Privacybeperkende maatregelen naar meer veiligheid?

Technologische ontwikkelingen op het gebied van informatieverkeer en -verwerking bieden mogelijk - heden voor de overheid. Belangrijk nadeel hiervan kan echter wel zijn dat dit steeds meer de privacy van individuele burgers en gemeenschappen aantast. In dit artikel geven we een visie van de SGP-Jongeren op het handelen van de overheid betreffende veiligheid en privacy van de burger.

Overheid voor veiligheid
In de hele geschiedenis blijkt dat het nodig is dat gemeenschappen gereguleerd worden door overheden. De belangrijkste taken van deze overheden zijn het waarborgen van leven, veiligheid en vrijheid zodat de burgers in vrede en welvaart kunnen leven. In onze democratie wordt het bestuur door de burgers gekozen en is de volksvertegenwoordiging erg belangrijk. Men is er bijna algemeen van overtuigd dat deze regerings - vorm het best de belangen van de burgers behartigt en haar rechten en waarden waar borgt. Toch kunnen verschillende visies op en invullingen van de demo - cratie de behartiging van de belangen van de burger ingrijpend beïnvloeden, zodat ook een democratie niet altijd veilig is voor elke burger. Het belangrijkste gevaar voor de veiligheid van de burger is tegenwoordig het terrorisme. Onder deze noemer vallen allerlei vormen van geweld die worden ingezet met een politiek of religieus doel. Het lastige voor een overheid aan deze vorm van geweld is dat het zich midden in de samenleving onder de burgers bevindt. Het wegvallen van landsgrenzen en de globalisering maken terrorisme ook steeds mobieler, zodat geen plek gevrijwaard kan worden van deze vorm van geweld. Deze vorm van geweld is niet zozeer gekoppeld aan een fysieke plaats of uitvalsbasis, maar aan een ideologie die leeft in de hoofden van mensen. De moderne informatietechnieken zorgen ervoor dat deze ideologieën overal kunnen opduiken. Veel ideologieën leven voort op internet.

Aanpak veiligheidsproblematiek
Deze hedendaagse gevaren voor de veiligheid van burgers vragen een geheel andere aanpak dan de aloude criminaliteit, piraterij en vijandigheden tussen landen. Landsgrenzen en stadsmuren zijn niet langer voldoende, er zijn middelen nodig op het informatienetwerk om tegen deze vormen van geweld in te kunnen gaan. De Nederlandse overheid heeft daartoe na de belangrijke terroristische aanslagen aan het begin van de 21e eeuw steeds meer controlemaatregelen ingevoerd die gebruik maken van de informatienetwerken en technologieën. Zo worden steeds meer gegevens van burgers opgeslagen, bijeengevoegd en gecontroleerd. Ook is de overheid steeds meer bevoegd om informatie over burgers te verzamelen door camera’s en ondervragingen op straat en dit op te slaan. Deze maatregelen hebben niet alleen impact op de veiligheid, maar ook een wisselwerking met de samenleving als geheel. De burger reageert hier namelijk op door zijn gedrag aan te passen zoals hieronder beschreven is. De maatregelen impliceren veranderingen in het takenpakket en speerpunten van de overheid. Deze gevolgen moeten onderkend worden om te kunnen oordelen of deze maatregelen al dan niet de Nederlandse staat en samenleving goed zullen doen. De functie van klassieke grondrechten om de burger tegen teveel overheidsmacht te beschermen, raakt in het regeringsbeleid van tegenwoordig steeds meer ondergesneeuwd. De klassieke grondrechten worden omgevormd tot sociaal grondrecht (rechten die sociale voorzieningen garanderen) of worden actief door de overheid ingezet om bepaalde idealen in te voeren. Zo wordt bijvoorbeeld het recht op gelijke behandeling gebruikt om bepaalde idealen door te voeren, zoals gelijke behandeling van homo’s. Dit tast weer de vrijheid van de ambtenaren van de burgerlijke stand aan.

Individualisering
Verder zien we dat de zich nog steeds ontwikkelende verzorgingsstaat op allerlei terrein een groot aandachtspunt van de overheid is. De burgers lopen hierdoor steeds minder risico, zijn minder verantwoordelijk voor hun handelen en zijn steeds minder op elkaar aangewezen. Doordat mensen minder op elkaar aangewezen zijn en elkaar minder nodig hebben, worden relaties en banden binnen gemeenschappen ook losser en vallen weg. Dit heeft de individualisering bevorderd. De burger verwacht hierdoor steeds meer van de overheid. De overheid is probleemeigenaar, niet alleen op het gebied van zorg, maar ook op het gebied van veiligheid. Verder zijn er veel mensen die door de individualisering erg afgescheiden van anderen leven, en zo hun eigen gang kunnen gaan zonder opgemerkt te worden. Er is dus niet alleen onwil in de samen - leving om veiligheid te garanderen, maar de noodzakelijke communicatie daarvoor ontbreekt ook. Deze ontwikkeling tast dus de maatschappelijke controle en samenhang aan, zodat de maatschappij zelf steeds minder in staat is om veiligheid te garanderen. Jammer is dat de overheid het belang van hechte gemeenschappen voor de veiligheid niet inziet, of in ieder geval niet laat terugkomen in het beleid. Ze draagt juist uit dat het individu belangrijker is dan gemeenschappen, zoals we zien in de brief die minister Plasterk stuurde aan alle scholen. Daarin drong hij erop aan om geen onderscheid te maken tussen praktiserende homodocenten en heterodocenten. Plasterk stelt dus dat het belang van het individu om in vrijheid te handelen boven het belang van een school - gemeen schap gaat, terwijl daar juist de toekomst van een groot aantal mensen gevormd wordt. Het belang van het individu boven het belang van een gemeen - schap zien we dus duidelijk terug in het gebruik van de verschillende grondrechten in het regeringsbeleid.

Vertrouwen in de overheid
Door het toenemen van het aantal verantwoordelijk - heden die de overheid op het gebied van sociale voorzieningen op zich neemt, kijkt de burger vaker naar de overheid. Zijn vertrouwen in de overheid wordt hierdoor steeds groter. De kritiekloosheid die leeft bij de invoering van de vaak privacyinperkende veiligheidsmaatregelen, getuigt van een hoge mate van vertrouwen in de overheid. Het is echter de vraag of zo’n groot vertrouwen in de overheid gerechtvaardigd is. Ten eerste moeten we ons afvragen hoever een overheid mag gaan met maatregelen in te voeren die een burger steeds meer afhankelijk maken van de overheid en die zijn privacy inperken. De macht van de overheid over de burger wordt hierdoor vergroot. Zeker op het gebied van privacy is het gezegde ‘kennis maakt macht’ van toepassing. De vraag is hier aan de orde of een menselijk instituut, dat altijd in de fout zou kunnen gaan, in staat is zo’n grote macht en verant - woordelijkheid te dragen. Verder zou een te machtige overheid totaal niet passen in het idee van een
democratie, een uit veel verschillende gemeen schappen opgebouwde staat die in het teken staat van diversiteit. Een machtige en veelomvattende overheid zou name - lijk altijd gekleurd zijn door een bepaalde gemeen - schap, die maar een deel is van de democratische samenleving.

Ten tweede kunnen we ons afvragen of de ontwikkelingen van vandaag ons vertrouwen in de overheid zouden moeten vergroten. Mijns inziens niet. We zien namelijk dat de klassieke grondrechten in haar functie om de burger te beschermen tegen teveel overheids - invloed minder belangrijk worden, en de overheid steeds meer de vorm krijgt van moederstaat die voor de burger zorgt en hem opvoedt. Het lijkt er steeds meer op dat de overheid haar ideologie probeert door te voeren met behulp van de democratische rechtsstaat.1 En het geval wil dat deze ideologie een tegennatuurlijke ideologie is die afrekent met de christelijke traditie en door haar individualistische insteek de samenleving afbreekt. Wat dit betreft zouden we juist weinig vertrouwen in de overheid moeten hebben.

Privacynoodzaak in het licht van de toekomst
Als laatste beschouwen we de samenleving en politiek in het licht van de toekomst. Groen van Prinsterer benadrukte dat het begrip algemene overeenstemming gezagwaardig is, echter het begrip publieke opinie niet.2 Onder algemene overeenstemming verstond hij die dingen waar in verschillende tijden en in verschillende meningsgroepen en gemeenschappen hetzelfde werd gedacht. De publieke opinie is echter de mening van de meerderheid op een bepaald moment. Hij zag dat beginselloosheid gevaarlijk is voor meningsvorming. De praktijk van vandaag is dat beginselen losgelaten zijn, er geen meningsgroepen en gemeenschappen meer bestaan en dat de mening van individuen in hoge mate veranderlijk is. Door de invloed van massamedia is zo de mening van bijna het gehele volk te sturen en te beïnvloeden. Algemene overeenstemming is tegenwoordig nauwelijks anders meer dan de publieke opinie, en deze publieke opinie heeft volgens velen het hoogste woord. Zij heeft zelfs meer zeggingskracht dan datgene wat de religie, de natuur, de geschiedenis en de wetenschap ons leert. Het politieke toneel heeft aangetoond dat dit de weg opent voor charismatische personen met een perverse mening om snel opgang te maken over de gebaande paden van onze democratie. Juist in tijden van onbehagen en gevoelens van onveiligheid kunnen demagogen inspelen op het volksgevoelen om opgang te maken en strenge maatregelen in te voeren. Een te groot vertrouwen in de huidige overheid houdt zo automatisch ook in een overgave aan deze misschien toekomstige politieke ‘lichten’.

Conclusie
De tegenwoordige dreigingen noodzaken de overheid door haar aard tot het nemen van maatregelen die in de privacysfeer van de burger liggen. Sociale controle zou een zeer effectief middel zijn, effectiever vaak dan de informatiecontrole technieken van de overheid. De overheid bevordert door haar beleid de tendens die gemeenschappen overbodig maakt en de samenleving tot een verzameling van individuen maakt. Hierdoor is ze mede debet aan het ontbreken van sociale controle. In plaats van kriskras invoeren van allerlei antiterrorismemaatregelen die privacy inperken, zou de overheid moeten inzetten op het vergroten van de solidariteit en sociale controle in gemeenschappen. Hoewel harde maat - regelen van de overheid altijd nodig blijven, moeten ze  zo min mogelijk en pas na zorgvuldige overwegingen inge voerd worden. De praktijk van vandaag is door de commissie Suyver tegen het licht gehouden3, hier kwam uit dat er weinig samenhang in de antiterrorisme maatregelen is. Er is voor de overheid op dit gebied dus nog heel wat te doen, te herevalueren en zo nodig aan te passen.


Noten
1. Hengstmengel, B., ‘Tegen het totalitaire gelijkheidsdenken’, in: Reformatorisch Dagblad, 3 juli 2009.

2. Groen van Prinsterer, G., Proeve over de middelen waardoor de waarheid wordt gekend en gestaafd.
Amsterdam 1858.

3. Commissie evaluatie antiterrorismebeleid (2009). Naar een integrale evaluatie van antiterrorismemaatregelen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen