Religie en publiek domein

In de brochure wordt het standpunt ingenomen dat het beginsel van de scheiding van kerk en staat niet betekent dat overheden geen contacten met kerken of religieuze instellingen mogen onderhouden. Of overheden dergelijke contacten wenselijk vinden, is een politieke en bestuurlijke afweging. Wanneer deze contacten er zijn, moet wel aan drie voorwaarden worden voldaan. Overheden zullen zich in de eerste plaats telkens moeten afvragen of de contacten dienen ter verwezenlijking van overheidsdoelen. In de tweede plaats mogen de contacten niet leiden tot een ongelijke behandeling van religieuze organisaties. In de derde plaats mogen de contacten niet leiden tot een te vergaande bemoeienis met de inhoud van een religie.

Het Tweeluik religie en publiek domein is te downloaden op de website van de VNG:
www.vng.nl/Documenten/Extranet/Gemeenterecht/2009/Tweeluik%20Religie%20en%20publiek%20domein.pdf

De redactie van Zicht heeft naar aanleiding van deze publicatie aan twee bestuurders een aantal vragen voorgelegd: burgemeester R.J.G. Bandell van Dordrecht en SGP-Tweede Kamerlid mr. C.G. van der Staaij.


Reactie burgemeester R.J.G. Bandell van Dordrecht
“Ik daag kerkelijke organisaties uit om bijdrage te leveren”

Hoe waardeert u de ruimte, die er volgens de VNG-notitie is om subsidie te verlenen aan religieuze organisaties die een bijdrage leveren aan de realisatie van overheidsbeleid?
Ik waardeer die ruimte positief. Voor mij is de grens tussen subsidiëren of niet, de vraag of activiteiten geheel of in hoofdzaak zijn gericht op het uitdragen van een religieuze of levensbeschouwelijke overtuiging.
Bij voorbeeld: kerkelijk jeugdwerk kan mijns inziens voor subsidiëring in aanmerking komen, jeugdkerkenwerk niet. In het verleden zijn veel activiteiten op cultureel en maatschappelijk gebied ontstaan vanuit religieuze organisaties,die daarbij de dienst aan de naaste voor ogen hadden en niet expliciet evangelisatie beoogden.

Hoe geeft u hieraan concreet in vulling in Dordrecht, de plaats waar u burgemeester bent?
Op welke wijze worden religieuze organisaties ondersteund? Ik daag nog wel eens kerkelijke organisaties uit om hun bijdrage aan de stedelijke samenleving te geven om zodoende ook in die veelkleurige samenleving met mensen uit meer dan 120 landen afkomstig een eigen geluid en kleur te laten horen en zien. Dat is redelijk succesvol. Dit vertaalt zich niet meteen in een subsidierelatie. Overigens komt modern overheidbeleid in wisselwerking met maatschappelijke organisaties tot stand. Dat betekent bijv. dat het beleid inzake dak- en thuislozen in nauw overleg met het Leger des Heils is geformuleerd.

Welke waarde hecht u aan het onderhouden van contacten met religieuze organisaties en hoe krijgt dit in uw woonplaats concreet gestalte?
Ik hecht veel waarde aan het onderhouden van contacten met kerkelijke en levensbeschouwe lijke organisaties.
Ik verzorg nogal eens lezingen voor dergelijke organisaties, kom op het prinsjesdagontbijt, stimuleer een interlevensbeschouwelijke viering op 4 mei, bevorder de interlevensbeschouwelijke dialoog, open het ramadanfestival en bezoek met regelmaat stichting de Hoop, instelling voor verslavingszorg om wat voorbeelden te noemen.

Het lijkt erop dat de lijn die gekozen wordt in de VNGnotitie in de praktijk op weerstand stuit (zie het kader voor de subsidiëring van Scharlaken Koord). Hoe schat u dat in en hoe kan hierin verbetering worden aangebracht?
Ik verbaas mij niet over de weerstand die de VNG notitie her en der oproept. Het gaat over een onderwerp dat lange tijd niet echt aan de orde kwam in ons land. Overigens hebben juist Amsterdamse burgemeesters als wijlen Schelto Patijn en Job Cohen aandacht gevraagd voor de rol van de religie in de stedelijke samenleving!

Benadert de VNG notitie religie niet te ‘instrumenteel’ , als mogelijkheid om overheidsbeleid tot uitvoer te brengen, en gaat het daarbij voorbij aan eigenlijke waarde van religie voor de samenleving?
Ik vind de VNG notitie niet te instrumenteel. Zij plaatst religie in het licht van de mogelijkheden overheidsbeleid ten uitvoer te brengen, maar dat is natuurlijk maar een deel van de betekenis die religie kan hebben voor de samenleving. Overigens beschouw ik religie primair als een levensopdracht van ieder mens afzonderlijk. Wij staan wel in de wereld, maar we zijn niet van de wereld, zoals U weet.

Van de overheid wordt verwacht dat ze zich neutraal opstelt richting de verschillende godsdiensten in Nederland. Het gelijkheidsbeginsel impliceert volgens de notitie dat de overheid alle godsdiensten gelijk moet behandelen. Nu zijn de verschillen tussen sommige godsdiensten erg groot. Denk bijvoorbeeld aan de inherente verschillen tussen islam en het christendom. De integratie van de eerste groep is zorgelijk, terwijl het christendom onze cultuur mede gevormd heeft. Is het dan wel wenselijk alle godsdiensten gelijk te waarderen?
SGP-kamerlid Van der Staaij heeft in dit verband gepleit om het starre, formalistische en kleurloze gelijkheidsbeginsel dat nu gehanteerd wordt af te zweren, wat vindt u daarvan? Ik ben blij met het gelijkheidsbeginsel waar het gaat om de godsdiensten in ons land. Vanaf de reformatie tot aan de Bataafse Republiek kende ons land een staatsgodsdienst en ik wil niet terug naar die situatie. Natuurlijk is er verschil tussen de christelijke godsdienst en andere religies. Natuurlijk heeft het christendom onze cultuur zeer gevormd, maar dat verandert de laatste tijd door de aanwezigheid van andere godsdiensten in ons land. Ook die godsdiensten zijn echter niet statisch. Je zou kunnen zeggen dat ook daar – of men dat positief waardeert of niet in die kringen – de wereldgelijkvormigheid toeneemt.

Hoe kunnen kerken en maatschappelijke instellingen, in uw optiek, concreet handen en voeten geven aan deze VNG notitie zonder daarbij hun identiteit te grabbel te gooien.
Kerken en maatschappelijke instellingen behoeven zich niet te schamen voor de bronnen van hun inspiratie. Laat men met de plaatselijke overheid in gesprek komen en laat men ook zien wat men allemaal presteert. Er is over en weer veel onbekendheid met elkaars werkterrein zo kan ik uit eigen ervaring melden. Kennen en gekend worden is belangrijk. De dialoog opzoeken evenzeer. En je gooit natuurlijk niet je identiteit te grabbel. Dat mag een overheid nimmer eisen.


Burgemeester R.J.G. Bandell is in 1946 geboren te Gouda. Hij is gehuwd en heeft drie kinderen. Zijn loopbaan begon in 1962 met de functie van assistent accountant. Daarna bekleedde hij enkele overheidsfuncties, waaronder die van Hoofd afdeling Molukkers van het toenmalige ministerie van CRM (Cultuur, Recreactie en Maatschappelijk werk). Van 1977 tot 1987 was hij burgemeester van Moordrecht. Ook was hij in die periode enkele jaren waarnemend burgemeester van Krimpen aan de Lek. Daarna was hij achtereenvolgens burgemeester van Papendrecht (1987-1995) en Alkmaar (1995-2000). Daarna maakte hij de overstap naar Dordrecht. Momenteel is hij niet alleen burgemeester van deze historische stad aan het water, maar ook Korpsbeheerder van deze politieregio, en voorzitter van het Drechtstedenbestuur en van het samenwerkingsverband Zuid-Holland Zuid. Dat samen wer kingsverband omvat tevens de regionale brandweer, de Milieudienst en de GGD.


Het Scharlaken Koord ontvangt van de gemeente Amsterdam subsidie voor de hulpverlening die ze biedt aan prostituees. Scharlaken Koord helpt prostituees uit de seksbranche te stappen en ander werk te vinden, coacht hen bij een nieuwe baan, biedt psychosociale hulp en desgewenst pastorale zorg. Scharlaken Koord ligt onder vuur bij een deel van de gemeenteraad nadat de organisatie vorige maand een advertentie had geplaatst voor een maatschappelijk werker die 'een levend geloof in Jezus Christus' moet hebben en 'betrokken is bij een kerkelijke gemeente'.


---
Reactie SGP-kamerlid mr. C.G. van der Staaij

“Tijd om harnas gelijkheidsdenken af te leggen”

Wat vind u van het initiatief van de VNG en het Ministerie van BZK om een brochure over dit onderwerp te publiceren? Ik wil mijn oprechte waardering uitspreken voor de VNG en het ministerie van BZK om met een hand reiking te komen rond ‘Religie en publiek domein’. Het is immers een gevoelig en lastig onderwerp, waar je gemakkelijk de vingers aan kunt branden. Na de aan slagen van 11 september 2001 zijn de ogen er steeds meer voor open gegaan, dat in naam van de Islam ook in het Westen ernstige bedreigingen voor het vreed zaam samenleven kunnen opdoemen. Bovendien blijkt meer en meer dat de ouderwetse secularisatiethese op de achterste benen loopt. De feiten logenstraffen de gedachte dat godsdienst een primitieve afwijking is, die bij het voortschrijden van de moderniteit vanzelf over gaat. Einde blinde vlek in het overheidsbeleid dus. Of je het leuk vindt of niet, om religie kun je niet heen.

De aandacht voor religie is de afgelopen jaren toegenomen. Hoe reageren seculiere burgers en bestuurders daarop? Helaas heeft de toegenomen aandacht voor religie hier en daar wel tot algemene godsdienstallergie geleid. Voor godsdienst geldt dan: je mag het alleen privé doen, achter gesloten deuren. Organisaties als het Scharlaken Koord en Youth for Christ kunnen daarover meepraten. We hebben de afgelopen tijd op lokaal vlak nogal wat tumult gezien rond het subsidiëren van christelijke organisaties voor sociaal- of welzijnswerk. Die seculiere kruistochten waren bepaald niet verheffend. Het positieve nieuws is wel, dat zo nog weer eens uit de verf komt hoeveel christelijke organisaties zich vaak al decennia lang inzetten voor hun medemens, voor de samenleving als geheel.

Wat is volgens u de verdienste van het ‘Tweeluik religie en publiek domein’?
Het is de verdienste van ‘het tweeluik’, dat onom won den wordt betoogd dat het niet in strijd is met de scheiding van kerk en staat als gemeenten identiteitsgebonden organisaties subsidiëren voor het uitvoeren van maatschappelijke taken, zoals bijvoorbeeld de opvang van ex-gedetineerden. Ik heb het zelfs zo begrepen dat het volgens de jurisprudentie discriminatie naar godsdienst is, om identiteitsgebonden organisaties expliciet uit te sluiten. Er komt duidelijk voor het voetlicht dat de scheiding van kerk en staat in Nederland nooit op een exclusief-neutrale wijze is uitgelegd en toegepast, maar nogal wat speelruimte biedt.

U constateert dat de scheiding van kerk en staat geen belemmering hoeft te zijn om religieuze organisaties en activiteiten te ondersteunen. Wat betekent dit voor de opstelling van de SGP?
Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen enerzijds de politieke keuzes en anderzijds de staats - rechtelijke spelregels, zoals de scheiding van kerk en staat. Over de politieke keuzes kunnen en mogen we heftig van mening verschillen en kunnen lokaal ook verschillende keuzes worden gemaakt. Aan de staats - rechtelijke spelregels zijn we allemaal constitutioneel gebonden. Alles wat constitutioneel is toegestaan, is niet beleidsmatig gewenst. Integendeel! Zo geloof ik niet in gesubsidieerde iftarmaaltijden als instrument van integratie. En zie ik als SGP’er al helemaal niets in het subsidiëren van moskeeën, het aanbieden van een zaaltje van het stadsdeelkantoor voor de viering van het Suikerfeest, of het organiseren en financieren van lezingen van gematigde imams. Iets anders is het lokaal onderhouden van goede contacten met vertegenwoordigers van alle geestelijke stromingen. Het lijkt mij wel nuttig om goed te weten wat er speelt en leeft.

Kunt u twee punten noemen waarop het tweeluik volgens u tekort schiet?
Allereerst vind ik de brochure soms te zuinig. Als het gaat om het beperken van kwetsende uitingen, wordt alleen maar gemeld dat aan het eind van de jaren tachtig gemeentelijke vloekverboden vernietigd zijn. Dat is niet het hele verhaal. In een aantal gemeenten zijn nieuwe bepalingen vastgesteld, die door de rechter niet onderuitgehaald zijn. Een vice-president van het Bossche Gerechtshof zei terecht dat de vrijheid van meningsuiting niet zover moet worden opgerekt dat straks wildplassen tegen een kerk als een vorm van meningsuiting wordt gezien. De brochure is ook onbevredigend ten aanzien van de ambtseed. Islamitische wijze van eedsaflegging is voor rijksambtenaren en politieambtenaren wettelijk niet mogelijk. Gemeenten en provincies mogen het niet toestaan voor politieke ambtdragers, maar wel voor ambtenaren. Daar is toch geen touw aan vast te knopen? Waarom wordt zo’n rommelige benadering gekozen, en niet meer uniformiteit nagestreefd. Waarom niet gewoon de lijn van de rijksoverheid doorgetrokken?

Wat is uw meest fundamentele punt van kritiek op de brochure?
Mijn meest fundamentele kritiekpunt is het star-forma - listische gelijkheidsdenken. Alle godsdiensten en over - tuigingen lijken ook in volstrekt ongelijke gevallen gelijk behandeld te moeten worden. Van daaruit komen bizarre vragen voort als: moet een gemeente evenveel aandacht besteden aan orthodoxe dominees als orthodoxe imams? Terwijl iedereen die maar even verder kijkt dan de neus lang is, beseft dat hier een wereld van een verschil is. Het is zelfs beledigend om het gepaste wantrouwen dat geboden is tegenover een orthodoxe imam die is opgegroeid in een tiranniek-islamitisch land, zomaar te kopiëren naar een door en door Nederlandse dominee die het klassieke christelijke geloof vertolkt waarmee Nederland groot is geworden.

Hoe kan er volgens u in ons land recht worden gedaan aan de verschillen die er tussen godsdiensten zijn?
Het wordt tijd voor een veel meer gedifferentieerde benadering. Er zijn grote verschillen tussen godsdiensten naar de inhoud, activiteiten en historische verworteling. Laat dat gewoon erkend, en in beleid verwerkt worden. Maar dan niet in de vorm van de zogeheten compenserende neutraliteit, zoals Amsterdam daar onlangs een staaltje van liet zien. Die positieve discriminatie wekte terecht wrevel. Vanwege het Suikerfeest werden moslims apart ingelicht over de autoloze zondag, terwijl specifieke voorlichting aan de christelijke kerken ontbrak. Er worden scooters ingezet om moslims van buiten Amsterdam toch naar Amsterdam te krijgen. Dit leidt tot vervreemding van een christelijke voorganger in Amsterdam die zich afvraagt waarom de gemeente zich zo druk maakt over het in goede banen leiden van het Suikerfeest, terwijl het kennelijk geen zorg is hoe mensen in de kerk kunnen komen. Nederland is een land dat gestempeld is door het christendom. De christelijke overtuiging heeft ook onze rechtsstaat en onze staatkundige orde doordesemd. Dat is niet alleen iets van het verleden. Nog steeds is een zeer groot deel van de bevolking bij een christelijke kerk aangesloten. In ons land hebben we geen algemeen erkende islamitische feestdagen, maar wel algemeen erkende christelijke feestdagen. In een star gelijkheidsdenken is dat in feite een tegenstrijdigheid. In een christelijk-historische benadering niet. Dan houd je wel rekening met andersdenkenden, maar lever je niet je eigen identiteit in. Het wordt tijd dat het ijzeren harnas van het kleurloze, formalistische gelijkheidsdenken wordt afgelegd!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen