De positie van de Commissaris

W.P. Rentier en ].H. Wolterink*

In de Gelderse staten loas op 31 augustus 1977 de nota De dualistische positie van de commissaris aan de orde. Deze nota werd behalve aan beide kamers der Staten-Generaal ook aan alle provinciale staten toegezonden. De positie is dus reeds lang een discussiepunt. In het ontiverp van een nieuwe provinciewet komt die positie ook ter sprake!^'

De SGP heeft vanaf 1919 zitting in provinciale staten van Zeeland, reeds bijna vier perioden met vijf zetels. Slechts één periode tevens in het college van gedeputeerde staten (GS) vertegenwoordigd en wel door de heer R. van Ommeren. Onder ons is de positie van de Commissaris der Koningin (CdK) zover mijn kennis strekt nimmer nadrukkelijk aan de orde geweest. Een bevolkingsgroep die gezagsgetrouw en koningsgezind mag worden genoemd, zal ook niet als eerste streven naar democratisering van een ambt als dat van de CdK. De roep naar een gekozen burgemeester vond onder ons evenmin weerklank. Anderzijds moet worden erkend dat er sinds de oprichting van onze partij wel een en ander is gewijzigd in ons openbaar bestuur. We moeten de tijd niet idealiseren waarin de staten van Zeeland nog een eigen vloot hadden en een eigen kolonie, evenmin de tijd waarin de CdK namens een soeverein vorst de scepter zwaaide. Bezinning op nieuwe taken en omstandigheden is voor ons ook nodig.

CDK ALS VOORZITTER

De voor statenleden meest in het oog lopende functie van de CdK is die van voorzitter van provincie staten. Als zodanig heeft hij geen stemrecht doch wel invloed. De samenstelling van de agenda, de leiding van de vergadering, de volgorde van de sprekers, het omgaan met interrupties, stemverklaringen en schorsingen, kortom dit alles heeft invloed op beslissingen. De sfeer in de vergadering wordt mede door de leiding bepaald. Tegenstellingen kunnen worden beheerst of opgeroepen.

Hoe stellen we ons een situatie voor waarin uitsluitend gekozen bestuurders een college van GS vormen, die uit hun midden dan wel uit het midden van de staten een voorzitter kiezen? Bij onze zuiderburen doet zich die situatie voor. Ook onze volksvertegenwoordiging kent een voorzitter uit eigen midden . Echter, de staten vormen het bestuur van de provincie, als gekozen orgaan. De benoemde CdK betekent dus een matiging van de democratie, die - dunkt mij-past bij onze opvattingen daarover. Hij treedt niet af bij verkiezingen en vormt daarmee een stukje continuïteit en tevens invloed van het centrale gezag Vanuit onze optiek verdient het zeker geen aanbeveling om terreinen als onderwijs gezondheidszorg geheel aan de regionale democratie over te laten. Het zal van de persoon van de benoemde CdK afhangen hoe de invloed vanuit het centrale gezag uitpakt. Als regel benoemd uit een der grote landelijke partijen zal de afstand tot de politiek iets groter zijn dan een rechtstreeks gekozen bestuurder die lid is van een fractie.

Rechtstreekse beïnvloeding door openlijke stellingname is in het Zeeuwse een zeldzaam verschijnsel. Een sprekend voorbeeld was wel een bewogen pleidooi van de CdK bij de behandeling van het reorganisatievoorstel voor griffie en diensten. Het georganiseerd overleg (GO) had zich sterk gemaakt voor een model met vier, liefst vijf directies. Het college koos bij meerderheid voor drie. De CdK als voorzitter van de stuurgroep, mogelijk ook als 'hoofd' Griffie of als CNV-Iid, koos zeer nadrukkelijk voor de wens van het GO Zonder resultaat overigens, de meerderheid van de staten hield het bij de drie directies. Hoewel wij terwille van harmonie en eenheid principiële ver-schillen niet mogen verdoezelen moeten we anderzijds zeker het conflictmodel niet bevorderen. Een belangrijke taak voor een benoemde voorzitter die minder nadrukkelijk een partijstandpunt inneemt is het voorkomen en beteugelen van conflicten zowel binnen GS als met of binnen de staten.

SENIORENCONVENT

Buitenom de staten is het senioren convent de plaats waar fractievoorzitters de CdK ontmoeten. Dit vertrouwelijk orgaan zonder beslissingsbevoegdheid biedt een college de mogelijkheid gevoelens van de fracties te polsen.

Voorwaarde is wel dat besluitvorming daarna op juiste wijze plaats vindt. In het Zeeuwse is over de informatievoorziening en besluitvorming terzake van onkostendeclaraties en belastingheffing daarover veel tumult ontstaan. Dit zal zeker tot een verdergaande bezinning over dit orgaan leiden, mijns inziens blijft het onmisbaar en met de vertrouwelijkheid heb ik geen moeite.

VOORZITTERSFUNCTIE

De functie van voorzitter van het college van GS onttrekt zich grotendeels aan de waarneming van de staten. Door toezending van besluitenlijsten en of agenda's is dat iets minder het geval. Het is de vraag of dit een nuttige extra informatiestroom is. Ik stel prijs op die informatie die voldoende is voor de besluiten waarvoor ik verantwoordelijk ben. Een taak voor een benoemde CdK in het college ligt ook om te waken voor belangen en rechten van niet in het college vertegenwoordigde groepen, zoals de SGP. Zo zou hij al te ijverig GS-leden er van moeten weerhouden verder te gaan dan de landelijke wetgever heeft bedoeld. Bij de collegevorming speelt hij geen rol. De vraag is of dat op enig moment niet zou passen, gezien zijn coördinerende functie. Zeker als hem een portefeuille wordt toegedacht, is overleg daarover gewenst.

BURGEMEESTERSBENOEMINGEN EN ADVISERINGEN

De taak van de CdK bij burgemeestersbenoemingen komt doorgaans niet in de staten aan de orde. Toen de fractievoorzitter van de PvdA sprak over diefstal door het CDA van een burgemeesterspost was dat voor de CdK aanleiding de procedure aan de staten uit te leggen. Hij is hierover verantwoording verschuldigd aan de Minister van Binnenlandse Zaken en niet aan de staten. Hij stelt GS-leden op de hoogte van zijn aanbeveling. Naarmate profielschets meer eensgezind is, wordt de invloed van de gemeenteraad groter. De marge van CdK en minister wordt daarmee kleiner. Gezien de raadsopvattingen zal het voor SGP-ers steeds moeilijker worden burgemeester te worden. Wat SGP-fractievoorzitters in de staten niet mag weerhouden samen met de fractievoorzitter van de Tweede Kamer de CdK in voorkomende gevallen de belangen van SGP-kandidaten te bepleiten.

ADVISERING

Inzake burgemeesterbenoemingen betracht de CdK van de provincie Overijssel, over wie het hieronder gaat, openheid naar PS. Bij elke begrotingsbehandeling wordt door hem een overzicht 'burgemeestersbenoemingen' van het afgelopen jaar overlegd, waaruit blijkt welke gemeente(n) een nieuwe burgemeester heeft(hebben) gekregen en van welke politieke kleur en welke politieke kleur zijn voorganger had. In de commissiebehandeling en in de plenaire vergadering van PS wordt daarop menigmaal ingegaan. De CdK schroomt dan niet zijn beleid terzake uitvoerig toe te lichten. Wat de SGP betreft, kan ik niet anders zeggen dan dat de huidige CdK (evenals de vorige CdK) 'SGP-vriendelijk' is. Menigmaal heb ik bij burgemeestersvacatures in relevante gevallen de SGP-belangen mogen bepleiten en vond dan een open oor bij de CdK. In plaatsen als Rijssen en IJsselmuiden is recent opnieuw een SGP-burgemeester benoemd.

VERTROUWENSCOMMISSIE

In de praktijk blijkt dat de CdK grote waarde hecht aan het oordeel van de vertrouwenscommissie. Is dit oordeel unaniem dan heeft hij meermalen te kennen gegeven hieraan zeer grote waarde te hechten. Voorts is hij een groot voorstander om vrouwelijke burgemeesters te benoemen, waarmee wij als SGP niet gelukkig zijn.

KONINKLIJKE ONDERSCHEIDINGEN

De CdK is ook betrokken bij de advisering inzake Koninklijke onderscheidingen. Zoals bekend is een wetsvoorstel aanhangig gemaakt waarin wijzigingen worden voorgesteld in het gehele decoratiestelsel. De CdK blijft hierin een rol vervullen.

De CdK adviseert eveneens naar Hare Majesteit de Koningin bij het verlenen van het predikaat 'Koninklijk' en het predikaat 'Hofleverancier'. Voor verenigingen en ondernemingen geldt o.a. dat deze in de regel tenminste 100 jaar moeten hebben bestaan. Het predikaat wordt bovendien slechts ter gelegenheid van een bijzonder jubileum of bij een bijzondere gebeurtenis in het verenigingsleven of onderneming verleend. Voorts is een criterium dat de vereniging of onderneming op het gebied van haar doelstelling de eerste of althans een zeer vooraanstaande plaats inneemt.

POLITIEBESTEL

De CdK speelt ook een rol in het (nieuwe) politiebestel. Een herziening van de organisatie en het beheer van de politie, waarbij Rijks-en gemeentepolitie opgaan in één Nederlandse politie, staat voor de deur. De zorg voor openbare orde en veiligheid vormt een wezenlijke verantwoordelijkheid van de overheid. Ik verwijs u naar artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis. De politiezorg betreft zowel de handhaving van de openbare orde en de hulpverlening van de bevolking als de strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde.

De CdK adviseert de Minister van Binnenlandse Zaken over de benoeming van een korpschef.

Hij bemiddelt - in overleg met de procureur-generaal-in een mogelijk conflict tussen korpsbeheerder en hoofdofficier van justitie over het ontwerp van de formatie, de begroting, de jaarrekening en het beleidsplan voor het regionale korps. Eenzelfde taak is hem toebedeeld indien korpsbeheerder dan wel de hoofdofficier van justitie bezwaar heeft tegen de door het regionaal college (burgemeesters in de regio en de hoofdofficier van justitie) vastgestelde formatie, begroting, jaarrekening of beleidsplan.

De CdK verleent bijstand wanneer een regionaal korps hulp nodig heeft vanandere politiekorpsen voor de handhaving van de openbare orde. De CdK ziet toe dat de politie en de Koninklijke Marechaussee hun taak met betrekking tot de vervulling van de openbare orde naar behoren vervullen. Voorts is de CdK betrokken bij het verlenen van politiële bijstand (Mobiele Eenheid). Hij adviseert bij benoeming van personen tot onbezoldigd ambtenaar van rijks-en gemeentepolitie.

HULPVERLENING

Voorts speelt de CdK een rol bij hulpverlening bij ongevallen en rampen. Ingevolge de Rampenwet heeft hij coördinerende en aanwijzinggevende bevoegdheden. Te noemen zijn gemeentelijke rampenplannen en rampbestrijdingsplannen (voor specifieke naar hun aard aangewezen risico's) en het ontwerpen en organiseren van oefeningen op grote schaal.

In dit kader wijs ik op de civiele verdediging. Er kan gesproken worden van een accentsverschuiving van de civiele verdediging naar de rampenbestrijding.

Ook heeft de CdK bemoeienis bij voorkomende smog, een fotochemische reactie van de in de atmosfeer aanwezige verontreinigde stoffen. In overleg met de CdK worden richtlijnen vastgesteld hoe te handelen bij overschrijding van de daarvoor geldende normen. Het behoeft geen betoog dat het in dezen van belang is dat er duidelijkheid bestaat in het toepassen van maatregelen. Het moet niet mogelijk zijn dat op basis van verschillende interpraties in sommige provincies wel en in sommige provincies geen smog-alarm wordt afgekondigd. Het belang van de bevolking bij smog is alléén gediend met eenduidigheid.

WERKBEZOEKEN

Ook zijn nog te noemen de werkbezoeken, die de CdK periodiek brengt aan de gemeenten in zijn provincie. Bij deze bezoeken heeft de CdK een gesprek met het college van burgemeester en wethouders en in het algemeen een informele ontmoeting met de gemeenteraad. Allerlei (bestuurlijke)zaken worden met elkaar besproken en meestal wordt een bezoek gebracht aan een bedrijf of instelling. Op deze wijze krijgt de CdK de gelegenheid zich op de hoogte te stellen van allerlei facetten van het maatschappelijke leven in de provincie.

VOORZITTER COMMISSIE ALGEMENE ZAKEN

De CdK is voorzitter van de commissie algemene zaken. Deze commissie vergadert periodiek. Behandeld worden o.a. IPO-aangelegenheden, statenprocedure, promotie van de provincie, kerntakendiscussie, bestuursakkoord Rijk-IPO, reorganisatie politie, privatisering, jumelage, functioneren van de provinciale bestuursorganen, algemene bestuurlijke aangelegenheden en internationalisering.

De CdK van de provincie Overijssel neemt daarbij actief deel aan de beraadslaging, discussie en besluitvorming.

TOT SLOT

De ambtsinvulling van het commissarisambt is sterk afhankelijk van de persoon, doch dit geldt voor ieder ambt. Gekozen of benoemd zal ieder zich in zijn standpuntbepaling eerst moeten laten leiden door Gods geopenbaarde Woord en pas daarna luisteren naar het volk. Ook bij het provinciaal bestuur is plaats voor benoemden naast gekozenen, kritisch volgen van beiden is geboden zolang het opbouwend en constructief blijft.

NOTEN

1) Zie het artikel van mr. G. Holdijk in dit nummer over 'Op weg naar een nieuwe Provinciewet'.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen