Boekbespreking
A. van de Beek, Mijn Vader, uw Vader. Het spreken over God de Vader. Uitgeverij Meinema, Utrecht 2017, € 37,50, 503 pagina’s, ISBN 9789021144832
Dit lijvige boek vormt de afsluiting van de zesdelige serie ‘Spreken over God’, die A. van de Beek (emeritushoogleraar van de Vrije Universiteit) twintig jaar geleden begon bij de leer over Christus. Hij sluit af met een boek over God de Vader. Van de Beek staat bekend als een dwarsdenker die streng vanuit Jezus Christus als de gekruisigde God denkt en reageert op ontwikkelingen in kerk en theologie door radicaal aan de andere kant van de boot te gaan hangen. Dat doet hij ook in dit boek, door te benadrukken dat Gods Vaderschap niets met lievigheid, geborgenheid en nabijheid te maken heeft (zoals veel populaire theologie ons wil laten geloven), maar over Gods macht en wil gaat. God is echt anders onze Vader dan dat Hij de Vader van Jezus Christus is. Het gebed is dus ook geen gesprek (een andere populaire opvatting), maar is vooral bedoeld om te delen in de lofprijzing. Van de Beek is op zijn best als hij tegen dit soort populaire fronten in schrijft.
Waar Van de Beek beducht voor is, is een tendens die hij waarneemt om de drie-eenheid te maken tot een ideologie of een mal voor de vorming van de cultuur. Dat probleem begint volgens Van de Beek al bij Augustinus, bij wie het christelijk geloof een huwelijk zou aangaan met de heersende machten. Van de Beek wil zich daarentegen scharen aan de kant van Hilarius van Poitiers, wiens leer van de drie-eenheid helemaal is opgezet vanuit de gedachte dat Jezus werkelijk God is. Daarmee wordt de drie-eenheid niet verstaanbaar (zoals volgens Van de Beek bij Augustinus gebeurt), maar blijft het geheim staan. Verrassend genoeg ontleent Van de Beek in dit boek ook veel aan de filosofisch getinte gedachten van de theoloog Paul Tillich over God die niet een zomaar een wezen is, maar het zijn zelf (Being itself).
Uit die voorkeur voor Tillich blijkt al wel dat het werk van Van de Beek niet zomaar de theologie van kerkvaders naspreekt, maar dat hij deze op een eigen wijze verwerkt: tegen het modernisme en de Verlichting en vóór een focus op Jezus, de eniggeboren God. Van de Beek ziet God de Vader als het formele begin van alles, ‘het pure zijn op zichzelf.’ De Zoon is vervolgens degene die de aard van dit zijnde bepaalt. De Vader is dus abstract, maar de Zoon concretiseert God. Pas in de Zoon krijgen Gods eigenschappen body.
Deze wat ingewikkelde gedachtegang over de drie-eenheid wordt duidelijker in het schilderij van Bellini van de biddende Jezus in Gethsémané dat op het omslag staat. De Vader is nergens te bekennen, al wordt Hij door Jezus aanbeden. In een toelichting schrijft Van de Beek: ‘Zo is de Vader zichtbaar in de wereld: in alle opzichten als de verborgene.’ Toch is de Vader niet alleen maar afwezig: Van de Beek benadrukt dat God niet zonder de wereld en de mensheid kan, want dan zou Hij niet God de Schepper zijn. Dat roept echter nieuwe problemen op, alsof God afhankelijk zou zijn van de wereld.
En de Geest dan? Die werkt in de kerk, maar daarmee kunnen we ons ook niet rijk rekenen. De kerk is door Bellini namelijk uitgebeeld in de drie slapende discipelen. En mocht iemand toch hoop ontlenen aan de dageraad die op het schilderij aanbreekt: Van de Beek benadrukt dat de dageraad niet die van Pasen, maar van Goede Vrijdag is. We kennen God dus alleen in de Zoon, en de Zoon alleen in zijn lijden, met het ‘Waarom’ op de lippen, waarop geen antwoord komt.
Het is niet zo dat Van de Beek de opstanding van Jezus Christus ontkent. Hij plaatst deze echter consequent in de schaduw van het kruis en hij benadrukt dat Jezus buiten deze wereld is opgestaan. Vandaar Van de Beeks afkeer van programma’s om toch nog wat van de christenheid te maken in deze tijd. Als correctie is dat verfrissend, maar Van de Beek zet het zo sterk aan dat je je kunt voorstellen dat het ook verlammend werkt.
Van de Beek oogst veel waardering vanwege zijn heldere, gewaagde stellingnames en strenge, orthodox-klinkende toon. De keerzijde van de heldere stellingnames is echter dat Van de Beek in discussies soms de binnenbocht neemt en karikaturen schetst. Op de orthodoxe klank moeten we ons ook niet verkijken: Van de Beek gaat niet alleen tegen de Verlichting in, maar ook tegen de gedachte dat God geen vuile handen zou hebben. Volgens Van de Beek is God ten minste medeverantwoordelijk voor de zonde.
Het is theologisch en pastoraal te waarderen dat Van de Beek vooral Gods verborgenheid aanzet, al gaat hij zo ver dat het onderscheid tussen Vader en Zoon eerder het verschil is tussen vorm en inhoud, tussen verborgenheid en openbaring, dan tussen trinitarische personen.
Al met al is het een felicitatie waard dat Van de Beek zijn dogmatische serie op deze manier ten einde brengt, met zijn kenmerkende creativiteit en provocatieve eigenzinnigheid. Dit boek is een passende afsluiting van zijn dogmatiek, waarin allerlei motieven opnieuw tot klinken komen.
A. Huijgen, Kampen
Di. D. Quant, R.W.J. Soeters en H.J.Th. Velema (red.), Jaarboek van de Christelijke Gereformeerde Kerken in Nederland 2018. Uitgeverij Buijten en Schipperheijn, Amsterdam 2018, 340 pagina’s, € 12,30 (ook verkrijgbaar op cd-rom), ISBN 978 90 5881 965 9
In het nieuwe Jaarboek zijn alle gegevens van de kerken, predikanten en deputaatschappen weer bijgewerkt. De redactie verricht zijn werk met grote nauwgezetheid. Daarmee is het echter nog niet onfeilbaar geworden. De redactie van De Wekker heeft volgens het Jaarboek een andere secretaris dan degene die in het colofon van De Wekker vermeld staat – en dat is toch de echte.
Naast de kerkelijke gegevens bevat het Jaarboek een ‘in memoriam’ van de zeven predikanten die in 2017 overleden (K. Boersma, J. Kievit, J. Oosterbroek, J.C.L. Starreveld, M. Vlietstra, A.W. Wubs en P. van Zonneveld). Gelukkig mochten ook tien kandidaten bevestigd worden als predikant.
Het Jaarboek sluit af met het jaaroverzicht, de statistieken en artikelen over Assen Zoekt, het kosterschap en omgaan met verlies.
A. Versluis
Ds. A. Simons e.a., Geloof je dat? Bijbels dagboek voor jongeren. Uitgeverij Boekencentrum, Utrecht 2018, € 18,99, 377 pagina’s, ISBN 978 90 239 5039 4.
Bijbels dagboek over vragen die jongeren zelf gesteld hebben, door predikanten uit de CGK en HHK.
Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt
voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen,
vragen, informatie: contact.
Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing.
Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this
database. Terms of use.
Bekijk de hele uitgave van vrijdag 13 april 2018
De Wekker | 24 Pagina's