraren met elkaar in gesprek gaan over het bijzondere karakter van hun beroep en de betekenis daarvan voor de kinderen en het identiteitsbeleid van hun school. Schoolbesturen en leidinggevenden zouden dat gesprek, of beter nog: het samen beleven van wat mensen in de school bindt, moeten stimuleren. Ouders moeten hierop kunnen vertrouwen. Zij verlangen voor hun kinderen bekwame leraren in een juiste luisterhouding, gericht op de vragen van het kind en verwachtend de antwoorden van Boven. Bijzonder bekwaam gevormd!

Gerard van Hardeveld
Dr. G. van Hardeveld, onderwijskundige en  lid van de Chr. Geref. Pniëlkerk in Veenendaal, schreef dit artikel op persoonlijke titel.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen