Diaconaal werk als ontmoeting

Waar hebben we het over? Voor mij is diaconaal helpen vanuit mijn geloof in Christus, een ander die in nood is en die ik ontmoet verder op weg helpen. Daar kun je natuurlijk, als je een afgeronde definitie wilt geven, nog veel aan toevoegen. Maar kom ik iemand tegen die hulp nodig heeft om mens naar Gods bedoelingen te zijn, dan mag ik die helpen. Dit gaat op bij degene die ik lijfelijk in buurt en kerk ontmoet bv. in een huisuitzetting, maar ook bij wie ik op een andere manier leer kennen via krant, internet of tv, bv. de nood op de Filippijnen.

Barmhartigheid en gerechtigheid
Deze diaconale hulp van vandaag bevindt zich op een oud spoor dat uit de Schrift komt. Het diaconale spoor begint al bij het rentmeesterschap in Genesis. Ik beperk me nu tot het Nieuwe Testament. Er is een tweeslag van werken in opdracht van God: woord en daad. Zo verkondigde Christus het evangelie met woorden, en voegde daarbij de daad van genezing of andere hulp. Daar verbind ik het kerkelijke dubbelspoor van woorden en daden, naar gelang van je gaven (1 Petrus 4). Het diaconaat hoort dan meer bij dat ‘dadenspoor’. Dat zijn dat niet zomaar daden, maar daden in navolging van Christus. Daarvoor gebruiken we de begrippen barmhartigheid en gerechtigheid.

Barmhartigheid wordt vaak gebruikt in relatie tot diaconaal werk. Juist in de gelijkenis van de Barmhartige Samaritaan lees je over deze bewogenheid die in de ontmoeting met een ander opwelt. Zoals Jezus zelf in ontmoetingen door barmhartigheid bewogen is, zo ook deze Samaritaan. Je bent als barmhartig christen bewogen met het lot van een ander, maar ook liefdevol verbonden en je voelt je verantwoordelijk voor die persoon. Barmhartigheid is in de Bijbel hulp-metterdaad: je blijft niet in dat gevoel steken.

Gerechtigheid is de andere spoorrails waarop de diaconale wagon rijdt. Dit mooie begrip moeten we goed in het Bijbelse spoor houden. God doet gerechtigheid door zijn volk Israël uit Egypte en daarna talloos andere keren te redden. God doet gerechtigheid zodat je kunt leven zoals God dat bedoelt. Zo worden door Gods gerechtigheid onderdrukten gered. De christen, de mens van God, heeft ook de roeping om gerechtigheid te doen. Opkomen voor gerechtigheid heeft zo alles met God te maken, vanwege de opdracht, maar ook vanwege de inhoud. Nood is nooit nood in het algemeen, maar nood in Gods ogen! Recht is ook geen mensenrecht in het algemeen, maar recht in Gods ogen. Als je je voor diaconaal werk inzet voor gerechtigheid dan wil je daarmee opkomen voor Gods recht. Jezus vervult Psalm 72 door op te komen voor de armen, de hongerigen, de zieken, de vergeten mensen. Barmhartigheid en gerechtigheid zijn zo de twee Bijbelse woorden voor een juiste diaconale gezindheid, gerichtheid en actie.

Tijdbetrokken diaconaal werk
Diaconaal werk is niet altijd hetzelfde. Juist omdat wie je ontmoet, bepaalt wat je ontvangt en wat je geeft. De geschiedenis van het diaconaat kenmerkt zich door golfbewegingen. De ene keer richt men zich op huisvesting van ouderen, maar zodra dat wordt overgenomen door de overheid, doemen er weer wel andere werkvelden op. Want diaconaal werk kenmerkt zich vooral door daar te helpen, waar geen helper is.

Op dit moment van de geschiedenis heeft de voedselbank prioriteit voor de kerk, maar zodra er terecht goede zorg en inkomen is voor de om welke reden dan ook verarmden, dan heffen we de voedselbank op en richten ons op bv. de vluchtelingen. Want zoals Jezus zei: ‘Armen zijn er altijd.’ Al behoren ze er niet te zijn, als je Deut. 15 goed leest. Een diaconaal bewogen gemeente is nooit werkeloos. We dachten na 1965 bij de invoering van de Algemene Bijstandswet, dat diakenen weinig meer te doen hadden. Die misvatting hebben we vlug moeten herzien. Nu zet de overheid in op de participatiemaatschappij. Er wordt veel zorg gedecentraliseerd, naar de plaatselijke burgerlijke gemeente geschoven, de burger moet meer zijn eigen verantwoordelijkheid nemen. Wat de overheid daar nu precies mee bedoelt is nog onzeker. Het klinkt mooi, maar wat moet iemand daar mee die zichzelf niet kan redden? Er zijn mensen die niet kúnnen participeren. Is dit in plaats van de verzorgingsmaatschappij of ernaast? Dat er meer verantwoordelijkheid genomen moet worden is duidelijk. De diaconie wordt in tal van gemeenten ook via WMO-raad, of stedelijke beraadsgroepen steeds meer bij de zorg in burgerlijke samenleving betrokken. Wie neemt zorg voor ouderen op zich? Als zij in tehuizen geen zorg meer ontvangen, maar langer in eigen huis blijven met de nodige op-maat-zorg zal daar nog wel additionele hulp nodig zijn! Duurzaamheid is ook al zo’n nieuw diaconaal thema. Diaconaat is recht doen aan mens en schepping; dat dwingt ons als goede rentmeesters voor een goed leefklimaat te zorgen.

Paus Franciscus heeft ons dit jaar een geweldige steun in de rug gegeven om oog te hebben voor de armen. Nu heeft hij pas weer een brief aan christenen (!) geschreven met kritiek op de kapitalistische economie, waarin ouderen, zwakken en wie niet mee kan worden buitengesloten. Hij heeft het zelfs over de tirannie van de markt. De economisering van het leven maakt dat in de zorg en gezondheidszorg mensen vooral financieel bekeken worden. ‘Minderdraagkrachtigen’ dreigen zo werkelijk buiten de boot te vallen.

Heel specifiek is het ‘verschijnsel’ zendingsgemeenten: deze gemeenten hebben vaak minderdraagkrachtige leden, een multiculturele samenstelling en spanningen rond verblijfsvergunningen. Wat een kostbare ontmoeting gunt God ons met hen, en wat een prachtige diaconale taak!

Het werelddiaconale werk is nog niet eens genoemd. We zijn er via de tv bij als de tyfoon op de Filippijnen aan land komt, en kunnen op dat moment al diaconaal bidden en werken. We ontmoeten zovele mensen in nood in onze wereld. Veel gemeenteleden reizen de wereld over, ontmoeten mensen, nemen hun informatie mee en brengen gemeenten in beweging om diaconaal te acteren. Via en parallel met zending komen diaconale projecten op onze tafel. De wereldwijde nood is zo groot, dat hier soms pijnlijke keuzes gedaan moeten worden, want we kunnen niet alles.

Diaconaat van de gemeente
Het diaconale werk van de gemeente is belangrijker dan dat van de diaken, en toch is het mijn vaste overtuiging, dat we de diaken daarbij hard nodig blijven hebben. Ik pleit in navolging van de landelijke deputaten diaconaat voor een verandering in zijn taakinvulling als ambtsdrager in de gemeente. Hij is nu vooral een doener: wat doen die diakenen ontzettend veel, maar ze nemen daarmee de gemeente te veel uit handen, en komen zo te weinig toe aan wat je op dit moment vooral van hen mag verwachten. De diaken heeft een veelheid aan taken: diaconaal is hij een bidder, samenbinder, leider, toeruster, bruggenbouwer, coördinator, voorganger, bezoeker…. Maar moet hij op dit moment niet meer de diaconale toeruster van de gemeente worden? Veel gemeenteleden zijn bewust en onbewust met diaconaal werk bezig. Zij hebben toerusting nodig, stimulans om het te gaan doen, en begeleiding bij wat ze diaconaal doen. De diaken doet al te veel: om te beginnen moet hij eens ophouden met collecteren, alleen de diaconale collecte nog. Een beetje flauw gezegd wellicht, maar hij heeft gewoon geen tijd om aan dit niet specifiek diaconale werk zijn energie te geven. Er is zoveel te doen voor hem als leider van het diaconaat: horen wat diaconaal gedaan moet worden, gemeenteleden vragen en coördineren in de uitvoering. Het jonge geslacht op de catechese vertellen over het diaconaat, wijkkringen bezoeken, diaconaal huisbezoek, de predikant stimuleren tot regelmatige aandacht voor diaconaat in verkondiging en gebed, schriftelijke informatie geven in de kerkbladen, de diaconale pagina van de gemeentelijke website bijhouden enz. enz. Met andere woorden: uit de vele taken moet de diaken een keuze doen; op het brede rangeerterrein de wissel om naar het spoor van leiding geven en vooral toerusten van en tot diaconaal bewogen gemeenteleden. De diaken moet vooral de taak op zich nemen van leider van het gemeentediaconaat.

Diaconaat in de samenleving
Het diaconale werk in de directe omgeving van de kerk krijgt ook steeds meer aandacht. Soms op initiatief uit de kerk, soms omdat die erbij betrokken wordt. Bij het WMO-werk is het initiatief vaak van de overheid gekomen. In veel plaatsen zijn daarom diaconale platforms opgericht om de overheid te adviseren. Daarnaast worden in samenwerking met andere kerken meerdere diaconale taken gezamenlijk opgepakt, bv. voedselbank, schuldhulpverlening, vluchtelingenwerk …

Meestal is dit een primaire taak voor de diaken, maar gemeenteleden kruipen ook vaker uit hun schulp. Bewust en onbewust zijn gemeenteleden betrokken bij wat je diaconaal werk kunt noemen. Het is niet belangrijk of men het zo noemt, wel dat ze daarvoor aandacht ontvangen. Daarnaast zijn er ook gemeenteleden die graag geholpen willen worden om diaconaal in de samenleving aan het werk te gaan. In dat gat zijn HIP en Present gesprongen: zij brengen de verbinding tot stand tussen hulpvragen en hulpbieder.

In het samenlevingsdiaconaat wordt vaak de vraag naar het missionaire karakter van het diaconaat gesteld. Loopt het diaconaat parallel met evangelisatie (en zending)? De een spreekt over ‘diaconaat met een missionaire intentie’, de ander over ‘diaconaat met een missionaire dimensie’. Ik vind dat een theoretische discussie. Bij een diaconale ontmoeting sta je concreet voor een mens, die op dat moment een concrete hulpvraag heeft. Is er op dat moment geestelijke nood, dan bepaalt dat je benadering; is er materiële nood, dan vraagt dat om een diaconale benadering. Diaconaat moet altijd oprecht plaatsvinden, zonder bijbedoelingen, daarom heb ik het minder met diaconaat met een missionaire intentie. Er is in de wereldgeschiedenis teveel misbruik gemaakt van de noodsituatie van mensen. Het gaat erom te helpen wie je ontmoet met wat op dat moment bij die mens nodig is.

Wederkerigheid
Diaconaat als ontmoeting heeft ook het aspect van wederkerigheid en zo ook van gelijkwaardigheid. Je mag in die ontmoeting over en weer wat voor elkaar betekenen. Je hoeft niet hetzelfde voor elkaar te doen. Door onze contacten in het zuiden (vroeger derde wereld) leren we bv. om het kerkelijke leven niet zo verknipt te laten plaatsvinden. Van minderbedeelden in onze eigen omgeving kunnen we leren te leven van het genoeg. In wederkerigheid is nog een wereld te leren en te winnen. Diaconaal geven is mooi, in de ontmoeting elkaar geven is nog mooier.

K.T. de Jonge
Ds. K.T. de Jonge is emeritus predikant van de NGK-CGK samenwerkingsgemeente te Nieuwegein en aftredend voorzitter van Deputaten Diaconaat.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen