Wat je zegt, ben je zelf … (Leren van Abram 2)

Terwijl juist de joods-christelijke beschaving pleit voor zorg voor vreemdelingen en gastvrijheid, en zelfs voor liefde voor vijanden. We kennen onze traditie niet meer én we lijden ook nog eens aan geheugenverlies. Want helaas hebben wij in ons eigen verleden dezelfde dingen gedaan die we nu bij IS tegenkomen. De kruistochten waren er om moslims te verdrijven en het heilige land te veroveren. Ontelbare wreedheden zijn daarbij door christenen begaan. Ooit schreef een kruisridder dat hij in Jeruzalem ‘met zijn knieën in het bloed waadde’.
Dat is altijd het moeilijke bij het aanwijzen van het kwaad. Het moet terecht veroordeeld worden, maar in ieder afzonderlijk mens die veroordeeld moet worden, wordt tegelijk ook iedereen veroordeeld. Toen de nazi's na de oorlog terechtstonden, stond ‘de mensheid’ terecht. Wat de Duitsers in Nederland hebben aangericht, hebben ook Nederlanders in Oost-Indië gedaan.

Rollen omgedraaid
In deze artikelen probeer ik de geschiedenissen van de aartsvaders te lezen als een spiegel voor het latere Israël. Degenen die deze oude geloofstraditie schriftelijk hebben vastgelegd hebben het zo gedaan dat de Israëlieten van hun tijd er heel veel van leren konden. In Genesis 16 gaat het over Hagar, de Egyptische slavin. Ooit waren de Israëlieten slaven in Egypte, maar hier lezen we dat aartsvader Abram er een Egyptische slavin op na houdt. De rollen zijn hier dus omgedraaid.
Abram en Saraï kunnen niet langer wachten tot God zijn belofte van nakomelingschap vervult, en samen besluiten ze dan maar Hagar als draagmoeder in te schakelen. Alleen daarin schuilt al een boodschap. Gods belofte betekent toekomst, hoe onwaarschijnlijk dat op dit moment ook lijkt. Dat is iets waarop ook Israël in de ballingschap hopen mag. Maar als het wachten lang duurt is de verleiding groot om je toevlucht te nemen tot ‘Egyptische methoden’. In mijn vorige artikel heb ik omschreven hoe men in Egypte dacht het leven onder controle te houden. Dat gebeurde door mensen als slaven in de productie- industrie te misbruiken zonder hen enige eigenwaarde toe te kennen. Precies dat doen Abram en Saraï hier met Hagar. Ze besluiten haar als draagmoeder in te zetten, waarbij ze haar er zelf niet in kennen en zelfs haar naam niet noemen. Saraï zegt in vs. 2: je moest maar met mijn slavin slapen, en Abram in vs. 6: het is jouw slavin. Wat een contrast als verderop de engel van de Heer de slavin juist wel bij haar naam roept: ‘Hager …!” (vs. 8).
Nu lezen we in vs. 4 dat Hagar, als ze merkt dat ze in verwachting is, geen respect meer heeft voor haar meesteres. Let op de dubbele bodem! In de HSV staat: ‘toen zij zag dat ze zwanger was geworden, was haar meesteres in haar ogen verachtelijk’. Dat kun je ook zo lezen dat Saraï in haar eigen ogen verachtelijk was. Wat wij denken te zien in de ogen van anderen zegt vaak iets over de diepste gedachten over onszelf. Saraï denkt: ‘zie je wel dat ik niets voorstel’, en dan leest ze dat af in de ogen van Hagar. Vervolgens gaat Saraï, met toestemming van Abram, Hagar het leven zuur maken. Zo zwaar, dat Hagar maar één uitweg ziet: de vlucht.
De omgekeerde geschiedenis. Nu is het niet Egypte dat de Hebreeuwse slaven verdrukt, nu zijn het Abram en Saraï die de Egyptische slavin verdrukken. Alsof dit hoofdstuk Israël een spiegel wil voorhouden: pas op voor oordelen over de ander, want waarin je een ander oordeelt, veroordeel je heel vaak ook jezelf.

Een Bode en een slavin
Het tweede gedeelte van Genesis 16 laat God zien zoals hij door Israël wordt beleden: als een God die zich ontfermt over de arme en ellendige. We zien Hagar zitten in de woestijn, de plek waar ook Israël terechtkwam na zijn vlucht uit Egypte, de plek waar het je aan alles ontbreken kan en waar je helemaal aangewezen bent op ontferming die het op jou gemunt heeft.
En die blijkt er te zijn, ook voor Hagar, de Egyptische slavin. En niet alleen voor haar maar ook voor het kind dat zij verwacht, Ismaël, de vader van alle Arabieren.
Ontroerend is het te lezen hoe de Heer Hagar opzoekt. Hier is voor de eerste keer in de Bijbel sprake van de Engel des Heren. Tot nu toe was het altijd de Heer zelf die tot mensen sprak, maar nu lezen we dat Hij zijn bode zendt. Waarom hier zijn bode? Is het omdat Hagar ook in dienst staat, net als deze Bode? Boden onder elkaar zo gezegd. Dus dat hier al de Heer afdaalt op ons niveau, zoals Hij dat altijd doet en in Jezus Christus zo tot op onze bodem heeft gedaan.
In de dienst van de God van Israël is er alle ruimte om zo eerlijk mogelijk naar jezelf te kijken, zo eerlijk dat je je zelfs niet meer boven je vijanden kunt verheffen. Gods ontferming geldt jou én hen!

Gespreksvragen
1 Welke elementen van onze joods-christelijke beschaving zijn van belang in deze tijd van terreurdreiging en van een vluchtelingenstroom?
2 Wat is het praktische belang van de christelijke notie van de algemeen menselijke zondigheid?
3 Hebben Gods beloften voor Ismaël in Genesis (zie Gen. 17: 20) vandaag nog betekenis?

H.C. Mijnders
Ds. H.C. Mijnders is predikant te Zwolle

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen