Boekbespreking

Charlotte Ariese-van Putten en Elise van Hoek-Burgerhart, Van betekenis tot het einde: Pastoraat en het levenseinde. Aandacht voor fysieke, psychische, sociale en spirituele vragen in de laatste levensfase. Uitgave NPV, Veenendaal 2018, € 3,20, 48 pagina’s

Wie op zoek is naar beknopte informatie over de praktijk van het pastoraat in de laatste fase van het leven, kan heel goed terecht in dit boekje dat werd uitgegeven door de Nederlandse Patiëntenvereniging. De NPV-Zorg voor het leven is sinds 2012 betrokken bij de coalitie Van Betekenis tot het Einde. Deze coalitie pleit voor meer aandacht voor en gesprek over het levenseinde. Het gesprek over het levenseinde vindt vaak plaats binnen de setting van het pastoraat. Vandaar dit boekje: het wil hen die op wat voor manier dan ook pastoraal bezig zijn handvatten bieden voor het pastorale gesprek.

Heel eerlijk wordt onder ogen gezien dat sterven geen gemakkelijk onderwerp is om ter sprake te brengen. Daarom worden allerlei praktische aanwijzingen gegeven hoe dat kan. Ook het belang van tijdig spreken over het sterven wordt onder de aandacht gebracht. Maar dat niet alleen: in kort bestek vindt de lezer ook veel informatie over wat sterven is, voor welke vragen de stervende komt te staan en welke keuzes er soms in het stervensproces gemaakt moeten worden. Door die informatie worden allerlei onduidelijkheden en mogelijke misverstanden weggenomen. Hierbij kun je denken aan onderwerpen als het gebruik van morfine of het al dan niet toepassen van palliatieve sedatie. Ook de informatie over voltooid leven en diverse soorten angst is inzichtgevend. Kortom: een heel behulpzaam boekje met het oog op het pastoraat aan christenen die met hun aanstaande sterven geconfronteerd worden. Wie met andersdenkenden in gesprek is, heeft wellicht behoefte aan meer en andere handreikingen.

A.T. Peet-Vreman, Sliedrecht

Ds. J. Belder en dr. A.A. Teeuw, Mijn leven voltooid? Artios-reeks. Uitgeverij Groen, Heerenveen 2018, € 13,99, 199 pagina’s, ISBN 978 90 8897 1945

In korte tijd zijn de woorden ‘voltooid leven’ in Nederland ingeburgerd. Toegenomen medische en technische kennis én steeds minder geloof in God als de Schepper van het leven brengen in samenleving en kerk allerlei vragen teweeg: wat is ondraaglijk of uitzichtloos lijden? Wat verstaan we onder voltooid leven? Hoe moeten we denken over euthanasie?

In toegankelijke bewoordingen geven predikant Belder en arts en theoloog Teeuw de hedendaagse opvattingen over allerlei aspecten van het levenseinde weer. Zij geven daarbij blijk van een enorme dossierkennis. Beide schrijvers buigen voor de Bijbel als spreken van God, en daarom antwoorden zij op levens- én stervensvragen in gehoorzaamheid aan dat Woord.

In tegenstelling tot wat de titel suggereert, gaat het boek niet alleen in op de vraag wanneer het leven voltooid is. Het boek loodst ons kriskras door allerlei vragen die met sterven en het levenseinde te maken hebben, van hoe er in het verleden en in de Bijbel tegen ouderdom werd aangekeken tot euthanasie, van eenzaamheid naar palliatieve zorg, van morfine naar versterven. Hoe waardevol al deze onderwerpen – en alles wat nog meer besproken wordt – ook zijn, het had dit boek heel veel aan kracht doen winnen als de schrijvers zich wat meer beperkt hadden tot het onderwerp.

Juist in deze tijd hebben christenen grondige bezinning nodig op de vraag of een mensenleven voltooid kan zijn, ook als er geen sprake is van levensbedreigende ziekte. En toegespitst: of het leven van mij als christen voltooid kan zijn, en vervolgens wat de Schrift ons daarover aanreikt en wat de rol van de kerk, de verkondiging, het pastoraat bij deze vragen kan zijn. Het lijkt me bijvoorbeeld toch wat al te kort door de bocht om het probleem ‘eenzaamheid’ op te lossen met bezoekdames en een ouderenmiddag. Er is in het boek weinig ruimte voor nieuwe doordenking van de ingewikkelde ethische vragen waar we ook als christenen in deze tijd voor komen te staan. Het biedt vooral een overzicht van heersende opvattingen en bekende christelijke overwegingen daarbij. Wie daarnaar op zoek is, vindt veel goeds in dit boek.

A.T. Peet-Vreman, Sliedrecht

Kees Kant, Michael Mulder, Bernhard Reitsma e.a., 12 artikelen over Israël. Uitgeverij Boekencentrum, Utrecht 2018, 79 pagina’s, € 8,99, ISBN 9789023953159

De aanleiding voor een boekje over Israël ligt volgens de auteurs in het feit dat er in het belijden van de protestantse traditie in de 500 jaar na de Reformatie weinig tot geen aandacht is geweest voor Israël. Daarnaast vierde de staat Israël in 2018 zijn 70-jarig bestaan. Daarom hebben twaalf theologen vanuit verschillende tradities een kort artikel geschreven over Israël. Aan elk artikel zijn twee vragen toegevoegd voor verdere doordenking en bespreking.

In de eerste artikelen wordt kort en goed geschetst hoe Israël in het Oude en Nieuwe Testament aan de orde komt. De manier waarop Israël zichzelf heeft gezien is nogal wonderlijk: tegelijkertijd als het meest onbetekenende volk en als het meest geliefd door God. Ook het overzicht in het derde artikel over de manier waarop Israël in het belijden van de kerk ter sprake is geweest, is verhelderend. De verschillende kanten van het kijken naar Israël, o.a. vanuit Palestijns oogpunt, komen op een evenwichtige manier aan de orde. Bij de visie van Christenen voor Israël zoals verwoord in artikel 9 zijn nog wel wat vraagtekens te plaatsen.

Niet elk artikel is even goed. Het laatste artikel over Israël in het licht van Gods grote toekomst vond ik vrij matig. Wat de blijvende betekenis is van de landbelofte blijft vaag. Een echt duidelijk punt wordt niet gemaakt.

Ik vroeg me af voor wie dit boekje nu precies bestemd is. Ik denk vooral voor geïnteresseerde gemeenteleden. Die worden door dit boekje aan het denken gezet. Voor theologen en predikanten zijn de artikelen te kort.

P.W.J. van der Toorn, Bunschoten

Samuel Wells, Hoe zullen we leven? Christelijke kijk op actuele thema’s. Uitgeverij Boekencentrum, Utrecht 2018, € 21,99, 224 pagina’s, ISBN 9789023952244

Samuel Wells is predikant in Londen. Hij gaf zijn werk aan de universiteit op om predikant te worden. Enkele jaren geleden was hij in Nederland en trok de aandacht met zijn pleidooi om in het denken over christelijke hulp meer te letten op het zijn dan op het doen: we zouden er goed aan doen om bij mensen in nood te zijn in plaats van vooral iets te willen doen. Op die manier kan het eenrichtingsverkeer in zo’n relatie voorkomen worden. De ander helpt mij evengoed als ik hem/haar.

Het is goed dat nu een boek van Wells beschikbaar is in onze taal. Het is een verrassend boek. Wie op de titel afgaat, verwacht een handreiking voor een christelijk leven. Maar Wells biedt niet een uitgewerkt concept dat de lezer dan nu in zijn/haar eigen leven kan toepassen. Hij biedt een boek in drie delen. Deel I is getiteld ‘De wereld’. Hier komen zaken aan de orde als moslimterrorisme, klimaatverandering en immigratie. Deel II heet ‘Ons leven’ en bespreekt zaken als obesitas, gender, gezin en huiselijk geweld. In deel III dat onder het kopje ‘Onze sterfelijkheid’ staat komen thema’s als dementie, schaamte, rouw en dood aan de orde.

Wells heeft een opvallende omgang met de verschillende thema’s die hij bespreekt: hij maakt veelvuldig gebruik van zijn eigen leven en ervaringen om zaken te verwoorden. Zo gebruikt hij in het hoofdstuk over immigratie zijn eigen familiegeschiedenis. Zijn moeder kwam, zo vertelt hij, in 1938 vanuit Duitsland naar Groot-Brittannië als asielzoeker. Ze vluchtte omdat ze als Jodin in Duitsland haar leven niet zeker was. Wells brengt het Bijbelse bericht over Ruth in om te laten zien hoe deze asielzoekster asiel gevonden heeft bij de Here God en vervolgens ook tot heil was voor het volk dat haar als gast ontving. Van daaruit wil hij het nadenken over het vluchtelingenprobleem een nieuwe richting op sturen. Ontroerend is dat hij aan het slot van dat hoofdstuk de naam van zijn moeder noemt: Ruth.

Zo gaat hij meer te werk. Zijn manier van werken heeft een zekere speelsheid, maar dat is iets anders dan oppervlakkigheid. Iedere keer slaagt hij erin om de lezer tot denken aan te zetten. De lezer merkt nauwelijks dat hij een vertaling leest. Dat is een compliment voor de vertaler. Goed leesvoer voor wie op een prikkelende manier tot nadenken aangezet wil worden!

C.C. den Hertog, Nijmegen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen