De verhouding van het aardse en net hemelse

Geschiedenis

Voordat ik inga op het genoemde dualisme geef ik eerst een korte schets van het ontstaan van de dopers. Deze stroming ontstond vanaf 1523 in Zürich binnen de kring van aanhangers van de reformator Huldrych Zwingli. Anders dan Zwingli wilde men zelfstandig van de overheid een radicale hervorming doorvoeren. Onder andere moesten niet kinderen, maar volwassenen gedoopt worden. De dopers werden hevig vervolgd, maar verspreidden zich door grote delen van Europa. Een revolutionaire variant ontstond in Münster, waar dopers de regering van de stad overnamen, wachtend op een spoedige wederkomst van Christus. Het ‘rijk van de dopers’ werd met geweld neergeslagen. In Nederland ontwikkelde zich een vreedzame variant van de dopers onder leiding van Menno Simons. De dopers verspreidden zich buiten Europa, namelijk naar Noord-Amerika, het Russische Rijk en Latijns-Amerika. Theologisch gezien is er grote variatie binnen het doperdom, van conservatief (o.a. de zogenaamde Rusland-Duitsers en de Amish) tot vrijzinnig (de meeste Nederlandse doopsgezinden).

Dualisme van het aardse en het hemelse

In 1527 stelden Zwitserse dopers in Schleitheim een belijdenisgeschrift op: Broederlijke vereniging door enkele kinderen van God. Het zesde artikel gaat over de houding van christenen ten opzichte van de overheid. Volgens dat artikel staat christen-zijn haaks op de overheid:

Ten slotte stellen we vast, dat het een christen niet betaamt om deel uit te maken van de overheid en wel om de volgende redenen. De overheid is naar het vlees, een christen naar de Geest. Hun huizen en woningen zijn fysiek, in deze wereld; die van de christenen in de hemel. Hun burgerschap is in de wereld, dat van de christenen in de hemel. Hun strijd- en oorlogswapens zijn vleselijk en alleen tegen het vlees, de wapenen van de christenen zijn echter geestelijk, tegen de vesting van de duivel. Wereldlieden worden gewapend met speren en ijzer, maar christenen zijn gewapend met het harnas van God, met waarheid, gerechtigheid, vrede, geloof, heil en met het Woord van God [vertaling door mij, JvdK].

Volgens de dopers mag een christen dus niet deelnemen aan de politiek. De reden is dat er een strikte scheiding is tussen vlees en Geest, tussen het aardse en het hemelse. Hoewel de zinnen doorspekt zijn met Bijbelcitaten – bijv. het hemels burgerschap (Fil. 3:20) – is het de vraag of het verbod op deelname aan de politiek en de scheiding tussen het aardse en het hemelse terecht is. De dopers vonden van wel. De meest extreme vorm hiervan vindt men vandaag nog bij de Old Order Amish, die zelfs gebruik van elektriciteit, auto’s en moderne landbouwtechnieken afwijzen.

Het lichaam onheilig?

Het hierboven genoemde dualisme werkt ook door in de wijze waarop de dopers over de menswording van Christus dachten. In 1578 werd er in de Noord-Duitse stad Emden een discussie gehouden tussen gereformeerden en dopers over allerlei theologische verschilpunten. Een daarvan was de menswording van Christus. Een doper, Peter van Ceulen, merkte tijdens de discussie op:

Het komt mij voor dat wij als gereformeerde christenen soms ook een scheiding tussen het aardse en het hemelse ofwel tussen natuur en genade maken.

Deze eniggeboren Zoon van de allerhoogste God, die ons uit grote liefde van de Vader geschonken is, die vanuit de Hemel neergezonden en de gestalte van een knecht heeft aangenomen, van Hem belijden wij dat Hij die niet van het vlees en bloed van Maria, noch van haar materie heeft ontvangen. Maar dat zij werd bevrucht, schrijft Mattheus, van de Heilige Geest [hertaling door mij, JvdK].

Van Ceulen erkent wel dat Christus mens is geworden, maar Hij zou Zijn menselijke natuur niet van Maria’s lichaam hebben ontvangen. Was Maria’s lichaam voor de dopers te onheilig dat Christus daaruit Zijn menselijke natuur zou hebben ontvangen? Als we het eerste citaat – de scheiding tussen het aardse en het hemelse – met het tweede vergelijken, lijkt er in ieder geval een verband te bestaan.

Evaluatie

Het komt mij voor dat wij als gereformeerde christenen soms ook een scheiding tussen het aardse en het hemelse ofwel tussen natuur en genade maken. Dingen als het lichaam, cultuur, ontspanning en dergelijke worden dan als minder belangrijk dan het geestelijke gezien of we maken een scheiding tussen de zaligheid en aardse dingen. Nu is het zeker zondig om ons hart op het aardse te zetten – denk aan de gelijkenis van de rijke man en Lazarus (Luk. 16:19–31). Ook gaat de hemel de aarde ver te boven (Openb. 21).

Iemand zou kunnen tegenwerpen: maar Paulus zegt toch in Kolossenzen 3 dat we de dingen moeten zoeken “die boven zijn, niet die op de aarde zijn” (vers 1 – 2)? Wie dit hoofdstuk en het vervolg echter goed leest, ziet dat het zoeken van de dingen die boven zijn hier op aarde begint. Onze zondige begeerten (ontucht, onreinheid, hebzucht, woede, lasteren en liegen, vers 5, 8–9) moeten gedood worden en door goede neigingen worden vervangen (ontferming, vriendelijkheid, ootmoed, zachtmoedigheid, geduld en liefde, vers 12–17). In het vervolg werkt Paulus uit hoe dit in de relatie tussen man en vrouw, ouders en kinderen, werknemer en werkgever gestalte moet krijgen (3:18-4:1). Geen scheiding tussen het aardse en het hemelse dus, maar ons aardse leven moet een hemelse kleur hebben.

Apeldoorn, Dr. J. van de Kamp

Docent kerkgeschiedenis Hersteld Hervormd Seminarie

Voetnoot

1. H. Lassche, ‘Opkomst van het refobaptisme’, in: [jaargang.nummer.] 13.24, 13.25, 13.26, 14.1, 14.2.

Enige literatuur

• W. van ‘t Spijker, Gereformeerden en Dopers. Gesprek onderweg, Kampen 1986.

• K. van der Zwaag, Reformatie vandaag. 500 jaar Hervorming in debat met Rome en nieuwe vormen van doperse radicaliteit, Apeldoorn 2017.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen