Leiden, dienen, lijden

Medio januari promoveerde hij voor de tweede keer: Kees Boele, eerst negen jaar verbonden aan de Christelijke Hogeschool Ede als bestuursvoorzitter, sinds kort in een vergelijkbare functie actief aan de hogeschool van Arnhem en Nijmegen. De eerste keer verwierf hij de doctorstitel met een studie in de economie, in januari jl. betrof het een proefschrift over een filosofisch onderwerp.

Dienen
Naar aanleiding van zijn promotie publiceerden het Reformatorisch en het Nederlands Dagblad een interview met hem. Hoewel hij bij uitstek een managementfunctie vervult, vindt hij het toenemende gebruik van managementtechnieken en -taal in de kerk zorgelijk. De kerk ‘wordt steeds meer gezien als een bedrijf, dat met bedrijfsmatige middelen moet worden gerund.’ (RD, 11-1-’13). Een belangrijk argument van Boele is dat Christus geen leider is: De Heere Jezus wordt in de Schrift geportretteerd als een dienstknecht, wars van machtsaspiraties. En evenzo geldt dat men de kerkelijke ambten ‘draagt’: ze hebben geen heerlijkheid in zichzelf. Geen leiders dus in de kerk, wel herders en leraars. Waar de ‘leider’ zijn intrede doet, dreigt het gevaar van leiderschapsprincipes die het Woord gaan verdringen. Machtsspelletjes, methodes en procedures worden belangrijk. De klemtoon komt te liggen op de persoon van de leider en diens vaardigheden. Boele wijst op een recent onderzoek van de theologenverzekeraar Dominass, waaruit blijkt dat de kerk steeds meer gezien wordt als een bedrijf dat professioneel gerund moet worden. ‘De psychische druk op de predikant neemt toe, met als gevolg steeds vaker een burn-out.’ (ND, 14-1-’13). Dienen, met dat Bijbelse begrip is volgens Boele alles gezegd.

Leiderschap
Een andere doctor, Robert Doornenbal, is het geheel oneens met Boele. Doornenbal, werkzaam aan de Christelijke Hogeschool Ede, promoveerde vorig jaar op een studie over missionair leiderschap. Hij vindt christelijk leiderschap juist een nuttig hulpmiddel voor kerk-zijn in deze tijd. In christelijke leiderschapsliteratuur ligt er nadruk op dienstbaar zijn, ‘met daarbij behorende kenmerken als integriteit en nederigheid.’ (RD, 14-1-’13). De kerkenraad is er vooral om te proberen de prediking in het leven der gemeente effectief te maken. ‘Naar mijn idee’, aldus Doornenbal, ‘kan dit doel niet gehaald worden zonder bewuste processen van beïnvloeding, oftewel leiderschap.’ Christelijk leiderschap is bedoeld om ‘christenen te helpen om beter te begrijpen wat en in Wie ze geloven en om hun geloof te relateren aan elk facet van hun leven.’

Herder
Om wat verder te komen dan de vaststelling dat deze twee meningen tegenstrijdig zijn, is het goed om in alle nuchterheid eens na te gaan wat we met een ‘leider’ bedoelen. Van Dale geeft de eenvoudige definitie van ‘persoon die leidt, bestuurt’. Bij ‘leidend’ gaat het om datgene wat ‘met de leiding belast’ of ‘aan het hoofd staand’ is. Nu lijkt het mij niet te ontkennen dat er zowel in het Oude als het Nieuwe Testament sprake is van leiding geven. Dat geldt al voor het beeld van de herder, uit Psalm 23. De Heere wordt daar beschreven als Herder, Die David zachtjes ‘leidt’ aan stille wateren. Met Zijn ‘stok’ houdt Hij de vijanden op afstand en de ‘staf’ dient om de schapen bij de kudde te houden. Dat beeld van de herder wordt door Petrus ook toegepast op de ambtsdragers van de gemeente: ‘Hoed de kudde van God die bij u is en houd daar toezicht op’ (1 Petr. 5: 2). Paulus kan de gemeente ook aansporen om hem na te volgen: ‘Wees navolgers van mij, zoals ik navolger van Christus ben.’ (1 Kor. 11: 2). Ook heeft God Christus tot een ‘hoofd over alle dingen gegeven aan de gemeente’ (Ef. 1: 22). Onmiskenbaar wijzen deze Bijbelse gegevens op het geven van leiding, zowel door Christus als door de ambtsdragers die in Zijn dienst staan.

Ont-hoofd
Nu stonden de discipelen van Christus al bloot aan de verzoeking om dit Bijbelse leidinggeven op een wereldse manier in te vullen. Bij hen moest dat echter niet zo zijn; ‘de belangrijkste onder u moet als de jongste worden en wie leiding geeft als iemand die dient.’ (Luk. 22: 26). Wezenlijk is de uitspraak van Christus die dan volgt: ‘Ik echter ben in uw midden als Iemand Die dient’.
Wie hoog opgeeft van zijn ‘christelijke leiderschap’ moet dus wel bedenken dat hij in het uiterste geval het voorbeeld van Christus te volgen heeft: de schapen dienen tot in de kruisdood toe. De ‘christelijke leider’ zal bereid zijn te lijden en zijn vlees te kruisigen ter wille van de gemeente.

Het is voor mij te pretentieus, te gezwollen om te spreken over ‘mijn leiderschap’. Het is waar, Johannes de Doper heeft leiding gegeven aan het volk, met zijn prediking van boete en berouw. Maar zijn dienst heeft hem uiteindelijk zijn hoofd gekost en dat na zo’n korte ambtelijke loopbaan. Petrus heeft als herder onder Christus de kerk van alle eeuwen leiding gegeven door zijn brieven. Maar op zijn vlucht uit het onveilige Rome ontmoette hij volgens de legende Christus en keerde toen terug naar de stad, waar hij ondersteboven hangend de kruisdood is gestoven. Stefanus en Paulus is het niet veel anders gegaan.

Kip
Met dit in mijn achterhoofd krijg ik gemengde gevoelens wanneer ik, op zoek naar christelijke leiderschapstraining, stuit op een cursus met als thema ‘Jij bent geboren om te vliegen’. Aan de hand van de metafoor van de arend, wordt de cursist opgeleid. Over de doelstelling zijn de auteurs duidelijk: ‘Het is ons verlangen dat je na het bestuderen en bespreken van dit boek een intens verlangen krijgt om te worden wie je bent. Een arend, die geboren is om te zweven op de wind van Gods Geest.’
De arend die besluit te leven als een kip, zo lees ik in de methode, mist zijn bestemming. Het schijnt dat veel christenen zijn ‘geboren om te vliegen’, maar die zich ‘om de één of andere reden gedragen als een kip.’ En dat kan natuurlijk de bedoeling niet zijn.
De methode, met ongetwijfeld alle goede bedoelingen, ademt wat mij betreft de sfeer van methodistische zelfverwerkelijking. Het gaat erom je passie te volgen. Om jezelf te vullen met de zuiverheid van God en Zijn woorden. Dan ga je ‘vanzelf meer en meer denken en doen als God.’
Zit achter dit type leiderschapstraining toch niet de gedachte van de maakbaarheid, de zelfontplooiing tot een leider waar ieder ah en oh bij zegt? Ik hoor Paulus spreken over het Evangelie, de schat die wij in ‘aarden kruiken’ hebben, opdat de ‘allesovertreffende kracht van God zou zijn, en niet uit ons’ (2 Kor. 4: 7). Is een aarden kruik toch eigenlijk niet net zo iets als een rondscharrelende kip, een geknakt riet, een uitdovende vlaspit, een ellendig mens? Iets waarvan de broosheid en onvolmaaktheid buiten kijf staat?
En is de ‘christelijke leider’ die zichzelf als ‘arend’ ziet toch niet heel snel iemand die met zijn scherpe arendsoog dwang uitoefent over de kudde? Zal hij niet in de verleiding komen zijn klauwen in een heel klein lammetje te slaan?

Vliegschool
Wat me nog het meeste verontrust is hoe de leiderschapsmethode die ik bekeek over de kerk sprak: niet. Hoewel, toch één keer: de gemeente als ‘veilige vliegschool’ op weg naar het leiderschap.
Een ambtsdrager mag leiden, dienen en ook lijden, in relatie tot de gemeente. Zonder gemeente geen ambt. Zonder gemeente zeker geen ‘christelijke leider’. Ik vrees voor leiders die zo druk bezig zijn naar grote hoogten te wieken, dat de gemeente eigenlijk niet meer in zicht komt. En dat is vragen om ongelukken. Zulke leiders laten zich niet meer corrigeren door de gemeente. Wat heeft een schaap in te brengen tegen een arend? Er zit toch wel veel in: om niet meer te spreken van leiders, maar van dienaars van de kerk.

P.L.D. Visser
Ds. P.L.D. Visser is krijgsmachtpredikant

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen