Onbegrensde mogelijkheden of grenzen aan de groei

'Hoe lang kan het zo nog doorgaan? ' Die vraag wordt vandaag veelvuldig gesteld, alleen al bij de toenemende verkeersproblematiek in ons land. Het wegennet wordt nog steeds verder uitgebreid. Telkens nieuwe voorzieningen worden getroffen om de verkeersproblematiek het hoofd te bieden. Elke regering breekt zich het hoofd over maatregelen om de files te beperken en de auto terug te dringen in de samenleving. Maar zelfs een terugdringing van de groei is nog steeds niet mogelijk, laat staan een afname van het aantal auto's. Economisch eist de verkeerssituatie in ons land een steeds groter tol, alleen ook al als we mensuren, doorgebracht in de file, in geld omrekenen.

'Reken niet op afname in groei aantal auto's' kopte het Nederlands Dagblad boven een interview met de Delftse emeritushoogleraar verkeerskunde, prof. dr. ir. R. Hamerslag. 'De groei van het aantal auto's inperken lukt nauwelijks. De ervaring in ons eigen land, in de Verenigde Staten en in een aantal Derde Wereldlanden laat dat zien', zegt hij. Willen we in ons land niet in een situatie van congestie (opstopping) belanden, zoals in Bangkok, Cairo, Jakarta of Manilla - ik voeg uit recente ervaring toé Athene - dan moet nu alvast de capaciteit van het wegennet worden vergroot.

'Hoe warm gaat het worden? ', vraagt de Delftse emeritus, gezien het zogeheten broeikaseffect. Hij zegt, dat we het gewoon niet weten: 'Maar we hogen wel alvast onze dijken op. Waarom verbreden we dan niet onze wegen? '

Techniek

Groei in het verkeer, almaar doorgaande groei, dat voorspelt de Delftse hoogleraar. Hij voorziet de komende 25 tot 35 jaar zelfs nog een verdubbeling van het wegverkeer. Wat moeten we ons bij deze groei concreet gaan voorstellen als het om de beleving daarvan gaat?

Het is nu al onvoorstelbaar hoe in de afgelopen decennia het 'gelaat van het aardrijk' te onzent is veranderd en groen landschap steeds meer plaats maakte voor grauw beton en asfalt. Het is kennelijk onvoorspelbaar tot hoever en hoelang dit veranderingsproces nog zal doorgaan.

Intussen: de wegen worden steeds minder begaanbaar. De onbegaanbaarheid en derhalve de onleefbaarheid zullen alleen nog maar toenemen. Wie hier individueel zijn of haar maatregelen neemt - in gebruik van de auto, beperking van het autobezit per huishouden, het stellen van grenzen aan wat men voor een auto wil uitgeven - ziet eigen inspanning in deze te loor gaan in het collectieve gedragspatroon in onze samenleving. De ontwikkeling in het verkeer staat echter niet op zichzelf. Ze heeft te maken met groei op allerlei terrein, die alles te maken heeft met ontwikkeling van wetenschap en techniek. Elke tien jaar verdubbelt wetenschappelijke kennis. Met die ontwikkeling houdt de ontwikkeling van de techniek gelijke tred. Wanneer men 'groei' op welk gebied dan ook wil terug dringen, dan zou men wetenschappelijke groei moeten terugdringen. Dat lijkt welhaast onmogelijk. De mensheid wil nu eenmaal in kennis altijd vooruit en niet terug. In de loop der eeuwen is er als zodanig altijd sprake geweest van vooruitgang. Maar als wetenschappelijke kennis per tien jaar verdubbelt, gaan de ontwikkelingen naarmate de tijd voortgaat ook steeds sneller. En zo zijn we dan in deze eeuw het elektronicatijdperk ingetreden. Dat tijdperk heeft - na de ontdekking van het atoom - een schoksgewijze verandering op veel terreinen betekend. Zó dat mensen het niet meer bij kunnen houden. In één mensenleven - zo wordt wel gezegd - kan men maar één grote verandering meemaken. En hoeveel grote veranderingen hebben zich in het tweede deel van deze eeuw al niet voorgedaan! Niet te verwerken!

Vertraging

In het dagblad Trouw stond dezer dagen een artikel, waarin wordt betoogd, dat 'toekomstdeskundige' Chriet Titulaer - de wetenschapper die alles weet van 'de wondere wereld' van de techniek, van ruimtevaart en elektronica - de vooruitgang wil vertragen. Hij waarschuwt voor de nadelige maatschappelijke gevolgen van een ongebreidelde vooruitgang. Op z'n minst, zegt hij, zou het tempo van vernieuwingen lager moeten liggen. De vooruitgang gaat voor een groep mensen namelijk te snel. 'De tegenstelling tussen mensen die de technologische veranderingen wel kunnen volgen en hen die dat niet kunnen groeit met de dag en bereikt een climax'. Titulaer schat, dat maar liefst een derde van de Nederlandse bevolking, ofwel zo'n vijf miljoen mensen van uiteenlopende leeftijd, dus bepaald niet alleen ouderen, al heeft afgehaakt. Hij gaat zelfs nog een stap verder:

'De informatierevolutie zal leiden tot een volksopstand. Grote groepen mensen zullen in opstand komen tegen de computer en aanverwante nieuwe technologieën. Zij kunnen het tempo van veranderingen niet bijbenen en worden zich bewust dat ze daardoor in een maatschappelijk isolement zijn beland. Een volksopstand van deze "sociaal gehandicapten" is het onvermijdelijke gevolg'.

Ik volg nog even de heer Titulaer op de voet. Als mensen nog bezig zijn het ene te leren, dient zich het andere al weer aan, zegt hij. Nieuwe technieken komen in zo'n hoog tempo op de markt, dat geen sterveling het meer bij kan benen:

'De mogelijkheden zijn vrijwel onbeperkt: on line communiceren met de hele wereld via Internet, overal bereikbaar door de mobiele telefoon, elektronisch betalen, PIN-code, chipper en chipknip en duizenden televisiestations op de buis via de elektronische snelweg'.

Aan deze analyse van de situatie koppelt Titulaer dan zijn pleidooi voor 'vertraging' in het op de markt brengen van nieuwe apparaten. 'Dat zal - zegt hij - heel moeilijk zijn, want de techniek ontwikkelt iets en gooit het daarna op de markt. Pas daarna krijg je de maatschappelijke discussie of het wel of niet moet.' Hij vraagt zich derhalve af of het nog mogelijk is tot zulk een vertraging te komen.

De man, die altijd fel nieuwe technologieën heeft 'verkondigd en verdedigd', is zich langzaam bewust geworden dat er 'grenzen aan de groei' zijn. Dat geeft te denken!

Onbegrensd?

Kan het inderdaad nog tot vertraging van de ontwikkelingen komen? Het denkend vermogen van de mens(heid) is niet stil te zetten. Psalm 8 zegt, dat de mens bijna goddelijk is gemaakt. Hem zijn ook na de zondeval grote mogelijkheden gelaten. Die mogelijkheden zijn echter niet onbegrensd. Het zijn mogelijkheden, die mogelijkheden van de mens zijn. Het getal van de mens is zeshonderdzesenzestig (Openb. 12 : 18). De mens is machtig, maar niet almachtig. De mogelijkheden, die de mens gegeven zijn, worden echter kennelijk onbeheersbaar. De gemiddelde mens vermag niet meer te begrijpen wat in wetenschap en techniek tot stand wordt gebracht. In het elektronicatijdperk, dat we beleven, is de mens zelfs niet meer in staat de instrumenten te doorgronden, die hij gebruikt.

De vraag is waar de grenzen liggen. Titulaer spreekt van een te verwachten volksopstand tegenover de informatierevolutie. Revolutie tegenover revolutie dus. Men kan zich in ieder geval afvragen hoe lang mensen nog zullen bewilligen in de zondvloed van nieuwe ontwikkelingen, technieken, apparaten en (luxe) gebruiksvoorwerpen. Zullen mensen altijd maar bereid, zijn slaafs de technische ontwikkelingen te volgen?

Jaren geleden schreef mij een bioloog, via een predikant, dat hij van overtuiging was, dat er een keer een einde zou komen aan de ontwikkelingen, aan de al maar voortgaande groei. Er zou een verzadigingspunt bereikt worden. Mensen zouden zelf nee gaan zeggen.

Babel

Intussen valt - met prof. dr. ir. E. Schuurman - te spreken over Babelcultuur. Men behoeft nog geen cultuurpessimist te zijn om grote zorg te hebben omtrent de grote bouwsels, die de moderne mens bezig is te bouwen en die hij tegelijkertijd niet (meer) beheren of beheersen kan. Zeker, de mens heeft een opdracht gekregen en behouden in Gods schepping. Hij zou de aarde bouwen en bewaren (Gen. 2 : 15), ook nog na de zondeval, al is het dan 'met vrees en verschrikking' (Gen. 9 : 2). In het laatste - het bewaren - ligt ook de opdracht om met beheersing te bouwen. Is er echter van beheersing nog wel sprake? Verdraagt de snelle ontwikkeling op allerlei terrein zich nog wel met een verantwoord omgaan met de goederen van de aarde, met rechtmatige besteding van geld en goederen, met de grote tegenstellingen tussen rijk en arm, en de nog steeds breder wordende kloof tussen 'ontwikkelde' landen en ontwikkelingslanden? Zouden mensen, alleen al hierdoor, er niet een keer schoon genoeg van kunnen krijgen?

In de loop der tijden heeft de mensheid vaker met de ogen staan knipperen in verband met revolutionaire ontwikkelingen, die zich voordeden. Vaak is onder christenen de reactie ook geweest, dat men het eind der tijden nabij wist. Hiermee moeten we voorzichtig zijn. De Schrift spreekt van oorlogen en geruchten van oorlogen 'en nog is het einde niet.' Met een variant valt te zeggen, dat we horen van revolutionaire en onvoorstelbare ontwikkelingen 'en nog is het einde niet'. Maar apocalytische trekken hebben de huidige ontwikkelingen toch wel? !

Levensbesef

Niet onderschat mag dan wel worden hoezeer de ontwikkelingen in wetenschap en techniek het levensbesef van de mens diepgaand raken en beïnvloeden. Het mens-zijn heeft, schepselmatig bezien en ook in het licht van zonde en genade, een constante in de geschiedenis. Maar het mens-zijn wordt in de beleving ervan óók mede bepaald door de context, waarin men leeft, door de instrumenten, die men gebruikt, de cultuur, die men inademt. Wanneer de moderne mens in dit elektronikatijdperk bezig is een moderne toren van Babel te bouwen, dan zijn we of bewoners of op z'n minst buurtbewoners ervan. We maken met alle vezelen van ons bestaan deel uit van de Babelcultuur, die we beleven.

Velen menen in een zekere argeloosheid, dat ze gewapend zijn tegen schadelijke invloeden van de cultuur wanneer media als de televisie buiten de deur gehouden wordt. Dat betekent immers, dat men evenzoveel zedeloosheid en wetteloosheid buiten de deur houdt. Zulks valt niet te ontkennen, integendeel, alleen maar te beamen. Er is echter meer zonde dan die van de wetteloosheid. Het zou wel eens kunnen zijn, dat door de geest van mondigheid en machtsdenken, die via ontwikkelingen in de voortschrijdende techniek van de mens bezit neemt, de zonde van de overmoed bezit neemt van de mens, die ook zijn verhouding tot God en de naaste diepgaand bepaalt. Bij dat sluipende kwaad zou veel openlijk erkend kwaad wel eens kinderspel kunnen zijn. En daarin speelt bepaald niet alleen de televisie een rol.

De mens echter, die door de moderne, door techniek bepaalde cultuur in bezit wordt genomen, zal geestelijk een andere mens zijn dan die van 'vroeger'.

Grenzen

Het is in dit verband opmerkelijk, en het noopt tot bezinning, dat de rechterflank van de kerken eerder achter dan voor loopt in de moderne ontwikkelingen, met name in de aanwending van de electronica. Dat zou op een merkwaardige inconsequentie kunnen duiden. Daar, waar vanwege een cultuurpessimistische levenshouding een zekere cultuurafstandelij kheid het leven vanouds bepaalt, zou de moderne Babelcultuur opeens met huid en haar geslikt worden?

Er zijn grenzen! Wanneer vandaag de wereldse mens al tot die ontdekking komt, zou de geestelijke mens dat al eerder hebben moeten ontdekken. Calvinisme is vanouds gekenmerkt door soberheid. Zou terughoudendheid, in acceptatie van al datgene wat moderne techniek biedt daar dan ook niet bij horen? Ik zeg dat in het besef ook zelf omgeven te zijn door alles wat de moderne techniek biedt. Maar als in tien jaar wetenschappelijke kennis verdubbelt en in vijf en twintig jaar het verkeer zal verdubbelen, rijst toch de vraag of de groei onbeperkt door mag en kan gaan. Een goed beheer vraagt immers ook beheersing? Bezinning is hier dringend nodig.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen