Boekbespreking

A.A. Kluveld, Gewetensvrijheid in het geding, Het relationele geweten ondervraagd. Uitgeverij De Banier, Apeldoorn 2017, € 14,95, 350 pagina’s, ISBN 9789402901474
M.J. Kater, Tolerantie in balans, Tussen drang en dwang van individu en collectief. Uitgeverij De Banier, Apeldoorn 2017, € 14,95, 186 pagina’s, ISBN 9789402901481
In 2011 gaf de Guido de Brès-stichting – het wetenschappelijk instituut voor de SGP – de opdracht voor een politiek-historische studie naar actuele vragen. Vorig jaar verschenen als resultaat hiervan twee studies. A.A. Kluveld leverde een interessante studie van het begrip gewetensvrijheid en M.J. Kater schreef een mooi en behulpzaam boek over het begrip tolerantie.

Kluveld wil helpen met de bezinning op de vraag hoe de SGP dient om te gaan met gewetensvrijheid in een veranderd politiek klimaat. Ze laat zien hoe het beginsel van gewetensvrijheid vanaf het vroegste begin in de beginselen van de SGP een rol heeft gespeeld. Daarbij werd een nauwkeurig onderscheid gemaakt tussen gewetensvrijheid enerzijds en godsdienstvrijheid anderzijds. Gewetens mochten niet gebonden worden, maar het was conform art. 36 NGB toch wel de taak van de overheid om valse godsdienst tegen te gaan. De ontwikkelingen na de Tweede Wereldoorlog en dan met name de opkomst van de multiculturele samenleving maakten echter dat de panelen zijn gaan schuiven. Kluveld verheldert dit aan de hand van een concreet voorbeeld. In 2012 werd in de gemeenteraad van Ede gestemd over de bouw van een moskee. De SGP-fractie stemde tegen, maar raakte onderling verdeeld over deze stemming. De kritiek op een rigide toepassing van de SGP-beginselen luidde dat het niet verdedigbaar was om voor de eigen gereformeerde achterban godsdienstvrijheid te bepleiten, maar andere minderheden deze vrijheid te ontzeggen. De in 2016 verschenen nota Gerechtigheid verhoogt een volk laat zien dat de ‘nieuwe houding van de SGP bestaat uit het positief waarderen van de grondwettelijke godsdienstvrijheid’.
Kluveld geeft enkele handreikingen met betrekking tot de omgang met gewetensbezwaarden. Ze maakt helder dat het in dergelijke gevallen weliswaar om een individu, maar niet om een individuele gelegenheid gaat. Het gewetensberoep dient gedaan te worden vanuit een omvattend kader – in het geval van de SGP: Schrift en belijdenis – en moet ingebed zijn in het bredere levensverhaal.
Aan het einde van haar betoog stelt Kluveld de vraag of de SGP iets van haar beginselvastheid heeft ingeleverd door ‘godsdienstvrijheid’ positief te waarderen en zo ja, wat dit oplevert. Het zijn vragen die binnen de SGP besproken moeten worden.
Kluveld schreef een boeiend boek, dat niet alleen gericht is op de interne discussies binnen de SGP, maar juist ook aandacht heeft voor concrete casussen uit het buitenland (met name de VS) en gebruikmaakt van verschillende bronnen.

Een ander aangelegen punt voor de SGP – en voor de christelijke politiek in het algemeen – wordt gevormd door het begrip ‘tolerantie’. Immers: wordt de christelijke politiek niet vaak het verwijt van intolerantie voor de voeten geworpen? Tolerantie wordt al te vaak gehanteerd als een leeg begrip dat geworteld is in een grenzeloos relativisme.
Kater laat zien dat tolerantie een conflictbegrip is dat vanuit de aard van de zaak een bepaalde afkeuring van bepaalde overtuigingen, handelingen of praktijken met zich meebrengt, maar tegelijk wijst op het dulden van hetgeen als verkeerd wordt beschouwd. Met relativisme heeft het dan ook niets van doen. Integendeel: het is juist het postmoderne relativisme, met zijn resolute afwijzing van alle waarheidsclaims, dat door Kater als intolerant wordt ontmaskerd.
Dat laat natuurlijk wel de vraag open hoe je op een gebalanceerde manier het tolerantiebegrip hanteert. Christelijke tolerantie – gebaseerd op de Bijbel – ontspringt volgens Kater aan het dubbelgebod van de liefde. Eigen aan het christelijke karakter van tolerantie is allereerst het honoreren van het eerste gebod in al z’n exclusiviteit. Echter, deze exclusiviteit kan niet zonder de inclusiviteit van het tweede gebod, waarin we opgeroepen worden de naaste lief te hebben als onszelf. Er is sprake van een principiële gelijkwaardigheid van alle mensen vanwege hun geschapen zijn naar het beeld van God.
Om deze christelijke tolerantie concreet te maken is volgens Kater een duidelijke visie op wat gerechtigheid inhoudt onontbeerlijk. Gerechtigheid is gericht op de bloei van de samenleving en is bij uitstek een relationeel begrip.

In het laatste hoofdstuk gaat Kater in op de vraag wat dit betekent voor de SGP, naar buiten en naar binnen. Met het oog op dat laatste schrijft hij: ‘We dienen ons niet allereerst te bekommeren om de grens van onze identiteit, maar om de kern ervan. Wie zijn identiteit laat bepalen door de kern, hoeft zich minder zorgen te maken om de grenzen.’
Zoals gezegd, Kater schreef een heel behulpzaam en mooi boek over het begrip tolerantie dat het lezen meer dan waard is.

R.G. den Hertog, Groningen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen