Refojongeren als zwevende kiezers

Individualisering
Dat dit nu anders is komen te liggen, heeft onmiskenbaar te maken met sociale mobiliteit en het teloor gaan van levensbeschouwelijke bindingen. De arbeiderszoon die een hogere opleiding heeft gevolgd en daardoor carrière maakt, krijgt vaak andere maatschappelijke belangen en een andere kijk op de politiek. Op die manier groeit hij gemakkelijk weg van de socialistische partij waarmee hij van huis uit vertrouwd was. Wie gebroken heeft met het rooms-katholieke geloof waarin hij opgevoed was, zal minder dan zijn ouders geneigd zijn om op een katholieke of protestantse partij te stemmen.
Onze maatschappij is ook opener geworden.
Mensen verhuizen gemakkelijker en wisselen eerder van baan dan vorige generaties dat deden. Daardoor bouwen zij sociale netwerken op, die veelal een heterogeen karakter dragen en meer dan vroeger op eigen keuze berusten. Via de media worden zij bovendien geconfronteerd met een breed spectrum van opvattingen1. Dat geldt zeker ook voor jongeren.
Als gevolg van de individualisering voelen mensen zich ook minder onderdeel van een bepaalde groepering of stroming, maar ervaren zichzelf als een tamelijk uniek persoon.
Ze willen niet in een hokje gestopt worden, zoals dat tegenwoordig heet. De individuele keuzevrijheid staat hoog genoteerd. Dat geldt ook ten aanzien van de stembus. De vanzelfsprekendheid om op een bepaalde partij te stemmen, is verdwenen.
Bovendien hebben we in Nederland te maken met een veelpartijenstelsel. Voor de niet politiek geschoolde kiezer lijken sommige partijen veel op elkaar. Vandaar dat de keus niet eenvoudig is. Moet het D66 worden of de PvdA? Of toch maar GroenLinks? Wat zullen trouwens, als het er op aan komt, al die partijen van hun beloften waar maken? Veel jongeren staan sceptisch ten opzichte van de politiek. Populistische partijen varen wel bij dit structurele onbehagen.
Daarbij komt dat, als gevolg van de elkaar opvolgende economische crises en de algehele maatschappelijke onzekerheid, er veel onvrede is. Regeren is ondankbaar werk tegenwoordig. Je ziet in tal van Europese landen dat de regeringspartij (of de zittende president) de verkiezingen verliest. Wat dat betreft heeft Rutte het goed gedaan.

Confessionele partij
Wat betekent dat alles voor een partij als de SGP? In hoeverre slaagt zij er in de jongere kiezers te binden? Bij kiezersonderzoeken is het aantal ondervraagde SGP-kiezers en zeker het aantal jonge SGP-kiezers veelal te klein om tot betrouwbare conclusies te komen.
Met die onderzoeksgegevens, zo die al beschikbaar zouden zijn, kunnen we dus niet zoveel.
Nu is de SGP geen kerkgebonden partij zoals vroeger de KVP en het GPV, maar zij is heel duidelijk wel een confessionele partij. „De partij stelt zich op de grondslag van Gods Woord”, zo vermelden de statuten. Heel uitdrukkelijk wordt ook verwezen naar de gereformeerde belijdenis: de Drie Formulieren van Enigheid. De partij onderschrijft deze „geheel en onvoorwaardelijk”2.
Wie lid is van de SGP, wordt geacht met deze grondslag in te stemmen. Het gaat de partij er om „de beginselen van Gods Woord op staatkundig terrein tot meerdere erkenning te brengen”. De overheid wordt gezien als dienares van God. Zij dient onderworpen te zijn aan Gods Woord en wet3.
Bij het CDA is er van een directe binding van leden en vertegenwoordigers aan de Bijbel of het christelijk geloof geen sprake. Die binding is er slechts indirect. Men wordt geacht in te stemmen met de uitgangspunten van het CDA, die gebaseerd zouden zijn op de Bijbel. Vandaar dat daar alle ruimte is voor moslims, hindoes en mensen zonder (veel) kerkelijke binding.
Dat is bij de SGP duidelijk niet het geval. Natuurlijk iedereen, moslim, jood en heiden, mag op de partij stemmen. Graag zelfs. Bij de laatste verkiezingen had de partij duidelijk aantrekkingskracht op zwevende kiezers die wel wat zagen in Van der Staaij. Maar de SGP moet het toch vooral hebben van de kiezers uit de gereformeerde gezindte, van de bevindelijk gereformeerden, de refo’s of hoe men het maar noemen wil. Die vormen althans het vaste kiezersbestand.

Geen vergrijzing
De vraag hoe het staat met de aantrekkingskracht van de SGP op de jonge kiezers, staat dan ook niet los van de vraag hoe goed de kerken in haar achterban hun jongeren weten vast te houden. Onmiskenbaar is er ook daar een niet te verwaarlozen uitstroom van jongeren die radicaal met kerk en godsdienst breken. Anderen schuiven op kerkelijk gebied een heel eind op.
Dat heeft ook gevolgen voor hun relatie tot de SGP. Wie helemaal niet meer of slechts een keer per zondag naar de kerk gaat en inmiddels qua opvattingen (bijvoorbeeld over de zondag, over homoseksualiteit of euthanasie) en levenspatroon niet veel verschilt van de doorsnee Nederlander, zal zich waarschijnlijk niet erg aangesproken voelen door de opstelling van de SGP-politici. Ook op dit vlak zullen er uitzonderingen zijn, maar dat zijn dan inderdaad ook uitzonderingen.
Het relatief hoge geboortecijfer in de kerkelijke achterban van de SGP betekent echter dat, ondanks deze uitstroom, het aantal kerkleden veelal nog in stijgende lijn gaat. Waar veel kerken te kampen hebben met een sterke vergrijzing, doet zich dat onder ons niet voor. Dat geboortecijfer loopt wel terug, maar is altijd nog relatief hoog. Met 20,9 pro mille was dat vorig jaar bij de Gereformeerde Gemeenten bijna het dubbele van het landelijke geboortecijfer.
De structurele terugloop van het CDA heeft duidelijk te maken met de vergrijzing en ontzuiling van zijn kerkelijke achterban van rooms-katholieken en moderne protestanten4. Die ontzuiling is een gevolg van de verminderde reikwijdte van de godsdienst. Ook dat is een vorm van secularisatie. Godsdienst wordt teruggedrongen tot het persoonlijk leven van de kerkmensen. Steeds meer sectoren van de samenleving verzelfstandigen zich ten opzichte van de godsdienst. Mensen zijn nog wel godsdienstig, maar hun geloofsovertuiging heeft nauwelijks meer consequenties voor hun maatschappelijk functioneren. Ook hun partijkeuze en in het algemeen hun politieke opvattingen zijn daar los van komen te staan5.

Schakelaars
Er zijn allerlei aanwijzingen dat deze vorm van secularisatie zich ook voordoet onder jongeren die in SGP-kring opgroeien. Een deel gaat, onder invloed van de ouders en het gezinsmilieu, nog wel (twee keer) mee naar de kerk, maar in zijn uitgaansleven en op het gebied van de seksuele moraal kiest men eigen wegen. Voor de keuze bij de stembus geldt waarschijnlijk hetzelfde. Fieret spreekt in dit verband van schakelaars. Zij schakelen gemakkelijk tussen kerk en wereld6.
Te vrezen valt dat na verloop van tijd bij het merendeel de meer definitieve keuze (ook in politiek opzicht) naar de verkeerde kant uitvalt. In ieder geval is het voor hen makkelijker om afscheid te nemen van de SGP dan van de kerk waarin zij opgroeiden. Niet alleen vanwege het stemgeheim, maar ook omdat kerkelijke bindingen nu eenmaal (en terecht) een stuk dieper zitten dan de binding aan een christelijke politieke partij.
De SGP-jongerenorganisatie heeft wel een fors aantal leden, maar er is de laatste jaren duidelijk sprake van een dalende tendens.
Dat is zeker een signaal. Verder geldt dat ook de uitslagen van scholierenverkiezingen op reformatorische scholen voor voortgezet onderwijs duidelijk maken dat de SGP niet zonder meer op de jongere generatie uit eigen kring kan rekenen.
Uiteraard zijn ook de persoon van de lijstaanvoerder, de prestaties van de fractie, de presentatie in de verkiezingscampagne en de actuele politieke strijdvragen van belang voor de werfkracht van de partij. Je zult duidelijk moeten maken dat de SGP er toe doet. Bij de laatste verkiezingen was dat (vanwege de gedoogrol ten opzichte van het kabinet-Rutte) makkelijker dan anders. Bij de samenstelling van de kandidatenlijst moet gezocht worden naar kandidaten die de jongere generatie aanspreken en uiteraard ook authentieke SGP-ers zijn.
Meer dan vroeger moet je tegenwoordig de stem van je kiezers verdienen. Dat geldt ook voor de SGP en dat is niet verkeerd. Maar als de levensbeschouwelijke binding aan de partij ontbreekt of erg vaag (geworden) is, zal het moeilijk zijn om mensen voor de SGP te winnen of ze er bij te houden. De identiteit van de SGP is nu eenmaal duidelijk verbonden aan Schrift en belijdenis. Een gedeconfessionaliseerde SGP heeft geen toekomst. Een ontwikkeling in die richting moet je ook niet willen.

Dr. C.S.L. Janse, socioloog

Noten
1 Fransje Smits en Niels Spierings, Sociale integratie en het kijken naar nieuwsprogramma’s als determinanten voor het wisselen van politieke partijkeuze in de periode 1994-2006. In: Mens en Maatschappij, 87e jaargang nr. 2.
2 Statuten, art. 2.
3 Program van beginselen, art. 2 en 3.
4 Manfred te Grotenhuis e.a., De bijdrage van ontkerkelijking en ontzuiling aan het aantal CDA-zetels in de Tweede Kamer, 1970-2010. In: Religie en samenleving, 7e jaargang nr. 1.
5 G. Dekker en H.C. Stoffels, Godsdienst en samenleving, 8e druk, Kampen, 2009, pag. 133-139.
6 W. Fieret, Gepaste vorming, Amersfoort, 2012, pag. 28.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen