Paulus’ gebruik van Jeremia 9 in zijn brieven aan de Korintiërs

Inleiding
Voor de afsluiting van mijn bachelor theologie heb ik een scriptie geschreven over Paulus’ gebruik van Jeremia 9 in zijn brieven aan de Korintiërs. In dit artikel zal ik eerst ingaan op mijn aanleiding tot het onderzoeken en schrijven van deze scriptie. Vervolgens wil ik laten zien hoe ik onder de indruk ben geraakt van de manier waarop het Oude Testament spreekt in het Nieuwe Testament.

Aanleiding
Eigenlijk wilde ik schrijven over het onderwerp ‘vreugde’ in het Nieuwe Testament. Ik vond het namelijk fascinerend dat Paulus in zijn tweede brief aan de Korintiërs schreef: “Niet dat wij heersen over uw geloof, maar wij zijn medearbeiders aan uw blijdschap, want u staat vast door het geloof.” Deze zin begint en eindigt met het woordje ‘geloof’. Je zou verwachten dat Paulus dit woord ook in het middelste gedeelte van de zin gebruikt: “wij zijn medearbeiders aan uw geloof”. Maar dat doet hij nu juist niet. In plaats van het woord ‘geloof’ lees je daar ‘vreugde’. Voor Paulus horen geloof en vreugde blijkbaar onlosmakelijk bij elkaar.

Maar toen ik onderzocht welke Griekse woorden Paulus gebruikt voor ‘vreugde’ en hoe vaak deze woorden voorkomen in het Nieuwe Testament, werd ik getriggerd door een ander woord dat Paulus heel vaak gebruikt. Nauw verwant aan ‘vreugde’ is namelijk het woord ‘roemen’ en dat gebruikt Paulus veel. Dat riep bij mij de vraag op: wat hebben ‘geloof’, ‘vreugde’ en ‘roemen’ nu met elkaar te maken?

Het woord ‘roemen’ leidde mij al snel naar Paulus’ brieven aan de Korintiërs. In 1 Korintiërs 1: 31 schrijft hij de bekende woorden: “Laat wie roemt, roemen in de Heere”. Deze tekst werd het uitgangspunt van mijn scriptie en is een citaat uit het Oude Testament, namelijk uit Jeremia 9: 22-23.

Opmerkelijk
Het opmerkelijke is echter dat Paulus precies ditzelfde oudtestamentische citaat uit Jeremia 9 ook aanhaalt in zijn tweede brief aan de Korintiërs (2 Kor. 10: 7). Maar als je beide brieven leest, word je al snel duidelijk dat beide passages over een totaal ander onderwerp gaan. In de eerste brief gebruikt Paulus Jeremia 9 in het kader van de verdeeldheid binnen de gemeente, en in zijn tweede brief haalt hij dit citaat aan in een discussie met de dwaalleraars in de gemeente.

Ik verplaatste me eens in een lid van de gemeente van Korinthe in Paulus’ tijd. Het moet heel bijzonder zijn geweest om een brief van de apostel te krijgen op het moment dat de situatie in de gemeente uiterst gespannen is. Er heerste verdeeldheid en er werd ruzie gemaakt over de vraag wie de belangrijkste leider is. Als Paulus in zijn brief dan de vinger bij de zere plek legt, laat hij Jeremia 9 spreken. Dat moet indruk hebben gemaakt op de gemeente en die tekst zullen ze niet snel vergeten zijn. Zeker als zij een jaar later weer een brief krijgen, waarin die zelfde woorden klinken. Weliswaar in een heel andere context, maar het kan toch niet anders of de Korintiërs moeten bij de aanhaling van die tekst uit Jeremia 9 hebben teruggedacht aan de eerste brief, en wat die woorden toen betekenden.

Ik wilde allereerst uitzoeken wat de profetie in Jeremia 9: 22-23 betekende, wat de boodschap van die tekst in het Oude Testament was. Vervolgens ben ik in de twee brieven van Paulus waarin hij Jeremia 9 aanhaalt, op zoek gegaan naar de spits van Paulus’ betoog. Tot slot heb ik gekeken hoe de boodschap van Jeremia 9 functioneert in die gedeelten. Ik was voornamelijk benieuwd op welke manier Paulus dat woord uit het Oude Testament laat spreken in zijn brieven.

Onder de indruk
Ik ben vooral diep onder de indruk geraakt van de manier waarop Paulus het Oude Testament laat spreken. Of misschien moet ik dit anders formuleren: de manier waarop God de Schrift van het Oude Testament laat spreken in de nieuwtestamentische gemeente. Het zijn dezelfde woorden uit de profeten waardoor de Heere eerst tot Israël en tegelijk later ook tot Zijn gemeenten spreekt.

Eerder schreef ik dat ik op zoek ging naar de manier waarop Paulus Jeremia 9 gebruikte in zijn betoog. Maar ondertussen ben ik er wel achter dat dit niet klopt. Paulus had geen betoog voor de Korintiërs klaarliggen en bladerde dan vervolgens door het Oude Testament om daar bewijsteksten bij te zoeken. Het is andersom. Paulus doorzag de situatie in de gemeente van Korinthe vanuit het Oude Testament. En het antwoord van God op de situatie vond hij in Jeremia 9. En dat Schriftwoord van toen, paste hij toe op de gemeente. Paulus’ betoog bestaat dus uit de uitleg van Jeremia 9.

Het dreigde namelijk op dezelfde manier in Korinthe mis te gaan, als in de dagen van Jeremia met Juda en Jeruzalem. De woorden uit Jeremia 9: “Laat wie roemt roemen in de Heere”, die eeuwen geleden in Jeruzalem geklonken hebben, klinken nu opnieuw in Korinthe. Het is dezelfde God die met deze woorden Zijn volk tot de orde wil roepen, het zijn dezelfde woorden waarin de Heere spreekt, maar het is wel een andere profeet door wie God zijn boodschap overbrengt.

Want Paulus neemt de woorden uit de profetie in Jeremia 9 niet een-op-een over. De volledige profetie luidt: “Zo zegt de HEERE: Laat een wijze zich niet beroemen op zijn wijsheid, laat een held zich niet beroemen op zijn sterkte, laat een rijke zich niet beroemen op zijn rijkdom, maar laat wie roemt, daarop roemen, dat hij begrijpt en Mij kent, dat Ik de HEERE ben, Die goedertierenheid bewijs, recht en gerechtigheid doet op de aarde doe, want in die dingen vind Ik vreugde, spreekt de HEERE.”

Lakmoesproef
De kern van deze profetie gaat over het kennen van de HEERE. Dit houdt in het erkennen wie Hij is en wat Hij doet. De lakmoesproef waarmee deze profetie aantoont of je de HEERE kent, is het roemen. Iemand die de HEERE niet erkent, zal roemen in eigen wijsheid, kracht of rijkdom. Iemand die roemt in God, geeft daarmee te kennen dat hij Hem kent als zijn schat.

Paulus leest deze profetie echter in het licht van de gekruisigde en opgestane Christus. De HEERE kennen, bekent God kennen en herkennen in Christus. De HEERE erkennen in wat Hij doet, betekent erkennen en zien wat God in Christus door Zijn dood en opstanding heen gedaan heeft. Paulus schrijft in 1 Korintiërs 1: 30 dat Christus voor ons geworden is tot wijsheid, gerechtigheid en heiligheid.

Ook het woord ‘roemen’ komt door het evangelie in een ander licht te staan. Roemen in de HEERE is Christus kennen als je schat. Roemen betekent God prijzen voor het heil dat Hij in Christus gegeven heeft. Daarmee krijgt Jeremia 9 geen andere betekenis, maar komt deze profetie juist tot volle bloei. En hij komt ook op scherp te staan. Want het is of-of. Óf je roemt in God en je erkent dat Christus alleen jouw wijsheid, gerechtigheid en heiligheid is. Óf je roemt in je eigen wijsheid, rijkdom en macht.

De eerste weg leidt tot verootmoediging en blijdschap en de verheerlijking van Christus. De tweede weg leidt tot hoogmoed, verdeeldheid en verheerlijking van mensen. Dat was in de dagen van Jeremia zo, dat was in Paulus’ tijd zo en dat is vandaag nog steeds zo. Je kunt niet neutraal je weg gaan. Je moet roemen: of hardnekkig in jezelf, of vol verwondering in Christus.

Meeuwis Veldhoen (CGK Barendrecht), masterstudent aan de TUA, werd bij het schrijven van zijn bachelorscriptie begeleid door dr. M.C. Mulder.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen