Post-Passie

Als verschijnsel alleen al is The Passion (in goed Nederlands gewoon: de passie) uitermate boeiend. Hoe modern in opzet en commercieel uitgebaat ook – een driegangenmenu in laatste avondmaalstijl schijnt tot de mogelijkheden behoord te hebben in Groningen – de wortels ervan liggen diep in de Middeleeuwen. Kerken maakten gebruik van processies en passiespelen om de passie uit te beelden. De staties in rooms-katholieke kerken, de met afbeeldingen gemarkeerde momenten in Christus weg naar het kruis, zijn in feite ook een manier voor de parochianen om de Via Dolerosa van Christus mee te beleven. In een tijd waarin kerkmensen niet of nauwelijks konden lezen en schrijven werd dit beschouwd als een middel om Bijbelse inhouden over te brengen. Toch ontstond er een spanning tussen het houden van Passiespelen in de kerk enerzijds en de liturgische stijl anderzijds. De Passiespelen verwerden tot uitbundige feesten die niet meer getolereerd konden worden in de kerk, waardoor het verschijnsel zich op straat ging manifesteren.

Belofte
Boeiend is het te lezen van de bewoners van het Zuid-Duitse Oberammergau, die in de 17e eeuw een plechtige belofte aan God deden dat ze elke tien jaar een passiespel zouden opvoeren als Hij hen zou verlossen van de dreigende pestepidemie. De pest is inderdaad aan het dorp voorbijgegaan. Tot op heden heeft het dorp deze belofte buitengewoon ijverig gestand gedaan. Vele honderden dorpsbewoners zijn actief bij het passiespel. De moeite waard is ook te vermelden dat de kosten voor het spel in 2010 weliswaar 32 miljoen euro bedragen, maar dat in dit economisch ingeslapen dorp dankzij vele toeschouwers de omzet 100 miljoen euro beloopt …

Reformatie
Hebben passiespelen in Oberammergau en in Zuid-Europa zich weten te handhaven, in de Nederlanden is dit gebruik in de reformatie afgeschaft. Ongetwijfeld heeft de overtuiging dat God voor alles door het gepredikte Woord wil werken, en dat andere media (de ‘stomme beelden’ uit zondag 35 van de Heidelbergse Catechismus) niet gelegitimeerd worden in het Nieuwe Testament, hier stevig aan bijgedragen. Dat het Nieuwe Testament de route van het Woord aanwijst (‘het woord groeide’, luidt het refrein in Handelingen) is de moeite van het opmerken waard, gezien het feit dat er in de Grieks-Romeinse culturele omgeving ook zoiets als theater voorhanden was.

Overwegingen
Maar nu is het passiespel dus weer terug in Nederland, en wel in een nieuw jasje. De herleving van deze uitdrukkingsvorm gebeurt inmiddels wel in de context van een geseculariseerde cultuur. Daar draagt de invulling en vormgeving van The Passion dan ook de sporen van.
Je kunt bijvoorbeeld kritiek hebben op de grote rol van bekende Nederlanders die buiten hun bijdrage aan The Passion niet bepaald bekend staan als toegewijde christenen. Anderzijds kun je zeggen: wat mooi dat zelfs deze BN-ers meewerken, en daarmee het lijdensevangelie ‘aanvaardbaar’ maken voor het grote publiek. ‘Als zelfs die BN-ers meedoen, kan het toch niet zo gek zijn om je met het Evangelie bezig te houden?’
Je kunt enerzijds kritiek hebben op de seculiere liedjes die werden gebruikt voor de vertolking van de cruciale momenten in het lijden van Christus. Geeft de song ‘Zwart-wit’, die discriminatie aan de kaak stelt, nu echt weer wat er gebeurt als het volk in het lijdensevangelie kiest voor Barabbas, boven Jezus?
Aan de andere kant kun je weer zeggen: in de context van de passie wordt duidelijk dat het op Jezus toegepast moet worden. Zo worden de songs christelijk herijkt. Om het eens optimistisch met de hoogleraar en PKN-predikant prof. Wouter Slob te zeggen: ‘Seculiere popliedjes worden gebruikt om het paasverhaal te vertellen. In dat nieuwe kader krijgen ze ineens een andere betekenis. Het is een soort herkerstening.’¹
Diezelfde hoogleraar vindt de grote winst van The Passion, dat dit evenement het verhaal over het sterven en de opstanding van Jezus ‘onbeschroomd op straat legt’. ‘De traditionele kerken hebben dat decennia verwaarloosd. Zij zonderden zich af van de cultuur, of kwamen juist te veel tegemoet aan de cultuur en verwaterden hun boodschap.’

Herkerstening?
Aan de andere kant kun je ook de Nederlands Gereformeerde predikant ds. Jan Willem Ploeg begrijpen, die in zijn internet- blog als volgt reageert op Slob: ‘Wat ik ook niet begrijp, is dat The Passion wordt gezien als een soort ‘nieuw elan’ na de verwatering van de paasboodschap in de kerk. Het christelijk erfgoed zou zijn uitgehold – maar met The Passion zou het paasverhaal weer worden verteld, en wel op een manier die de mensen van vandaag aanspreekt. Ik vraag mij dan af om welke kerk het gaat – want er zijn (nog) zat kerken waar de boodschap niet is verwaterd. Dus zo algemeen kan de kerk op dit punt niet worden gediskwalificeerd. En wat ‘verwaterd’ betreft: een Passion die niet toekomt aan de kern, doordat het cruciale element is weggelaten … als dat niet ‘verwaterd’ is, wat is het dan wèl? Een soort herkerstening – zoals Slob zegt? (…) Want over het lijden van Jezus Christus, zijn werkelijke lijden, gaat The Passion niet. Het uitgangspunt van The Passion is: dat het een verhaal over eenzaamheid en verbinding is. (…) Over de opstanding van Jezus gaat het al helemaal niet. Die wordt hooguit gesuggereerd – maar alleen voor wie dat erin wil zien. Als een feit, een historisch gegeven met vérstrekkende gevolgen moet het vooral niet worden opgevat. Meer dan 500 getuigen en tòch zeggen dat je het niet per se als feit hoeft te zien – waar ter wereld gebeurt zoiets?’²
En als dieptepunt in de gemankeerde weergave van het Evangelie wijst ds. Ploeg op de misser dat als doodsoorzaak van Christus’ kruisdood ‘verstikking’ wordt genoemd. Wat is er toch gebeurd met het ‘Vader in Uw handen beveel Ik mijn geest’?
Wie nog niet moe is van de uitwisseling van standpunten: je kunt positief zijn over de getuigenissen die christenen gaven bij het grote neonkruis dat tijdens het event werd gedragen. Je kunt evengoed negatief zijn over de grote vrijblijvendheid waarmee ieder die iets wil ‘beleven’ participeert aan het gebeuren. Ik denk aan de moslim die werd geïnterviewd tijdens de uitzending en vond dat alle geloven toch wel op hetzelfde neerkwamen. Ik denk aan de interviewtjes die steevast werden afgesloten met de strekking ‘mooi, goed, geniet ervan’, wat de geïnterviewde dan ook maar aan Bijbels gesproken zinnige en minder zinnige dingen te berde bracht.

Verder
Goed, The Passion ligt weer achter ons. Voor ruim drie miljoen Nederlanders is weer iets van de Bijbelse inhoud aangeroerd, hoe krom misschien ook de stok waarmee dat is gebeurd. Hoe nu verder? Ik denk dat, hoe wij ook denken over deze musical, een paar dingen van groot belang zijn. Nederland doet het namelijk doorgaans zonder massaal bibliodrama. Daarom zijn christenen hét middel om het Evangelie door te geven. Hoe? ‘En wie zijn kruis niet op zich neemt en Mij navolgt, is Mij niet waard.’ Kruisdragen is de roeping dus. Niet alleen in Groningen, niet alleen door gebukt te gaan onder een neon-kruis, maar door lijden om Christus’ wil te aanvaarden. Een ander woord: ‘Want hen die Hij van tevoren gekend heeft, heeft Hij er ook van tevoren toe bestemd om aan het beeld van Zijn Zoon gelijkvormig te zijn’. Wie Christus wil ‘uitbeelden’ moet Hem uitbeelden in Zijn liefde, toewijding, gehoorzaamheid en overgave. En ten slotte: ‘opdat ik Hem mag kennen, en de kracht van Zijn opstanding en de gemeenschap met Zijn lijden, doordat ik aan Zijn dood gelijkvormig word.’² Christus ‘uitbeelden’ mag door met Hem verdrukking te lijden en te sterven aan je zonden. Eén ding mogen we zeker weten: déze vorm van ‘passie spelen’ is naar de bedoeling van God. Deze vorm van Christus ‘representeren’ zal zegenrijk uitwerken in een samenleving waar het Evangelie een verre echo uit het verleden aan het worden is. ‘Volg Mij’ is het dringende devies voor zowel Passion-adepten als -critici.

¹ Nederlands Dagblad, 17-04-2014.
² http://elipheleth.nl/2014/04/21/kijk-omhoog
² Mat.10: 38, Rom.8: 29, Fil.3: 10.

Ds. P.L.D. Visser is krijgsmachtpredikant

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen