Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

EDUARD THURNEYSEN BRIEFWECHSEL

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

EDUARD THURNEYSEN BRIEFWECHSEL

5 minuten leestijd Arcering uitzetten

Karl Barth, EDUARD THURNEYSEN BRIEFWECHSEL. Band 3. 1930-1935. einschliefilich des Briefwechsets zwischen Charlotte von Kirschhaum und Eduard Thurneysen, herausgegeben von Caren Algner, 985 blz., SF 170, - , Theologischer Verlag, Zurich 2000 (ISBN 3-290-16504-3).

Bijna duizend bladzijden telt dit derde (!) deel van de briefwisseling tussen Karl Barth en Eduard Thurneysen. Het bestrijkt de periode van 1930 tot 1935, dat is: de tijd van de economische crisis en de nadagen van de republiek van Weimar, en de begintijd van het Derde Rijk inclusief de kerkstrijd, tot aan Barths gedwongen vertrek uit Duitsland. Het vierde deel zal de rest van de briefwisseling kunnen bevatten, omdat Barth en Thurneysen na 1935 weer plaatsgenoten waren, en de noodzaak om elkaar te schrijven zich derhalve minder deed gevoelen. Tussen haakjes - wie de data van de brieven vergelijkt, krijgt respect voor de Duitse en Zwitserse postbestelling uit die tijd; zo snel werkt de post vandaag niet meer, zelfs niet bij bezorging in eigen land...

De gigantische omvang van dit deel - 34! - van de Karl Barth Gesamtausgabe laat zich goeddeels verklaren uit de intensiteit, waarmee de beide vrienden elkaar schreven. Het boek had echter veel dunner kunnen zijn, als niet zo ongeveer alles door Caren Algner zou zijn toegelicht en verantwoord. Het is een ongelooflijke prestatie om een dergelijke bundel gereed te maken voor publicatie. Bij iedere toespeling op een gebeurtenis in theologie, kerk of politiek of ook in de familiekring geeft een uitvoerige noot opheldering, en ook ieder citaat wordt - voorzover mogelijk - geverifieerd. De keerzijde is dan inderdaad de reusachtige omvang, én de prijs. De positieve waardering overheerst bij mij evenwel: zonder enige verklaring zouden de brieven voor de gemiddelde theologisch geinteres-seerde lezer vrijwel ontoegankelijk blijven.

Deze briefband is niet alleen van belang voor hen, die in de ontwikkeling van Earth's theologie geïnteresseerd zijn. Het is een echt tijdsdocument. Het gangbare beeld achterafis, dat de fronten al vóór 1933 duidelijk geweest zijn (Barth zag het in 1933 ook zo, i.t.t. Thurneysen, vgl. 534). Uit deze band kan men evenwel opmaken hoe de fronten nog volop in beweging waren, hoe latere als de latere minister voor godsdienstzaken in de Hitler-regering Rust in 1926 met instemming de Römerbrief van Barth lazen, en hoezeer Thurneysen én ook Barth in deze jaren nog te spreken waren over publicaties van H.M. Muller o.a. uitgerekend over sociale ethiek, die zich in 1933 zou ontpoppen als radicale Deutsche Christen en Nazi.

Tussen dit alles door vernemen we ook het nodige over allerlei persoonlijke zaken. Zo komen de problemen, die Barth's leerling H. Gollwitzer ten gevolge van een misstap heeft ondervonden, uitvoerig aan bod, als ook de moeilijke verhouding - door Barth zelf als 'Notgemeinschaft' getypeerd - van Karl en echtgenote Nelly én Charlotte von Kirschbaum. De brieven van 'Lollo' aan Thurneysen over deze uiterst moeilijke situatie zijn ook in extenso afgedrukt, alsmede de brieven van Nelly Barth aan Thurneysen - en zelfs enkele brieven van Karl en Nelly Barth aan elkaar Die laatste brieven vallen eigenlijk onder de beperkende bepalingen die Barth zelf voor publicatie van zijn nalatenschap heeft vastgelegd, maar de weergave ervan wordt hier gerechtvaardigd met de overweging, dat het gaat om brieven, die zij zelf-als bijlage - aan Thurneysen hebben doen toekomen. Bij het lezen voelde ik mij hier toch enigszins voyeur, en ik vraag mij af of men er goed aan gedaan heeft ze in extenso op te nemen. In de eerste twee banden, die nog door Thurneysen zelf voor publicatie zijn gereedgemaakt, werden dergelijke (passages in) brieven weggelaten. In elk geval is het goed dat de crisissituatie van begin 1933 - ik doel dan niet op de machtsovername door Hitler, maar op de huwelijksproblemen! - niet prominent in de brieven aanwezig blijft, en dat er weer ruimte komt voor het uitwisselen van gedachten over theologie, kerk en samenleving. Overigens - wie graag in extenso over Barmen uit Barths eigen pen nog nieuwe dingen had gehoopt te zullen vernemen, zal teleurgesteld zijn. Echter, over andere gebeurtenissen uit die tijd worden we wel breder geïnformeerd; daarin ligt toch vooral de betekenis van een een dergelijke uitgave. Een voorbeeld: in de eerste druk van de hierboven besproken Iwand-biografie van J. Seim betwijfelde deze nog of Iwand inderdaad in januari 1934 in Berlijn bij de voorbereiding van ontmoeting met Hitler aanwezig was geweest. Uit een brief van Chr v. Kirschbaum aan Thurneysen blijkt nu, dat Iwand er niet alleen bij was, maar ook een "besonders günstigen Eindruck' op Barth had gemaakt (594).

Tenslotte: het is voor de liefhebber van theologie en moderne geschiedenis fascinerende lectuur, maar dat is het niet alleen en ook niet enkel voor hen. Uit deze briefwisseling komt ook de vraag op mij af, of in onze theologiebeoefening nog zoveel 'hart' en overtuiging zit als toen en daar, en zo'n gedrevenheid om het Evangelie helder te vertolken. De beantwoording van die vraag lijkt mij voorrang te verdienen boven die in hoeverre men met deze of gene inhoudelijk kan meegaan... Des te betreurenswaardiger, dat de prijs van dien aard is, dat de publicatie veel wegheeft van wat onze oosterburen treffend noemen: 'eine Beerdigung erster Klasse' (oftewel: een eersteklas teraardebestelling [in een aantal universiteitsbibliotheken]).

L         GCdH

Dit artikel werd u aangeboden door: Theologia Reformata

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 1 maart 2001

Theologia Reformata | 102 Pagina's

EDUARD THURNEYSEN BRIEFWECHSEL

Bekijk de hele uitgave van donderdag 1 maart 2001

Theologia Reformata | 102 Pagina's