„Hier heerst een sfeer van keiharde strijd, niet van bevrijdingsfeest”

Wat betekent het thema ‘Bevochten vrijheid’ voor de stad Rhenen?
„Laat ik starten met een korte schets van de situatie tijdens de Tweede Wereldoorlog: al voor het uitbreken van de oorlog was bekend dat Rhenen en Achterberg ingeval van oorlog of oorlogsgevaar zouden moeten worden ontruimd. Het zwaarste punt in de Grebbelinie lag namelijk rond Rhenen. Door het hooggelegen gebied en de Rijn was Rhenen essentieel in de verdediging van Nederland. Via de Rijn zouden de Duitsers makkelijk bij de voorkant van Nederland kunnen komen. Rond de Grebbeberg werd dan ook dagenlang hevig gevochten. Helaas hield het leger op de Grebbelinie maar vijf dagen stand. Ondertussen waren ongeveer 6000 inwoners geëvacueerd. Niet alleen Rotterdam was zwaar beschadigd in mei 1940, ook Rhenen trof dat lot. Toen de inwoners van Rhenen op 18 mei 1940 terugkeerden, ontdekten ze twee zaken: ten eerste lag nagenoeg het hele stadje in puin, ten tweede stond verrassend genoeg hét herkenningspunt van Rhenen, de Cuneratoren, nog fier overeind. Net als in Rotterdam ging men in Rhenen direct aan de slag om puin te ruimen. Pas in augustus 1941 was al het puin weg. Toen moest de oorlog nog komen. Ook de Duitsers hadden belang bij de opbouw, zodat Rhenen door boerderijen en winkeltjes weer voor zichzelf kon zorgen. Door de strijd op en rond de Grebbeberg werd Rhenen het symbool van de strijd tegen de Duitse bezetter. Hier hangt nog altijd de sfeer van keiharde strijd, niet van bevrijding en feest, zoals in Wageningen.”

Hoe worden burgers in hun dagelijks leven herinnerd aan de bevochten vrijheid?
„Dat is een goede vraag. In Rhenen tref je hier en daar nog sporen aan van die strijd. Het leeft nog steeds in Rhenen, met name door de Grebbelinie, die nagenoeg in oude toestand is hersteld, de verhalen die je opgetekend vindt en niet in de laatste plaats het monument en militair ereveld op de Grebbeberg. Al die witte kruizen die je op het ereveld aantreft; dat is heel indrukwekkend. Velen hebben hier hun geliefde vader, man of zoon verloren. In die zin zijn de persoonlijke herinneringen heel sterk. Overigens is dit de eerste oorlogsbegraafplaats uit de geschiedenis van ons land, juist opgericht met het doel om de herinneringen levend te houden. Op het militair ereveld is ook een museum ingericht waar de geschiedenis van de strijd inzichtelijk wordt gemaakt door filmpjes met persoonlijke verhalen en met beelden van het kapotgeschoten Rhenen. De gemeente moet ook in haar dagelijks handelen rekening houden met het verleden. In de bestemmingsplannen zit op elk stuk grond de extra bestemming ‘Archeologische waarde’. Bij nieuwbouw en wegaanleg moet altijd archeologisch onderzoek worden gedaan. Vaak wordt nog oorlogsmateriaal aangetroffen, zoals granaten en kogelhulzen.”

Hoe kan het verleden levend worden gehouden?
„Er zijn diverse boeken verschenen over Rhenen in oorlogstijd, onder andere door schrijvers uit de regio. Ook is er een website in de lucht van de stichting De Greb, waarop zeer uitgebreid over de slag om de Grebbeberg wordt geschreven. Persoonlijke verhalen ontbreken niet. Daarnaast vinden er rondleidingen op de Grebbeberg plaats. Zo verzorgt een oorlogsveteraan er ook rondleidingen voor de jeugd. Het is erg belangrijk om de jeugd te vertellen wat er is gebeurd in die meidagen en welke offers daar zijn gebracht. De graven vertellen dat er veel jongens van rond de 19 jaar zijn gesneuveld. Waarom? Omdat zij simpelweg deden wat ze moesten doen en doordrongen waren van het besef dat de volgende generatie dit niet mee zou moeten maken. Het denken in plichten in plaats van rechten is erg belangrijk om de jeugd van nu mee te geven. Door de strijd van de jeugd van toen kunnen wij nu in relatieve vrede en vrijheid geloven, leven en zijn wie we zijn. Gezien de huidige tijd is er daarom de noodzaak om de herinnering levend te houden.”

Welke activiteiten worden ontplooid? Heeft u wel eens te maken gehad met festiviteiten die qua inhoud of tijdstip voor christenen bezwaarlijk waren en hoe ging u daarmee om?
„De jaarlijkse Dodenherdenking op het militair ereveld is de belangrijkste en meest indrukwekkende activiteit. De stilte om acht uur is hoorbaar en bij de nog aanwezige nabestaanden is het verdriet soms letterlijk voelbaar. Het is dit jaar 75 jaar geleden dat de Slag om de Grebbeberg heeft plaatsgevonden en dat wordt voor Rhenense begrippen groots aangepakt. Verschillende organisaties organiseren anderhalf jaar lang in samenwerking met de gemeente diverse activiteiten zoals rondleidingen, lezingen en muzikale optredens. Inderdaad zijn er ook verschillende activiteiten op zondag en activiteiten waar je inhoudelijk niet achter kunt staan. Maar als christen hoef je ook niet naar alle activiteiten toe; daar kies je zelf voor. De laatstgehouden Dodenherdenking viel op zondag. Diverse kerken vervroegden hun avonddienst, zodat ieder in zijn eigen geweten de keuze kon maken om thuis of op het militair ereveld te gedenken. Die gewetensvrijheid is een van de ‘bevochten vrijheden’ die we hebben herkregen toen de bezetter was overwonnen. Daar zijn we ons sterk van bewust.”

Hoe worden jongeren hierbij betrokken?
„Op scholen wordt aandacht besteed aan de lokale geschiedenis. Tijdens de jaarlijkse dodenherdenking zijn alle scholen uitgenodigd om mee te lopen in de stoet en een krans te leggen. Ook op andere wijze worden jongeren betrokken. Zo zijn in Rhenen twee jongerenwerkers actief die met Marokkaanse en Rhenense jongeren bezig zijn met oorlogen. Ze willen bijvoorbeeld op bezoek bij een monument in Zeeland dat is opgericht ter herinnering aan de inzet van Marokkaanse soldaten bij de bevrijding van ons land. De inzet van niet-Nederlanders om ons land te bevrijden moeten we niet vergeten.”

Hoe kan de gemeenteraad beleidsmatig invloed hebben op de herinnering van het verleden?
„Rond de Grebbeberg kan de gemeente participeren in projecten zoals 75 jaar Grebbeberg en de promotie van de Grebbelinie. Verder is er de herdenking. Deze vallen onder het concept ‘Battlefield Tourism’. Rhenen participeert via de Regio FoodValley, een gemeenschappelijke regeling, in een netwerk met gemeentes uit landen als België, Duitsland en Groot Brittannië. Hier is juist veel aandacht voor jongeren. De gemeenteraad heeft daarin geen concrete activiteiten, maar kan kaders stellen en faciliteren. Wat de gemeenteraad wel kan doen is duidelijk maken dat wat toen is gebeurd nu zijn invloed heeft op ons politieke handelen. De toen bevochten vrijheid maakt dat wij nu de vrijheid hebben om politiek te bedrijven op welke grondslag dan ook. We kunnen het hartgrondig oneens zijn met het college, de burgemeester of collega-raadsleden zonder in de gevangenis te belanden. Tijdens de bezetting was er maar één overtuiging toegestaan, het nationaal-socialisme, en andere overtuigingen werden uitgeroeid, zoals de Joden en de Jehova’s. De vrijheid om het met elkaar oneens te kunnen zijn, moeten we elkaar blijven voorspiegelen.”

Welke lessen trekt u uit het verleden (persoonlijk en politiek)?
„Zoals ik zojuist zei, is de bevrijding van de Duitse bezetting van essentieel belang geweest voor de vrijheid die we nu hebben. Ik ben blij met de vrijheid van godsdienst, van meningsuiting en van gewetensvrijheid die we nog hebben. De vrijheid van meningsuiting is echter vervallen tot een recht op vloeken, op beledigen, op kwetsen en op verdriet doen. De vrijheid van geweten kan in mijn beleving alleen nog als het niet is gebaseerd op je persoonlijke geloofsovertuiging. Vrijheid van geweten mag dan mits het past bij wat de meerderheid vindt. Gezien het verleden kan dit recht nooit zo bedoeld zijn. De les zou moeten zijn: ‘Wees weer verdraagzaam’. Het is ook voluit Bijbels om zo met elkaar om te gaan. als christelijke gemeente en persoonlijk met onze niet-christelijke mede mens (Romeinen 14).”

Mr. C.A. Everse, wetenschappelijk medewerker WI-SGP

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen