De Toren van Babel in het Polderland

Bijklstudie n.a.v. Genesis 11:4b

ds. J. J. Tigchelaar

emeritus predikant van de Ned Herv Kerk te Putten

'Laat ons een naam voor ons maken, opdat wij niet misschien over de ganse aarde verstrooid worden'.

'Op een zondag in 1937 preekte Reinhold Niebuhr in de University Chapel te Chicago over de torenbouw van Babel. In de hoogleraar was de man herkenbaar, die jarenlang in de fabriekswijken van Detroit had gewerkt. Zijn persoon was in tegenspraak met de kolossale, zeer dure kopie van een Europese kathedraal, die daar ten behoeve van de Amerikaanse student is neergezet, en was in contrast met de fraaie, beschaafde koorzang en met de verzorgde liturgie. Niebuhr sprak over het samenvallen van de opening van het Volkenbondspaleis te Geneve met Mussolini's roofoverval in Abessynie. Toen de mensheid de laatste hand legde aan een gigantische organisatie van de vrede, werd de bijl gelegd aan de wortel van haar streven. De Volkenbond dus de torenbouw van BabeR Historische parallellen zijn twijfelachtig en gevaarlijk ! Prediker, pas op".'

Schilderij van Pieter Brueghel

In 1563 schilderde Pieter Brueghel de Oudere één van zijn meesterwerken 'De Toren van Babel'. Hij kende de geschiedenis uit Genesis 11, en dus schilderde hij een toren die nog niet klaar is. Dat is waarschijnlijk ook het enige punt waarin de schilderij de werkelijkheid juist weergeeft. De stad aan de voet van de onvoltooide toren doet denken aan Brussel. De schepen op de rivier herinneren ons aan de Spaanse galeien. In de voorgrond kijkt koning Philips II neer op knielende Vlaamse boeren. De toren zelf is in de stijl van het Golosseum m Rome, zeven verdiepingen met boogramen en - deuren. Dit schilderij behoort aan het Kunsthistorisch Museum in Wenen. Het werk zelf of zeker een kopie ervan is tot 2 november te bezichtigen op de ten­ toonstelling 'De waanzin ten top'. Deze tentoonstelling wordt gehouden in het Bijbels Openluchtmuseum nabij Nijmegen. In het Museum Boymans-van Beuningen in Rotterdam hangt van Brueghel nog een ander schilderij met hetzelfde onderwerp. Brueghel is een standaardvoorbeeld van de interpretatie van de geschiedenis van de torenbouw van Babel. Op het grensgebied van kerk, staat en Godsrijk.

Pieter Breughel de Oudere was een kind van zijn tijd. Geboren in 1525 ging hij als jongeman in 1551, als zovele schilders, op reis naar Italië. In Rome heeft hij het Colosseum gezien, een machtig gebouw uit de tijd van het Romeinse heidendom in de heilige stad van de paus. Zelf ontwikkelde Breughel zich in de lijn van het humanisme van Dirck Coornhert. Uiterlijke vormen van godsdienstigheid, rooms of protestants, achtte hij niet van belang. Zijn kritiek op zijn tijd met godsdiensttwisten kwam tot uiting in zijn schilderwerken.

Dichters, schilders, theologen en politici hebben hun visie en kritiek op de in hun tijd vigerende bewegingen en gebeurtenissen opgehangen aan deze geschiedenis uit Genesis 11:1-9.

Kritici

Niebuhr is niet de enige zo geweest. Ook in onze kring is de toren van Babel geduid met ongewenste verschijnselen. Op 19 november 1931 sprak ds P Zandt in de Tweede Kamer in verband met de begroting van het departement van Buitenlandse Zaken. Hij uitte daarbij kritiek op de Volkenbond als een onmachtige en jammerlijke organisatie. Niet dat ds. Zandt een goede verstandhouding tussen de volken afwijst, maar in de Volkenbond beluistert ds. Zandt de hoovaardige taal van de torenbouwers van Babel. 'Men legt zich toe op een ijdel van God veroordeeld bouwen van een tweede toren van Babel. Reeds Mr. Groen van Pnnsterer heeft het werk van een Volkenbond, die louter op humanistische grondslag arbeidt, te recht met het woord van een torenbouw van Babel bestempeld'.

Aan het begin van dit artikel vinden we in een citaat van Reinhold Niebuhr (1892-1971), de presbyteriaanse christen-marxist en barthiaan in 1937, dezelfde kritiek op de Volkenbond als toren van Babel als die van ds.P. Zandt, de Hervormde SGP-er in 1931. Ds.G.H. Kersten van de Gereformeerde Gemeenten schijnt zich hier niet zo pregnant over geuit te hebben.

Het bestek van deze overdenking leent zich er niet voor nog meer voorbeelden aan te halen. Het is hopelijk wel duidelijk dat de geschiedenis van de toren van Babel zich gemakkelijk leent om er ongewenste tijdsverschijnselen in te leggen en die dan te veroordelen.

Waar gaat het echter in Genesis 11 over?

Calvijn wijst al als belachelijk de idee af dat de mensen van Babel zich zouden willen indekken tegen een tweede zondvloed. De Kanttekeningen bij de Statenvertalingen wijzen er op dat uitdrukkingen als "welks opperste in den hemel zij" overdrachtelijk bedoeld zijn.

Vanuit de latere ontwikkelingen in en rond Babel met heidense tempeltorens heeft men de toren van Babel een heidens godsdienstige betekenis willen geven. Genesis 11 spreekt

daar niet van. Men wilde een stad met een hoge toren als centraal punt uit angst om verdwaald en verstrooid te raken. Daar ligt het beslissende punt. De Heere wilde dat de mensheid de aarde zou vervullen. In het paradijs, nog voor de zondeval, was dat een scheppmgsorde (Genesis 1:28). Direct na de zondvloed, toen de wereldbevolking nog maar uiterst klein was, wordt dit gebod en deze belofte herhaald (Genesis 9:1). De ongehoorzaamheid van Babel was dat men om diverse redenen niet uit elkaar wilde om de aarde te vervullen. Er is een theoloog die schrijft dat men bij elkaar wilde blijven omwille van de gezelligheid. Zelf denk ik meer dat men uit angst voor het vreemde ongehoorzaam geweest is. Daar komt bij dat men de toren van Babel, waar dan ook precies te lokaliseren, in de vruchtbare streek langs de rivieren van iVlesopotamië wilde oprichten. Buiten die vruchtbare, waterrijke strook lagen de woestijnen, zoals vandaag nog. Landbouw is moeilijk, met vee is er de tendens en het gevaar ver v/eg te trekken. Voor handswerklieden zijn vanwege de geringe bevolking weinig afzetmogelijkheden. Dus: lijf bij elkaar, heb een centraal punt, een toren in een stad, van verre altijd zichtbaar. Steen en asfalt worden genoemd, symbolen van de verstedelijking, de gevreesde metropolis, het verfoeisel van de "groenen".

„Men wilde een stad met een hoge toren als centraal punt uit angst om verdwaald en verstrooid te raken. Daar ligt het beslissende punt.".

De Heere wil en belooft dat de aarde vervuld en gecultiveerd zal worden. Altijd hebben mensen zich daar tegen verzet. Men bleef liever bij elkaar aan de kusten van de continenten, op de vruchtbare maar gevaarlijke hellingen van vulkanen, langs de rivieren en in de polders. Maar de woestijnen en steppes bleven leeg. Arbeid daar leek te moeilijk, kostte te veel zweet. Die daar toch wonen worden door de ande­ ren veracht als primitief en ongeciviliseerd. Dat geldt in China, in Afrika en in Australië. En toen na de Tweede Wereldoorlog veel jonge mannen en gezinnen uit ons dichtbevolkte land naar de lege ruimten in Canada of Australië \wüden emigreren, werd dat soms door kerkleiders als overmoed en zonde veroordeeld. Geldt de eis en belofte tot vervulling van de aarde niet meerv Of gaat het de Heere alleen om de vruchtbare streken2

De vroegere president van de staat Israël, Ben Gurion, heeft dat beter begrepen. Hij stelde dat de toekomst van de staat Israël in de woestijn lag en ging daar zelf na zijn vrijwillig aftreden wonen en werken. Daar vinden ook de botsingen met de Palestijnen niet plaats. De woestijn zal bloeien als een roos.

Welke politieke consequenties heeft deze stellingname?

l.In de derde wereld vindt een geweldige verstedelijking plaats. Met alle kwalijke gevolgen vandien. Mensen vervreemden van het land. Ontwikkeling van de industrie aan de ene kant, verouderde landbouwmethoden en verwaarloosde veestapels aan de andere kant. Dure centrale medische voorzieningen in de grote steden, primitieve kliniekjes van hulporganisaties op het platteland. Torenflats in de hoofdstad en onverharde wegen buiten de stad. Modeme havencomplexen aan de kust en een falend distributiesysteem in het achterland.

De meeste leiders van ontwikkelingslanden stellen zo hun prioriteiten. Ze willen zo een naam voor zich maken. Dat is hun verantwoordelijkheid, maar dat betekent niet dat onze ontwikkelingsgelden volgens dat patroon besteed moeten worden.

De gehele aarde moet vervuld worden, ook de delen die als onvruchtbaar of als onrendabel worden beschouwd. Israël is een voorbeeld hoe ook de v/oestijn gecultiveerd kan worden.

2. Een andere gevolg is dat we niet kunstmatig onze eigen vertrouwde en redelijk veilige omgeving, van dorp of buurt of polder of land als ideaal moeten stellen. Met de hoop dat het nog lang zo mag blijven. Eigenlijk wachtend op het einde der tijden.

3. In het toelatingsbeleid van vreemdelingen, van verdrukten en ontheemden, zou ook gezocht moeten worden hoe deze mensen met steun uit ons land elders weer een zinvolle taak te verschaffen. In de zeventiende eeuw vluchtten veel Hugenoten naar Nederland. Een deel daarvan werd doorgezonden naar het tegenwoordige Zuid-Afrika, om daar o.a. de wijnbouw op te zetten.

Rex Brico schreef in het Algemeen Dagblad van 27 juli jl. dat het christendom defaitistisch is en dat ze daarom de stedelijke ontwikkeling van een stad als Babel veroordeelt en zo negatief interpreteert. De Joodse religie zou veel meer in ontwikkeling en vooruitgang geloven en daarnaar leven.

De wirwar (=Babel) is echter geen straf van de Heere vanwege een bepaalde technische vooruitgang, maar vanwege gebrek aan gehoorzaamheid en geloof en een visie op de wereld en zijn ruimte. Latere andere grote ondernemingen en bouwwerken van mensen heeft de Heere met verstoord. Denk aan de pyramides in Egypte, de grote Chinese muur, geweldige stuwdammen en inpolderingen. Niet elke grootse cultuurarbeid is verkeerd. Wel wanneer het de vervulling en bewerking van de aarde wil verhinderen.

De Verenigde Naties, als voortzetting van de vroegere Volkenbond, is niet een werk of instrument van de satan. Wanneer het, met alle gebrekkigheid, poogt mensen in vrede te laten arbeiden aan de cultuur en ontwikkeling van Gods wereld, dan past het ons niet de toren van Babel erbi| te halen. Misschien dreigt ons polderlandmodel veel meer een toren van Babel te worden. Veilig, knus en besloten. Uit angst.

Noot:

1. M.A.Beek & J.M.de Jong, Bijhelse knoofpmten, 's-Gravenhage, 1952, blz. 202.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen