Van autocratie naar democratie

THEMA

Tanzania en de rol van NIMD

Drs. HJ. van Schothorst, Partijcoördinator SGP bij het Netherlands Institute for Multiparty Democracy

In een aantal landen in Afrika en Latijns-Amerika zijn democratiseringsprocessen in gang gezet die beogen de staatsstructuren te hervormen van autocratie naar democratie. Een proces van lange adem, waarbij het zaak is dat westerse landen hulp verlenen, niet zozeer op staatsniveau als wel op het vlak van instituties en organisatie.

Sinds de val van de Berlijnse muur in 1989 vond wereldwijd een golf van democratisering plaats. Veel autocratisch geregeerde één partij staten veranderden in een meerpartijendemocratie. Voor ons was het meest zichtbaar de democratiseringsgolf in Oost Europa. Veel landen uit die regio zijn inmiddels succesvol in Europese structuren geïntegreerd. Maar ook in Afrika en Latijns Amerika vormden vele landen hun staatsstructuren om richting meerpartijen democratie. Hier komt echter meer bij kijken dan alleen een naamsverandering. Het gehele politieke systeem moet worden aangepast en nieuwe politieke partijen worden gevormd. Als dat niet snel en adequaat gebeurd ligt terugval naar autocratie op de loer. Aan deze opkomende fragiele democratieën moet daarom hulp geboden worden. De SGP, verenigd in het Nederlands Instituut voor Meerpartijen Democratie (NIMD), verleent deze steun aan vele landen wereldwijd. Wat doet het NIMD in het algemeen, en in het bijzonder in Tanzania?

Meer en meer gaan de ogen open voor de grote uitdagingen waarvoor zojuist tot meerpartijen democratie getransformeerde staten zich zien gesteld. Politieke partijen uit zowel de opkomende democratieën als landen in het democratische Westen komen steeds vaker met elkaar in contact. De Amerika­ nen doen veel via diverse stichtingen en overheidsorganen, maar vooral de steun via de democratische en republikeinse partij instituten is belangrijk. De Duitse politieke partijen met hun Stiftungen zijn al decennia een begrip en ook Britse instellingen als de Westminster Foundation van de conservatieven zijn grote en actieve spelers. Andere Europese landen beginnen ook oog te krijgen voor de noodzaak ploeterende democratieën te hulp te komen.

Wat is het NIMD?

In Nederland is in 2000 het NIMD opgericht door zeven Nederlandse politieke partijen: CDA, PvdA, WD, GroenLinks, D66, ChristenUnie en SGP. Andere Nederlandse partijen zijn tot dusver niet toegetreden. Om toegelaten te worden tot het NIMD moet de partij enige continuïteit hebben in de vorm van minimaal acht jaar parlementaire vertegenwoordiging. Het instituut wordt beheerd door bestuursleden van de deelnemende partijen. Deze partijen hebben allen een partijcoördinator afgevaardigd, die gezamenlijk met de directie en een professionele staf democratieondersteuning vormgeven.

Het NIMD onderscheidt zich in die zin van andere organisaties dat het een gezamenlijk instituut is van

zowel oppositie-als regeringspartijen. Het NIMD is wereldwijd uniek in zijn soort. De Canadese partijen zijn dit jaar ook bezig om zich in een navenante structuur te verenigen. Het NIMD is dus een organisatie van politieke partijen voor politieke partijen. Op verzoek van opkomende democratieën komt het NIMD graag de kennis en ervaring delen van de Nederlandse partijen. We richten ons dan op drie hoofd doelstellingen. Ten eerste analyseren we gezamenlijk met de vertegenwoordigers van politieke partijen uit een partnerland wat de problemen zijn voor de partijen van het partijpolitieke systeem. Vervolgens faciliteren we het even noodzakelijke institutionaliseringproces van de diverse politieke partijen. In de derde plaats richten we ons op een verbetering van de relaties van de politiek met het maatschappelijk middenveld.

Hoe werkt het NIMD?

Om dit te bereiken zetten we met de partijen een centrum voor meerpartijen democratie op in de landen zelf. Vaak zitten de partijen dan voor het eerst met elkaar om de tafel, en nog in een vreedzame sfeer ook. Dat is voor hen een openbaring. Daar nemen we gezamenlijk elk jaar met elkaar de stand van zaken op in hoeverre problemen zijn opgelost. Vervolgens ook welke kwesties het volgende jaar op welke wijze moeten worden aangepakt. Op grond van het gezamenlijk opgestelde plan van aanpak stelt het NIMD fondsen beschikbaar. Daarnaast gaan we met de politieke partijen bilaterale relaties aan. Daarin maken we met de partijen doelgerichte plannen hoe ze als politieke partij beter in staat kunnen zijn om de noden en wensen van de kiezers daadwerkelijk te behartigen. Nederlandse politici en kenners van partijpolitieke zaken, ook van de SGP, worden 'ingevlogen' om hun kennis over te dragen en te delen met de partner partijen. Binnen de genoemde drie hoofddoelsteUingen kan dat gaan om een veelheid aan onderwerpen. Het kunnen, om maar eens een greep te doen, informateurs zijn die ervaring hebben met coalitie besprekingen, kenners van staats-en partijfinanciering, schrijvers van politieke programma's, constitutionele experts en kenners op het gebied van de kieswet en wetten op politieke partijen, enzovoorts. Maar ook wordt aanwezige kennis in de landen zelf aangeboord en ingezet. Vanuit het NIMD en de lokale centra voor meerpartijen democratie monitoren en begeleiden we de partijen in de uitvoering van de plannen. Zo pogen we gezamenlijk het niveau van de meerpartijen democratie in de partnerlanden omhoog te krikken.

Staat van Tanzania

Om een en ander wat concreter te maken zal ik NIMDpartnerland Tanzania als willekeurig voorbeeld nemen. Wat zijn de grote problemen in dit land met betrekking tot meerpartijen democratie? En hoe werken we aan oplossingen?

De Verenigde Republiek Tanzania is een groot, maar arm land in Oost Afrika. Het is 22, 8 maal zo groot als

Nederland en heeft uit meer dan 120 verschillende stammen gezamenlijk ruim 40 miljoen redelijk vreedzaam samenlevende inwoners. 35 procent is moslim en 45 procent christen. Ongeveer tweederde van de Tanzanianen moet echter leven van minder dan een euro per dag. Geen vetpot dus. 85% van de totale bevolking is dan ook werkzaam in de landbouw wat een dito percentage van het BNP oplevert. En als we bedenken dat de totale jaarbegroting juli 2008 - juni 2009 van dit land slechts een kleine €4, 48 miljard bedraagt, waarvan ook nog eens een derde van buitenlandse donoren moet komen, beseffen we dat we met één van de armste landen ter wereld te maken hebben.

Primaat van de president

Het politieke systeem van Tanzania is sterk centraal gericht. De president heeft enorm veel macht en hoeft geen rekenschap van zijn besluiten af te leggen. Historische oorzaken liggen hieraan ten grondslag. Voorheen bestond het huidige Tanzania uit twee aparte landen. Het vaste land Tanganyika verkreeg in 1961 onafhankelijkheid van het Britse koloniale gezag, de voor de kust liggende eilandengroep Zanzibar in 1964. Beide landen begonnen hun nieuw verworven vrijheid met een parlementair systeem naar het Westminster model. In 1964 verenigden beide landen zich. Ze voerden een presidentieel systeem in en een één partij staat, maar handhaafden tegelijkertijd het parlement. Hierdoor ontstond een vreemd stelsel van een bepalende president gemengd met overblijfselen van een parlementair systeem. Er bestond in naam dus naast de uitvoerende macht een wetgevende en een juridische macht, maar de laatste twee konden aan alle kanten gepasseerd worden door de president. Zanzibar, momenteel met 800.000 inwoners waarvan 99 procent moslim, kreeg zijn eigen president en parlement, maar bleef onder het centrale gezag van landspresident Nyerere. Hij was president van 1962-1985.

‘Vaak zitten de partijen dan voor het eerst met elkaar om de tafel, en nog in een vreedzame sfeer ook. Dat is voor hen een openbaring’

Eind jaren '80 was de weerstand tegen de autocratie behoorlijk gegroeid. Vanuit het binnenland waren steeds meer groepen vanuit het maatschappelijk middenveld ontevreden over de deplorabele situatie waarin Tanzania verkeerde. Belangrijke oorzaak van de slechte economische toestand was de massale corruptie van het partijkader. Regionaal ontstond begin jaren '90 ook in Zambia, Kenia en Malawi een systeem van meerpartijen democratie. De grootste aanleiding om na 30 jaar dictatuur van één partij het speelveld voor andere partijen te openen was de val van de Berlijnse muur en de daaropvolgende desintegratie van de Sovjet Unie.

Hervormingsvoorstellen Nyalali commissie

Deze druk vanuit het binnen-en buitenland noopte de Tanzaniaanse regering zich te bezinnen op het concept van meerpartijen democratie. Een commissie werd ingesteld in 1991 onder leiding van een voormalige opperrechter NyalaU, met het mandaat om na te gaan welke wetten er op welke manier aangepast moesten worden om een meerpartijendemocratie in het leven te kunnen roepen. De commissie concludeerde dat de gehele politieke cultuur op de helling moest. Onder meer moesten 42 wetten worden aangepast, een constitutionele hervormingscommissie moest in het leven worden geroepen en een tijdpad voor implementatie van de hervormingen worden vastgesteld. Na dertig jaren van autocratie waren er veel antidemocratische elementen af te breken. De president weigerde de aanbevelingen over te nemen. Alleen twee beslist noodzakelijke aanpassingen - in de grondwet en de kieswet

- werden doorgevoerd om in naam een meerpartijen democratie genoemd te kunnen worden. Hieruit blijkt liet zeer matige enthousiasme onder de leden van de regerende partij voor het nieuwe concept.

‘Werken aan het democratiseren van landen als Tanzania is een zaak van lange adem. De machthebbers wisselen hun comfortabele positie niet graag in.’

Een fragiele meerpartijendemocratie

Inmiddels is Tanzania 16 jaar een meerpartijendemocratie. Maar terugkijkend moeten we concluderen dat het land nog steeds gedomineerd wordt door een zeer sterke regeringspartij.

Al sinds de onafhankelijkheid regeert de CCM, de revolutionaire staatspartij. De verkiezingen van 2005 leverde de partij 206 zetels op in het parlement, dat in totaal 231 zetels telt).

In totaal bestaan er nu in Tanzania 18 politieke partijen. Naast CCM hebben er slechts drie parlementaire representatie. Het Civic United Front (CUF), overwegend bevolkt door islamitische stemmers vanuit het vaste land en Zanzibar, vergaarde 19 zetels. Verder bestaat er nog een kleine, maar zeer actieve progressieve partij Chadema. Deze partij won echter maar vijf zetels. Ten slotte is er een splinterpartij UDF, ontstaan vanuit de regeringspartij, die één zetel bezet.

De zetelaantallen zeggen echter niet alles. Het bestaande districtenstelsel bevoordeeh de regeringspartij aanzienlijk. De kandidaat met de meeste stemmen uit het district bemachtigt een parlementszetel. Als er bij de laatste verkiezingen gewerkt was met een stelsel van evenredige vertegenwoordiging had de CCM een toch nog aanzienlijk deel van 70 procent van de stemmen gekregen tegenover 30 procent voor de gecombineerde oppositie.

Met de huidige zetelverdeling is CCM met 90 procent tegenover tien procent voor de oppositie in het voordeel. Een groot probleem is dat vooral de oppositie partijen geen program hebben. Dat is een fundamentele tekortkoming. Daarnaast hebben ze ook zeer geringe financiële middelen om een campagne te voeren. Van enige organisatie is in de partijen ook nauwelijks te spreken. Dat is met het oog op de aanstaande lokale en generale verkiezingen van 2009 en 2010 in het vooruitzicht geen bemoedigende situatie. In het programma van volgend jaar hebben we dan ook met de partijen afgesproken aan bovenstaande omissies te gaan werken.

Uitstaande hervormingen

Maar dat is niet genoeg. Het gehele politieke systeem behoeft nog altijd aanpassing aan de nieuw ontstane situatie. Ook daarover hebben we met de partijen gezamenlijk afspraken gemaakt. Het is niet eenvoudig om hierbij ook de vertegenwoordigers van de regeringspartij mee te krijgen. Zij zijn de laatsten die gebaat zijn bij aanpassingen. Hervormingen kunnen hun decennia lange machtsbasis alleen maar aantasten.

Toch zijn we in staat geweest overeenstemming te bereiken om een aantal zaken volgend jaar aan te gaan pakken. Hierbij hebben we het rapport van de Nyalali commissie als uitgangspunt gebruikt. Rondom de constitutionele hervorming wordt een roadmap opgesteld om noodzakelijke hervormingen door te voeren.

Verder wordt momenteel de wet op politieke partijen mede op ons initiatief behandeld in het Tanzaniaanse parlement. Ook wordt er gewerkt aan beschikbaarstelling van fondsen voor campagne financiering voor oppositie partijen.

Werken aan het democratiseren van landen als Tanzania is een zaak van lange adem. De machthebbers wisselen hun comfortabele positie niet graag in. De bevolking wil echter dat de partijen beter naar hun noden en wensen luisteren. Het wil een overheid kiezen die hun belangen werkelijk behartigt en die ze op de behaalde resultaten kan afrekenen.

Met eerlijke verkiezingen op grond van een helder program willen de Tanzanianen net als wij zelf kunnen kiezen welke kant het opgaat in hun land. Resultaten moeten gemeten worden op de lange termijn. Wie het Tanzania van nu vergelijkt met dat van 1992 ziet een aanmerkelijke vooruitgang.

Tot slot

Democratie is een concept met tekortkomingen. Terecht wordt daarbij regelmatig de vinger gelegd, zoals onder meer in een eerdere uitgave dit jaar van Zicht.' Anderen sluiten zich daar om weer andere redenen bij aan.

De legendarische Britse premier Winston Churchill, die het nu gevallen ijzeren gordijn voorzag en benoemde-, zei eens: "The best argument against democracy is a fiveminute conversation with the average voter." Een andere opmerking was echter even raak: "Many forms of Government have been tried, and will be tried in this world of sin and woe. No one pretends that democracy is perfect or all-wise. Indeed, it has been said that democracy is the worst form of Government except all those others that have been tried from time to time.”

Dit soort overwegingen onderstrepen het belang om door te gaan met hulpverlening aan jonge fragiele democratieën die zich moeizaam ontworstelen aan een dubieus autocratisch verleden.

‘Democracy is the worst form of government except all those others that have been tried from time to time.’

Noten

1 Holdijk, G., 'Dictatuur in de democratie' in: Zicht, p. 1-2, 34e jaargang nr.2, juli 2008.

2 Churchill, Winston Spencer, in: Sinews Of Peace (The Iron Curtain Speech), at Westminster College in Fulton, Missouri on March 5, 1946.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen