Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

De cyclus van de lokale politieke fractie

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

De cyclus van de lokale politieke fractie

14 minuten leestijd Arcering uitzetten

De gemeenteraadsverkiezingen in 2018 werpen hun schaduw al vooruit. Om de vier jaar moet opnieuw een verkiezingsprogramma worden geschreven, een kandidatenlijst opgesteld, nieuwe fractieleden ingewerkt etc. Deze vierjaarlijkse cyclus kan vergeleken worden met een beleidscyclus zoals we die bij de (lokale) overheid kennen. In deze bijdrage wordt aan plaatselijke SGPbesturen en lokale fracties een handreiking gedaan om het eigen functioneren eens tegen het licht te houden en waar mogelijk te verbeteren.

Het adviesbureau KPMG heeft een zogenaamde ‘BIG-8’ ontworpen voor kwaliteitsmanagement bij de overheid. Vanuit een (strategisch) beleidskader wordt een vertaalslag gemaakt naar organisatie, uitvoering en evaluatie. Zonder al te krampachtig hier mee om te gaan –een bestuurlijk- beleidsmatige benadering valt vaak niet eenop- een over te brengen op een ‘politieke realiteit’– zou zo’n model ook waardevol kunnen zijn voor politieke afdelingen en gemeenteraadsfracties1.

1. BELEIDSCYCLUS: ALGEMEEN

Het vaststellen en uitvoeren van beleid verloopt doorgaans via een aantal vaste stappen. Door deze stappen systematisch te doorlopen, bouwt een organisatie haar eigen beleid op en stelt dit eventueel bij. Het doorlopen van deze stappen vormt de structuur van het op te zetten beleidsplan. Deze structuur wordt de ‘dubbele regelkring’ of ‘Big 8’ genoemd (zie figuur 1). Het programma voor de uitvoering van de handhaving vormt het hart van de cyclus. Het programma komt voort uit de probleemanalyse, prioriteiten en doelen en de daarbij gehanteerde strategie (vanuit beleid). Wat volgt uit het programma is de monitoring en de verslaglegging (evaluatie). De verbetermaatregelen die voortkomen uit de evaluatie worden gebruikt als aanscherping en verbetering van de probleemanalyse en prioriteiten. Dit maakt de beleidscyclus van de handhaving rond.

Binnen de lokale politiek kan volgens deze systematiek worden gewerkt. Wel moet ervoor gewaakt worden om dit niet al te zwaar op te tuigen zodat het operationele raadswerk er onder komt te lijden. Anderzijds geeft een dergelijke werkwijze wel focus en richting aan het werk binnen de fractie, het serieus oppakken van speer- en actiepunten uit het verkiezingsprogramma en de verantwoording richting burgers en kiezers. Hieronder wordt dit schematisch weergegeven. In de volgende paragrafen worden de meeste onderdelen uitgewerkt.

2. VERKIEZINGSPROGRAMMA

2.1 Omgevingsanalyse en verkiezingsprogramma

Veel (lokale) beleidsstukken zijn gebaseerd op een omgevingsanalyse, al dan niet aangevuld met bijvoorbeeld een risico- of probleemanalyse. Voor het schrijven van een verkiezingsprogramma kan ook een soort ‘omgevingsanalyse’ opgesteld worden (stappen 1 en 2; figuur 1). Wat is kenmerkend voor mijn gemeente en welke ontwikkelingen doen zich nu en in de nabije toekomst voor? Wie wonen er in mijn gemeente? Zijn dat veelal jongere gezinnen of juist veel ouderen? Zijn er veel ondernemers en zo ja uit welke branche? Op basis van deze informatie en analyse kan vervolgens een verkiezingsprogramma opgesteld worden. Het kan natuurlijk een bewuste keuze zijn, maar op zo’n manier voorkom je het knippen en plakken van paragrafen uit landelijke partijmodellen die juist in uw gemeente niet van toepassing zijn… Of dat er niets wordt geschreven over ouderen of ontwikkelingen in de Greenport terwijl er juist in uw gemeente sprake is van bevolkingskrimp en dat uw gemeente juist tot één van de Greenportgemeentes gerekend wordt. Het zal niet de eerste keer zijn dat er iets in een verkiezingsprogramma staat wat niet (direct) van toepassing is, of andersom… In onderstaande figuur zijn deze ‘doelgroepen’ als voorbeeld weergegeven. Overigens kan een dergelijke figuur ook behulpzaam zijn in een communicatieplan.

2.2 Vertaling gewijzigde rol overheid in verkiezingsprogramma

De ontwikkelingen in de maatschappij en bij de overheid staan niet stil. De beweging van een meer representatieve democratie in de vorm van een gemeentebestuur naar een participatiemaatschappij of participatieve democratie van actieve burgers is in meerdere studies beschreven. Van controle (en kaderstelling) naar een volksvertegenwoordigende gemeenteraad, die burgers, ondernemers en organisaties in meer of mindere mate betrekt bij de voorbereiding (en evt. uitvoering) van raadsbesluiten. De ontwikkeling van een terugtrekkende overheid en toename van inspraak en burgerinitiatieven versterkt deze omslag in verhoudingen. Het is meer dan zinvol om daar in het kader van het verkiezingsprogramma en de uitrol van nieuwe beleidswensen over na te denken en dit concreet te maken. Wat zijn bijvoorbeeld de onderwerpen waarover alleen de gemeente gaat? Bij welke onderwerpen kunnen burgers en organisaties betrokken worden? En hoever gaat die betrokkenheid? Terzijde: deze ontwikkeling heeft ook gevolgen voor de profielschets van (nieuwe) raadsleden en bestuurders.


Het zal niet de eerste keer zijn dat er iets in een verkiezingsprogramma staat wat niet (direct) van toepassing is, of andersom…


De ontwikkeling van een terugtrekkende overheid en toename van inspraak en burgerinitiatieven versterkt deze omslag in verhoudingen.


2.3 Functies van een verkiezingsprogramma

Een verkiezingsprogramma heeft, zowel vóór als ná de verkiezingen meerdere functies:

• extern: de burgers ervan overtuigen waarom zij, op basis van bepaalde speerpunten of voorstellen, op uw partij moeten stemmen;

• extern: het biedt een basis voor collegeonderhandelingen (en coalitieakkoord). Op welke punten is er beleidsmatig een overeenstemming en op welke terreinen minder of niet;

• intern: het biedt de (nieuwe) fractie houvast bij de beoordeling van raadsvoorstellen en continuïteit van de besluitvorming. Daarnaast biedt het de mogelijkheid om als volksvertegenwoordiger zelf de komende vier jaar aan de slag te gaan om met goede voorstellen te komen.

2.4 Lengte en inhoud van het verkiezingsprogramma

Moet een verkiezingsprogramma lang of kort? Landelijk varieert het op dit moment van 1 pagina (PVV) tot 236 pagina’s (D66). Het spreekt voor zich dat het aan een politieke partij zelf is om de inhoud en lengte te bepalen. Hierbij geef ik het volgende in overweging:

• in een wat uitgebreider programma kun je concrete actiepunten en voorstellen onderbouwen. Een debat met kiezers maar ook in de raad heeft meerwaarde als het niet blijft steken bij een ‘ik ben voor’ of ‘ik ben tegen’ maar om een koers op basis van politieke uitgangspunten;

• na de verkiezingen wordt tegenwoordig vaker een informateur aangesteld. Het vergemakkelijkt zijn functioneren als hij/zij naast de diverse gesprekken ook beschikt over voldoende informatie, waaronder de verkiezingsprogramma’s;

• een wat uitgebreider programma kan niet alleen als leidraad worden gebruikt voor de komende vier jaar maar ook als ‘hulpmiddel’ voor nieuwe fractieleden die de politieke koers die eerder ingezet is willen voortzetten;

• maak keuzes. Niet zozeer alleen inhoudelijke keuzes, maar welke speerpunten kenmerken uw programma en partij? Na vier jaar terugblikken op 20 speerpunten en 137 actiepunten maakt het niet alleen ingewikkeld en onoverzichtelijk, maar ook lastig om uit te leggen aan uw leden en de burgers;

• communicatief gezien is het effectief om een uitgebreid verkiezingsprogramma samen te vatten in een ‘speerpuntenprogramma’ en heldere verkiezingsfolder.

3. FRACTIEPROGRAMMA

3.1 Algemeen

Een fractie, zeker als deze functioneert in de oppositie, zal niet zomaar vanaf de zijlijn afwachten en zeker niet wachten op voorstellen waar zij het naar verwachting niet mee eens is. Maar ook een coalitiefractie die een aantal punten ‘verzilverd’ heeft in het collegeakkoord en participeert in het college kan zich niet zomaar permitteren om een passieve of louter controlerende rol in te nemen. Een fractieprogramma kan hierbij een goed instrument zijn. Het kan ‘behoeden’ voor passiviteit en als de interne organisatie goed doordacht is, ook bewaren voor krampachtigheid. Het kan verder overspannen verwachtingen binnen de fractie of politieke afdeling voorkomen. Tot slot kan door het stellen van doelen een dergelijk programma dienstbaar zijn aan de lokale democratie.

3.2 Positionering fractieprogramma

Het is wellicht wat overdreven om een fractieprogramma het hart van een politieke beleidsof fractiecyclus te noemen. Als wordt aangesloten bij een gebruikelijke beleidscyclus dan komt een programma voort uit een omgevingsanalyse en verkiezingsprogramma (met speer- en actiepunten, zie fig. 1, de stappen 4, 5 en 6). Wat volgt op het fractie- of uitvoeringsprogramma is de monitoring en de verslaglegging (jaarverslag of evaluatie). De ervaringen of leerpunten die hieruit voorkomen kunnen weer als input worden gebruikt voor het komende jaar of voor het nieuwe verkiezingsprogramma. Dit maakt het vergaderseizoen of de politieke raadsperiodebeleidscyclus van de handhaving rond.

3.3 Wat is een fractieprogramma?

Een fractieprogramma is te vergelijken met een uitvoeringsprogramma waarin de beleidsdoelstellingen (“wat gaan we doen?”) worden vertaald naar concrete interventies (“hoe gaan we dat doen?”). Die ‘hoe-vraag’ geldt in eerste instantie intern (de eigen fractie) maar daarna ook extern (met welke andere fracties, organisaties en burgers). Zonder volledig te zijn kan een fractieprogramma de volgende aandachtspunten of thema’s omvatten:

• speer- en/of actiepunten: welke speerpunten uit het verkiezingsprogramma worden actief opgepakt);

• activiteiten en fasering met betrekking tot deze speer- of actiepunten: wie moeten bij welk speerpunt betrokken worden en wat is qua tijdsbesteding en politieke relevantie een reële of adequate timing?;

• interne organisatie: wat is de omvang, wat zijn de capaciteiten en wat is de rolverdeling binnen de fractie (waaronder steunfractie of fractiewerkgroepen). Een goede analyse van kennis, ervaring, mogelijkheden en verdeling van taken kan voorkomen dat punten blijven liggen of fractieleden meer ‘hooi op de vork nemen’ dan verantwoord is;

• communicatie en verantwoording: publiciteit en verantwoording met betrekking tot inzet en/of resultaten. Als fractie wil je laten zien wat je (met anderen) hebt bereikt of ondanks de inzet niet hebt kunnen bereiken. In ieder geval wil je verantwoording afleggen en richting nieuwe verkiezingen uitstralen een kwalitatief goede en ook betrouwbare partij te zijn.

3.4 Fractieprogramma: continuïteit en kwaliteit

Periodiek wisselt de samenstelling van de fractie. Doorgaans rondom verkiezingen maar het kan ook tussentijds veranderen. Het kan de continuïteit en kwaliteit van de fractie en het optreden van de fractie bevorderen wanneer de diverse aspecten van het functioneren etc. worden beschreven. Denk daarbij aan:

• inventariseer en benoem aanwezige kennis, ervaring en persoonlijke voorkeuren voor thema’s, doelgroepen en vertegenwoordiging vanuit alle dorpskernen en/of wijken;


Een fractie, zeker als deze functioneert in de oppositie, zal niet zomaar vanaf de zijlijn afwachten en zeker niet wachten op voorstellen waar zij het naar verwachting niet mee eens is.


• benoem verantwoordelijkheden en welke taken erbij horen;

• hoe beoordeel je een raadsvoorstel?

• hoe en wanneer betrek je deskundigheid uit de achterban of (een deel van) de bevolking?

• hoe ga je om met de controlerende, kaderstellende en volksvertegenwoordigende taak?

• hoe voorkom je dat je bepaalde deelonderwerpen laat liggen?

4. POLITIEK JAARVERSLAG

4.1 Algemeen

Een jaarverslag bevat informatie en een overzicht wat er in het betreffende jaar is gebeurd, al dan niet met een financiële verantwoording. Binnen de gemeenten zijn het Burgerjaarverslag en de Jaarrekening bekende ‘jaarverslagen’. Al diverse jaren brengen wij als PCW-fractie een jaarverslag uit2. Daarin blikken we terug op het afgelopen jaar (samenstelling fractie, werkbezoeken etc.) en geven we een beschrijving van onze ‘inzet’ bij diverse beleidsthema’s en tot slot een overzicht van moties, amendementen en schriftelijke vragen. Dit document wordt eerst intern (fractie) besproken waarna het jaarverslag naar het bestuur en de leden gaat en richting de pers wordt gecommuniceerd. Op deze manier willen wij verantwoording afleggen richting kiezers, leden en bestuur.


De kiezer wil graag weten wat je nu eigenlijk als raadsfractie hebt bereikt in vier jaar. Vaak is dat lastig te beantwoorden, omdat je met andere partijen en instanties samenwerkt om iets te realiseren.


4.2 Aandachtspunten en functie

Een belangrijke functie van het jaarverslag (figuur 1, stap 7) is om na afloop van het jaar en/of de raadsperiode een document te hebben dat aan de kiezer laat zien wat de inbreng van de fractie is geweest in de gemeenteraad (verantwoording). De kiezer wil graag weten wat je nu eigenlijk als raadsfractie hebt bereikt in vier jaar. Vaak is dat lastig te beantwoorden, omdat je met andere partijen en instanties samenwerkt om iets te realiseren. Het jaarverslag dient daarom ook inzicht te geven met welke andere fracties je het resultaat hebt bereikt (samenwerking) en welke thema’s die niet in het verkiezingsprogramma stonden toch zijn opgepakt (pro actief). Daarnaast biedt het informatie over welke thema’s nog opgepakt moeten worden (midtermreview en evaluatie). Kortom, je realiseert transparantie richting achterban en houdt focus op je eigen werk.

5. EVALUATIE

5.1 Algemeen

Hoe functioneert de fractie eigenlijk? Besteden we genoeg tijd aan onze hoofdverantwoordelijkheden of komen we aan belangrijke taken niet toe omdat we druk zijn met vergaderen, stukken lezen en nog eens vergaderen? Komen we toe aan het ontwikkelen van een eigen visie? Het is goed om regelmatig stil te staan bij deze en andere vragen! Met andere woorden: komt het functioneren van een gemeenteraadslid (individueel) en de gemeenteraadsfractie (collectief) tot zijn recht?

5.2 Betrokkenheid van het bestuur

Vraagpunt bij de fractie-evaluatie is de rol van het bestuur van de lokale politieke afdeling. Het is goed om daarover met elkaar in gesprek te gaan. Het bestuur kijkt mogelijk vanuit een andere verantwoordelijkheid naar het functioneren van een fractie dan de raadsleden zelf. Daarom kan een splitsing worden aangebracht: het bestuur spreekt jaarlijks de individuele fractieleden en aan de hand van bijvoorbeeld het jaarverslag bespreekt zij de positie en inzet van de fractie als collectief.

5.3 Evalueren: wanneer en manier waarop

Een evaluatie kan op diverse manieren aangepakt worden. Professioneel gezien geniet een externe deskundige de voorkeur. Het is zijn professie gesprekken te begeleiden. Een aandachtspunt in dit verband is de (on)bekendheid met de lokale politieke situatie. Het is echter wel een gegeven dat op fractiebudgetten is bezuinigd zodat de kosten dan voor eigen rekening komen. Een andere mogelijkheid is dat een ervaren oud-fractielid wordt gevraagd het proces te begeleiden. Deze persoon heeft kennis van de lokale en politieke situatie. Als Waddinxveense fractie stellen wij jaarlijks een (ander) voorbereidingsgroepje van twee of drie fractieleden samen.

De wijze waarop een fractie een evaluatiegesprek voert kan van jaar tot jaar verschillen. Dit kan bijvoorbeeld via een onderzoekstool3 op internet maar ook eenvoudig via zelf voorbereide stellingen nadenken over het interne en externe functioneren. Om de leerpunten vast te houden is het zinvol om een evaluatieverslag op te stellen.

5.4 Doel van een evaluatie

Het is verstandig om van te voren het doel van de evaluatie te formuleren. Dit heeft als voordeel dat iedereen met dezelfde verwachting de evaluatie voorbereid en deelneemt aan het gesprek. Vier voorbeelden van evaluatiedoelen zijn:

1. Inzicht krijgen in de bijdrage van de fractie aan beleidsdoelstellingen (algemeen) en de realisatie van de speerpunten uit het verkiezingsprogramma;

2. Inzicht krijgen in het profiel van de fractie als geheel. Hierbij kan de kaderstellende, controlerende- en volksvertegenwoordigende verantwoordelijkheid van de gemeenteraad betrokken worden;

3. Inzicht krijgen in het profiel van de individuele fractieleden, fractievertegenwoordigers en de wethouder. Denk in dit verband ook aan de zichtbaarheid en benaderbaarheid van de fractie(leden);

4. Verbeterpunten voor de fractie en individuele personen definiëren. Hierbij kan ook de relatie en het functioneren van de andere raadsfracties betrokken worden.

6. SLOT

Ten slotte is een goed functionerende politieke fractie en lokale afdeling of kiesvereniging geen doel op zichzelf. Dan gaat de politiek om haar eigen as draaien. Dat geeft geen vruchtbaarheid, vreugde of vrede. Het gaat om dienstbaarheid aan de samenleving en aan het openbaar bestuur.


1 Dit artikel is een samenvatting van ‘Politieke BIG-8: kwaliteit, focus en verantwoording’. Het volledige artikel kan worden opgevraagd bij de auteur: petervandenberg@kiespcw.nl

2 Voor een Jaarverslag van de PCW-fractie zie bijvoorbeeld: http://www.kiespcw.nl/bibliotheek

3 Bijvoorbeeld: http://www.onderzoektool.nl of http://www.enquetemaken.be/


STAP 1: Omgevingsanalyse
STAP 2: Verkiezingsprogramma
STAP 3: Verkiezingsprogramma - politieke strategie
STAP 4: Fractieprogramma
STAP 5: Protocollen en werkinstructies
STAP 6: De daadwerkelijke uitvoering
STAP 7: Voortgang en resultaten monitoren

Figuur 1: politieke beleidscyclus

(zie voor de figuur de originele pdf)


Figuur 2: politieke omgevingsanalyse

(zie voor de figuur de originele pdf)


mr. Peter van den Berg, Gemeenteraadslid in Waddinxveen (PCW-fractie)


Het politieke handwerk in Veenendaal

De SGP fractie in Veenendaal heeft goede ervaringen met een georganiseerde en doordachte aanpak van het politieke en bestuurlijke werk. Waarbij we steeds in het oog houden dat deze aanpak in dienst staat van het doel: het leveren van een kwalitatief hoogstaande en Bijbels gefundeerde bijdrage aan het besturen van de gemeente Veenendaal. Een goede samenwerking tussen wethouder, fractie en plaatselijke afdeling is daarbij van groot belang.

Het begint bij het verkiezingsprogramma. Dit programma verwoordt heldere visies en standpunten op actuele thema’s en is voor iedereen herkenbaar als de SGP-visie op Veenendaal. Aan het begin van elk vergaderseizoen worden vanuit dit programma de lijnen uitgezet voor de komende periode, en wordt de vertaling gemaakt naar concrete acties.

Ook de voorbereiding voor en de uitvoering van het werk in de raadscommissies en de raad worden gestructureerd uitgevoerd. Er is een portefeuilleverdeling tussen de raads(commissie)leden en vroeg in elke vergadercyclus worden de onderwerpen toegewezen aan de verantwoordelijken. Iedereen bereidt zich goed voor, zodat op de eerste fractievergadering van de vergadercyclus de onderwerpen inhoudelijk stevig kunnen worden besproken en doordachte standpunten kunnen worden ingenomen. Ook wordt bepaald welke instrumenten worden ingezet (motie, amendement, initiatiefvoorstel, etc.) om de eigen accenten aan te brengen.

Periodiek evalueren we ons handelen en ook in de fractievergaderingen kijken we met elkaar kritisch terug op de afgelopen vergadercyclus. Ook heeft de fractie recent de burgemeester en de raadsgriffier uitgenodigd om te reflecteren op haar functioneren.

We hebben een aantal malen een moeilijke situatie meegemaakt: de invoering van de koopzondag en ook het tussentijds aftreden van het College van B&W vanwege een vertrouwensbreuk tussen de wethouders. Het omgaan met dergelijke situaties is niet in een structuur te vatten. Maar een goede verstandhouding tussen wethouder, fractie en bestuur met helder zicht op ieders rol en verantwoordelijkheid vormen een goede basis om tot een oplossing te komen. Een goede structuur is ook dienstbaar aan een goede verstandhouding!

dr. ir. Marco Verloop
wethouder gemeente Veenendaal

Dit artikel werd u aangeboden door: Wetenschappelijk Instituut voor de Staatkundig Gereformeerde Partij

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 1 maart 2017

Zicht | 84 Pagina's

De cyclus van de lokale politieke fractie

Bekijk de hele uitgave van woensdag 1 maart 2017

Zicht | 84 Pagina's