Een milde man in de politiek

Het bijzondere van Holdijk is dat hij enerzijds theocraat wil zijn en anderzijds de tolerantie handhaaft. In zijn artikel “Theocratische tolerantie en democratische intolerantie”1 geeft hij een duidelijke analyse van de spanning die er is tussen theocratie en tolerantie. De Reformatie heeft volgens hem een belangrijke bijdrage geleverd voor de ontwikkeling van de tolerantie - gedachte. In de bloeitijd van de roomse inquisitie nam zij het op voor de vrijheid van geweten. Later is de tolerantie verder ontwikkeld bij Locke en Mill en eindigde zij ten slotte in het pluralisme en het liberale autonomie- en schadebeginsel: de mens dient krachtens het schadebeginsel gevrijwaard te worden van frustratie van zijn keuzen en mogelijkheden.

Repressieve tolerantie
In de huidige tijd constateert Holdijk een ‘repressieve tolerantie’: vrijheid in het openbare leven van minderheden wordt in naam van de tolerantie door de meerderheid ingeperkt met behulp van dwingende regelgeving. Hij stelt dat het verschil maakt wie het woord tolerantie gebruikt: zij die tot de heersende meerderheid behoren of die de minderheid uitmaken. Tolerantie is ook niet hetzelfde als gedogen, wat kan gebeuren om opportunistisch-pragmatische redenen. Wie het kwaad zijn gang laat gaan, maakt van tolerantie zelfs een medeplichtigheid. Tolerantie is geen absolute waarde want absolute tolerantie is onbestaanbaar. Holdijk wijst op de oorspronkelijke betekenis van ‘tolerare’: verdragen (een last), verduren, uithouden. “Tolereren gaat dus niet gemakkelijk. Het is daarom pure woordinflatie als we over onze tolerantie spreken terwijl we totaal niet het gevoel hebben iets te moeten dragen en geen enkele last op ons nemen, wanneer we anderen in hun anders zijn moeten verdragen.”

Van Ruler
Holdijk laat zich ook op dit punt inspireren door de hervormde theoloog dr. A.A. van Ruler. Deze heeft zowel theocratie als tolerantie in de Schrift gefundeerd. Het voornaamste motief voor tolerantie is dat de levende God naar het getuigenis van de Bijbel en de ervaring van elke dag met geduld met Zijn mensenkinderen omgaat. Van Ruler wijst zowel indifferentisme (het zuivere tegendeel van tolerantie, verkapte tirannie) als grenzeloze tolerantie af. Want, zo stelt hij, de levende God Zelf is “intolerant en imperialistisch”.

Daar ligt de spanning bij Holdijk: volgens hem wordt juist in de theocratie de ware vrijheid gewaarborgd. Van Ruler stelt duidelijk dat de staat de gewetens heeft vrij te laten, maar niet alleen de gewetens. Er moet ook de cultus- en propagandavrijheid zijn. Dan komen we op de spanning tussen theocratie en democratie. Van Ruler heeft het moderne democratiebegrip grondig bekritiseerd, onder meer door aan te tonen dat de grondgedachte van de neutraliteit van de staat op een drogredenering berust. Anderzijds heeft hij als geen andere christelijke denker in Nederland de democratie gefundeerd in het beeld van God zoals dat in de Bijbel tot ons komt.

Holdijk verwijst in dit alles naar een andere inspiratiebron voor hem: mr. G. Groen van Prinsterer. Groen van Prinsterer en Van Ruler was het beiden te doen om het heil van de mens en de eer van God. “Beiden hadden ze de vrijheid en de tolerantie lief, maar ze beseften tegelijkertijd hoe die door ongeloof en het geloof in de autonomie van de mens in hun voortbestaan werden én worden bedreigd.”

Niet steil
In een interview in Wapenveld (februari 2009) komt Holdijk ook als een liefhebber van de vrijheid naar voren. De interviewers Pieter Jan Dijkman en Herman Oevermans laten doorschemeren dat de huidige generatie ‘mannenbroeders’ nauwelijks voldoet aan het beeld van steilheid en verdraagzaamheid. Ze typeren de senator als de mildheid zelve. “Principieel, maar niet zonder ruimhartigheid en tolerantie naar de ander. Ernstig, maar niet zonder humor.” En we zouden het bijna vergeten: Holdijk stelde een paar jaar geleden zelfs voor om de Tweede Pinksterdag te laten vervallen en in ruil daarvoor het Suikerfeest als erkende feestdag in de kalender op te nemen. Zijn idee werd vooralsnog nog niet overgenomen in SGPkringen… Holdijk zegt dat het gereformeerde geluid vanaf Calvijn is dat de overheid moet optreden tegenover religies die staatsgevaarlijke trekken vertonen. Zolang dat laatste niet het geval is, hoeven er geen maatregelen genomen worden.

Gewetensvrijheid
Volgens Holdijk is gewetensvrijheid het minimum van godsdienstvrijheid. “Ik geloof niet eens dat ik iets nieuws zeg als ik beweer dat we, gelet op de feiten en de veranderende omstandigheden, ruimte moeten geven aan niet-christelijke godsdiensten – zolang ze geen gevaar vormen voor de rechtsstaat. Dat staat voor mij vast. Vanuit het belang van een ordelijk openbaar bestuur is dat noodzakelijk, de SGP zal daar niet aan ontkomen. Willen we een geloofwaardige overheid, dan zullen we op moeten komen voor de godsdienstvrijheid. Of ik het ten diepste nou zo wenselijk vind, en of sta te juichen: nee, niks van dat alles.” Holdijk verwoordt als zijn mening: tolerantie bij confessie. Dat zou voor hem een soort sleutel voor de SGP kunnen zijn. Bij politieke compromissen ligt dat misschien anders, maar bij de kwestie van godsdienstvrijheid is dat een relevant uitgangspunt. Niet dat hij de eigen opvattingen terzijde wil schuiven, maar van Van Ruler heeft hij geleerd dat je pas echt tolerant tegenover andere geloofsopvattingen kunt zijn als je zelf een vaste overtuiging hebt. Het wezen van tolerantie is: iets waar je het volstrekt mee oneens bent, toch respecteren en niet verbieden. Holdijk weet dat hij daarmee de formule niet heeft om tegenstellingen tussen geloofsopvattingen te overstijgen, en juridisch lijkt het inderdaad moeilijk te realiseren, een vierkante cirkel. “Maar zo’n tolerante geesteshouding moet toch wel ons uitgangspunt zijn. En de vraag is of we dat kunnen opbrengen.”

Bijbels-gereformeerd
Holdijk vertegenwoordigt in zijn visie op tolerantie en vrijheid van geweten en godsdienst een origineel standpunt. Maar al te snel verwerpen we deze waarden als onverenigbaar met het theocratisch gedachtegoed zoals dat vanouds geformuleerd is in de traditie van de SGP. Als God met de mens omgaat, gaat Hij daar niet met een schoer hagel overheen, zo stelde Van Ruler eens. Hij ‘respecteert’ de mens, hoewel dat geen acceptatie van de zonde is. Zo gaat Holdijk ook in de politiek zijn weg: vast overtuigd van het bijbelsgereformeerde denken over staat en overheid, niettemin mild vanwege zijn visie op de grondrechten. Ja, een milde man in de politiek.


Noot
1 In Roel Kuiper e.a., Tolereren of bekeren. Naar een christelijke visie op verdraagzaamheid, Zoetermeer 2001,
pp. 86-99.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen