Theologie en het gewone leven

Elke dogmatiek gaat over de ordo salutis, de heilsorde, het thema van deze Wekker. Het is zeker belangrijk daar stevig theologisch over na te denken. Maar theologisch doordenken staat in de beleving van velen vaak voor: moeilijk. Iets voor geleerde mensen. Niet voor iedereen toegankelijk. Is een theologisch onderwerp zoals het onderwerp van deze Wekker daarmee misschien alleen iets voor een select gezelschap?
Tegelijk moest ik denken aan mijn eerste jaar als theologiestudent aan wat toen nog de Theologische Hogeschool in Apeldoorn heette. Eén van de eerste uitspraken die ik meekreeg van een hoogleraar is me altijd bijgebleven. Hij bond ons op het hart nooit te vergeten dat de échte theologen, de van God geleerden, niet in de collegebank, maar in de kerkbank zitten. Echte theologie heeft met een leven met God te maken, in al zijn aspecten, en niet alleen met veel weten en begrijpen van thema’s zoals roeping en wedergeboorte, geloof en bekering, rechtvaardiging, heiliging, volharding en verheerlijking. Daarmee is dan ook indirect gezegd dat theologie niet alleen voor een select, intellectueel gezelschap toegankelijk zou mogen zijn.

Moeilijke woorden
Hierboven kwamen allerlei termen voorbij die niet direct behoren tot ons dagelijks spraakgebruik. Vooral jongeren zullen misschien moeite hebben met woorden als wedergeboorte, rechtvaardiging en volharding. In onze samenleving valt het voor velen niet mee om eeuwenoude theologische termen te begrijpen. Het feit dat het christelijk geloof naar de marge van onze samenleving verdwijnt, zal daar een rol bij spelen. Bijbels-theologische begrippen verdwijnen daarmee langzamerhand uit het dagelijkse spraakgebruik. Het is niet voor niets dat de medewerkers van de Bijbel in Gewone Taal geprobeerd hebben de Bijbel te vertalen met een woordenschat van ongeveer 4000 woorden, de taal die ‘gewone’ Nederlanders en Vlamingen dagelijks gebruiken. Dat daarbij Bijbelse begrippen gesneuveld zijn en plaats gemaakt hebben voor huis-tuin-en keukentaal was onvermijdelijk. En misschien moeten we constateren dat sommige zaken ook in de kerk minder gehoord worden. ‘Dienen’, dat lukt wel, maar ‘bekering’ en ‘wedergeboorte’? Hoe kunnen we er in deze tijd voor zorgen dat Bijbels-theologische zaken ons vertrouwd blijven?

Alleen woorden?
Heeft geloven werkelijk alleen met woorden te maken? Soms hebben we het dan zelfs over moeilijke woorden. Maar het geloof is toch uit het gehoor? Zeker, en laten we dat ook nooit vergeten. God roept ons in Zijn genadige liefde tot geloof en bekering, om heilig voor Hem te leven. Daar begint alles mee, met Gods roepen. ‘God staat aan het begin en Hij komt aan het einde. Zijn woord is van het zijnde oorsprong en doel en zin’ (LvdK, gezang 1: 4). Maar Hij roept wel ménsen. Hij roept ons niet als zielen met twee oren, maar als mensen met nog meer zintuigen. Als mensen worden we niet alleen aangesproken op ons intellect. Andere aspecten van het mens-zijn, zoals zien, ruiken en voelen, mogen volop meedoen. Mensen kunnen genieten van muziek, van kunst, van de natuur. En ervaren we het niet allemaal op zijn tijd? Sommige dingen kunnen niet met woorden gezegd worden. Die gaan ons verstand te boven en raken iets in ons waar we zelf nauwelijks bij kunnen komen.

Symbolen
Zichtbare symbolen van wat geloofd wordt, ontbreken in de protestantse traditie sinds de reformatie bijna helemaal. Ik las ergens: ‘Kerken zijn eilanden van woorden in een zee van beelden’. De protestantse dichter Henk Knol zegt in één van zijn gedichten: “Witkalk weerkaatst het scheppend woord, splinter en balk. Wie hier wat voelen wil moest maar eens horen.” Hoewel, een opengeslagen Bijbel, de doopvont, de avondmaalstafel en het kruis in onze kerken laten zien dat we niet helemaal allergisch zijn voor symbolen. In de huidige samenleving heeft beeld een belangrijke plaats gekregen. Langzamerhand zie je ook de behoefte aan nog meer rituelen, beelden en symbolen toenemen, ook in onze traditie. Zo krijgt bijvoorbeeld knielen en de ziekenzalving steeds meer een plaats.

Christocentrische symboliek
Onlangs stond er in het Reformatorisch Dagblad een pleidooi van Hilde Westerman voor een christocentrische beeldcultuur (RD 23-01-2019). Tegenover het geseculariseerde beeld hebben we christocentrische symboliek nodig. ‘Christelijke symboliek gaat niet in de eerste plaats over ons of wat wij van God ervaren hebben, maar over God Zelf en over Zijn Koninkrijk. Dat is de kracht van symboliek. Het werkt de vreze des Heeren niet, maar symbolen helpen ons wel om de onzichtbare werkelijkheid zichtbaar te maken, om ze een schaduw te geven.’ Haar conclusie is dat het oog ook wat mag. Ik denk dat daarmee veel gezegd is wat het overwegen waard is. Herman van Wijngaarden sluit bij deze gedachte aan en benadrukt dat we niet alleen via het verstand, maar via alle zintuigen leren. Als voorbeeld vertelt hij dat hij zich weinig herinnert van de zondagsschool, behalve het schilderij van Van Gogh over de barmhartige Samaritaan dat aan de muur hing. Wat we zien, voelen en ervaren doet er wel degelijk toe. Van Wijngaarden herinnert ons eraan dat de Heere Jezus Zelf heel vaak gebruikmaakte van beelden, omdat Hij wist dat mensen vaak in beelden denken en daarom beelden gemakkelijker onthouden dan woorden (RD 08 02 2019).

Dagelijks leven
Wat de kerk van de Reformatie dogmatisch theologisch heeft overdacht en nog overdenkt is het waard om zorgvuldig bewaard te worden. Niet alleen in de theologische wetenschap, maar in het leven van elke christen. Het is goed om met elkaar te overwegen hoe we theologische onderwerpen nog meer kunnen integreren in ons dagelijkse leven als christen. Hoe kunnen de woorden van God, die aan alles voorafgaan, die zoveel te zeggen hebben, de woorden die wetenschappelijk onderzocht worden in de theologie, de woorden die voor elk christen van belang zijn, resoneren in ons leven van elke dag? Het leven waarin beelden zo’n belangrijke plek innemen, het leven waarin niet voor iedereen vanzelfsprekend veel met woorden gedaan wordt, het leven van denkers en doeners, het leven van ouderen en jongeren, het leven met al zijn ups en downs waarin we samen zoeken naar een leven voor Gods aangezicht?

Laat duidelijk zijn dat de woorden nooit vervangen kunnen worden. Ze hebben soms wel uitleg nodig, zoals bijvoorbeeld gebeurt op www.abcvanhetgeloof.nl. Ook kunnen woorden ondersteund worden door beelden, symbolen en rituelen. We moeten daarbij onderscheiden tussen de onopgeefbare sacramenten die ons door Gods Woord zijn gegeven, en de in de traditie ontstane symbolen en beelden die het verstaan van de Bijbelse boodschap onderstrepen. Ook is het van belang zorgvuldig te wegen wat een plaats kan hebben in de erediensten, en wat in de huisgodsdienst een plek mag krijgen.

Juist nu, in de lijdenstijd, zijn er veel beelden en rituelen die ons kunnen helpen stil te staan bij het verzoenend sterven van de Heiland. Denk bijvoorbeeld aan vasten of voetwassing. Voor anderen is het meemaken van de Mattheüs Passion een jaarlijks weerkerend ritueel. Middels de muziek ervaren we het lijden van de Heere Jezus, maar doen we ook zelf boete en belijden we onze schuld. Op bijvoorbeeld www.geloofinhetgezin.nl vinden we tips hoe we in het gezin uitdrukking kunnen geven aan het gezamenlijk toeleven naar de feestdagen. En laten we vooral niet ophouden te zingen over de weldaden van Christus, die wij door de Heilige Geest mogen ontvangen. Dat is pas echt theologie bedrijven.

Ja, amen, ja,
op Golgotha
stierf Hij voor onze zonde.
Zijn schuldloos bloed
maakt alles goed
en reinigt ons van zonde.

God, onze Heer,
wil tot uw eer
ons klein geloof versterken.
Dan zullen wij
Hem, waarlijk vrij,
volgen in goede werken.
(Weerklank, 485: 4, 5)

Atie Peet is lid van de redactie

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen