Werken aan je zelfbeeld

Na een week hard oefenen zit Tim in de kerk. Het is best wel een beetje moeilijk, maar Tim probeert goed op te letten en het belangrijkste begrijpt hij wel. Het gaat over ‘onbekwaam tot enig goed en geneigd tot alle kwaad’ (Heidelbergse Catechismus vraag & antwoord 8). Wij kunnen uit onszelf niets goeds doen, maar willen altijd het verkeerde. Hè, hoe zit dat nou, nu hij juist aan het leren is positiever over zichzelf te denken?

Hoe kijk je naar jezelf?
Al is het misschien (nog) geen vraag die Tim zichzelf stelt, het is wel een vraag aan opvoeders, leerkrachten en hulpverleners. Passen de beelden die we kinderen en jongeren van zichzelf meegeven bij elkaar? Hoe kijk je op een christelijke manier naar jezelf? Kun je daar een ‘gewone’ zelfbeeldtraining bij gebruiken?

Gelukkig is het niet overal zo zwart-wit als in het voorbeeld. Toch zijn er mensen die groot geworden zijn met het idee dat je als christen niet positief over jezelf mag denken (zie bijvoorbeeld het boek ‘Hulpeloos maar schuldig’ van Aleid Schilder). Het kan ook zo zijn dat we het prima bij elkaar vinden passen, we hebben immers ook talenten van God gekregen? Dan is het de vraag of we recht doen aan alles wat de Bijbel over ons mensen zegt. Of zijn we net als Tim gewoon in twee werelden terechtgekomen? Enerzijds is er het leven op school en in het gezin waarin we weten dat complimenten geven en een positief zelfbeeld belangrijk zijn, anderzijds weten we dat we zondig zijn en genade nodig hebben.

Positief over jezelf
In mijn bachelorscriptie heb ik onderzoek gedaan naar de spanning tussen deze mensbeelden. Dat deed ik door het mensbeeld van een bepaalde zelfbeeldtraining voor kinderen en jongeren te vergelijken met wat de Heidelbergse Catechismus over de mens zegt. En dan blijkt dat een belijdenisgeschrift van meer dan 450 jaar oud iets te zeggen heeft over een typisch eenentwintigste-eeuws fenomeen! In dit artikel is er niet de ruimte om beide mensbeelden uit te werken. Wel geef ik enkele conclusies weer die ons kunnen helpen bij én die kritische vragen stellen aan de manier waarop we naar onszelf kijken.

Conclusies
Laten we beginnen bij de inzet van de catechismus: ‘met lichaam en ziel, zowel in leven als in sterven, ben ik het eigendom van mijn getrouwe Zaligmaker Jezus Christus ...’. Deze belijdenis geeft een belangrijk uitgangspunt weer. Een gelovige is met alles wat hij of zij is van Christus. Dus ook met zijn sterke én zwakke kanten. Het beeld van jezelf laat je bepalen door Hem.

Het eerste waar de catechismus vervolgens bij stilstaat, is onze zondige aard. We doen niet alleen zonde, we zijn zondig. Het is van belang goed te begrijpen wat dat betekent. Als God niet ingrijpt, leven we zonder Hem en is er geen enkel gebied in ons leven waar de zonde niet aanwezig is. Toch zijn die donkere woorden ‘onbekwaam tot enig goed en geneigd tot alle kwaad’ niet bedoeld om ons een negatief zelfbeeld te geven. ‘Onbekwaam tot enig goed’ betekent niet dat we niet goed zouden kunnen zijn in tekenen of dat we geen zorgzaam persoon zouden kunnen zijn. Het betekent ook niet dat we nu eenmaal niet perfect zijn en allemaal onze minder goede kanten hebben. De vraag is niet of we wel positieve eigenschappen hebben die we mogen waarderen. Het gaat er veel meer om dat we wat we hebben gekregen aan mooie eigenschappen niet automatisch op de goede manier gebruiken. Op de goede manier, dat is: uit liefde tot God en de naaste. Daarom hoef ik als christen geen hekel te hebben aan mezelf, maar wel aan de verkeerde manier waarop ik Gods goede gaven gebruik.

Kun je dan toch positief over jezelf denken? Ja, omdat de Bijbel dat ook doet (zie bijv. Ps. 8 en 139). Niet omdat wij zulke geweldige mensen zijn, maar omdat God ons ondanks alles lief blijft hebben. Wij mogen er zijn, omdat God ons door Zijn Zoon ziet als volkomen heilig en door Zijn Geest onze gaven tot Zijn doel laat komen.

Geen prestatie, maar genade
Dat maakt het wel spannend. Want niet onze kwaliteiten maken ons tot een waardevol mens, maar Gods liefde en trouw. Je hoeft niet te leven van je prestaties, maar van Gods genade. Hoe ga je als christen dan om met een zelfbeeldtraining die helemaal focust op de positieve eigenschappen van mensen?

Ten eerste is het goed om te bedenken dat deze focus nodig kan zijn. Het gaat er (in ieder geval in de zelfbeeldtraining die ik onderzocht heb) niet om dat een kind alles aan zichzelf geweldig moet gaan vinden, maar dat hij of zij een realistisch zelfbeeld ontwikkelt. Omdat het kind alleen het negatieve ziet, moet hij meer oog krijgen voor zijn positieve eigenschappen. Net zo goed als het belangrijk is om complimenten te geven, maar daarnaast ook eerlijk te leren zijn over je zwakke kanten en fouten. Zo kan een kind zich ontwikkelen tot een evenwichtig persoon. Soms kan daar psychologische hulp bij nodig zijn. Een negatief zelfbeeld is niet een kwestie van ongeloof in de liefde van God of iets dergelijks. De psychologie reikt ons inzichten aan over het ontstaan en behandelen ervan die we dankbaar mogen gebruiken.

De Bijbel leert ons beseffen dat het leven niet vanzelfsprekend is. Het is een geschenk van God dat wij er zijn. Zo mogen we ook kijken naar dat waar we goed in zijn: gaven om dankbaar voor te zijn. Om ook die kanten van onszelf te leren zien en waarderen kan een training of andersoortige hulp nodig zijn. Als we dan ook maar beseffen dat we meer zijn dan onze positieve en negatieve eigenschappen.
Als we onszelf met onze kwaliteiten en valkuilen leren zien als een geschenk van God, dan doet dat ook een appel op ons: gebruiken we het tot Zijn eer of niet? Richten we ons met onze talenten op God en de ander of op onszelf?

Een laatste vraag bij zelfbeeldtrainingen en andere vormen van psychologische hulp en coaching is de vraag hoe maakbaar we denken dat ons leven is. In onze cultuur is de gedachte aanwezig dat, als we maar positief denken, we een goed leven kunnen creëren. Zo kun je ook omgaan met het werken aan een positief zelfbeeld. De Bijbel leert ons echter rekenen met de gebrokenheid en het kwaad in deze wereld en in ons eigen leven. Al het goede komt uit de hand van God. In die afhankelijkheid mogen we gebruikmaken van de middelen die Hij geeft. Als we van God uit denken, hoeven we niet pessimistisch en negatief over onszelf te denken, maar ook niet ongegrond optimistisch over onze mogelijkheden. We mogen dan vooral hoopvol zijn om wat Hij in ons leven wil doen.
Aan opvoeders en hulpverleners daarom de uitdaging niet in twee werelden te leven, maar te laten zien hoe het leven met God ook te maken heeft met hoe we naar onszelf en onze sterke en zwakke kanten kijken.

Persoonlijke gegevens
Fianne de With is momenteel vijfdejaarsstudent aan de TUA. In 2015 schreef ze ter afronding van haar bacheloropleiding een scriptie over het onderwerp van dit artikel. Daarbij werd zij begeleid door dr. M.J. Kater. Fianne is lid van de PKN in Apeldoorn.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen