Franciscus Gomarus (1)

KERKGESCHIEDENIS

/TyTrünciscüs Gomarus is bekend geworden -^ als de man, die Arminius en de zijnen fel heeft bestreden. Hij was een man van formaat en wordt tot de grote theologen gerekend, wetenschappeUjk onderlegd en van grote werkkracht. Het zal de moeite waard blijken, hem even naar voren te halen.

Student en predikant

Het was in Brugge dat op 30 januari 1563 in het gezin van Franciscus Gomarus en Johanna Moerman, een zoon geboren werd. Hij kreeg de naam van Franciscus, dezelfde voornaam als zijn vader. Gomarus was dus een Vlaming. De famihe was niet onbemiddeld. In die tijd was Brugge een belangrijke stad. De ouders van Franciscus jr waren de Hervorming toegedaan. Zijn eerste onderwijs kreeg de jonge Gomarus aan de Latijnse school in Brugge. Hij bleek reeds jong een goede leerling. Toen hij 14 jaar was, moest de famihe Gomarus vanwege het geloof, uitwijken naar de Paltz. Voor Gomarus hield dit in, dat hij in Straatsburg zijn studie voortzette. Als voorbereiding op het hoger onderwijs volgde hij op het Gymnasium aldaar de lessen van Johannes Sturmius, die Calvijn vereerde.

Daarna ging hij studeren in Neustadt (1580- 1582). Hier waren zijn leermeesters theologen uit Heidelberg, die naar Neustadt verbannen waren: Franciscus Junius, Zacharias Ursinus, Hieronymus Zachius en Daniël Tossanus, allen strenge Calvinisten. Naast andere vakken werd de jongeman bekwaamd in de Hebreeuwse taal. Om nog meer kennis te vergaren, ging Gomarus in 1582 naar Engeland. In Oxford studeerde hij bij de geleerde Puritein John Rainolds en in Cambridge bij Willam Whittaker. Een andere leraar was de beroemde WiUiam Perkins. In Cambridge werd Gomarus in 1584 benoemd tot magister in de wijsbegeerte. En van 1584 tot 1586 zat hij aan de voeten van de theologen in Heidelberg. Diepgaand onderging hij hun invloed.

Toegelaten tot het predikambt, diende hij van 1587 tot 1593 een vluchteÜngenkerk in Frankfort aan de Main, waar ook Datheen en Gaspar van der Heyden predikant waren. In Frankfort waren ook veel Nederlandse emigranten. Onder moeihjke omstandigheden deed Gomarus zijn werk met grote trouw en inspanning. Er waren moeiüjkheden door tegenwerking van de Lutherse predikanten. Ook de stadsregering maakte het hen lastig. En ook de vluchteUngengemeente vertoonde niet het beeld van een gemeenschap die in onderUnge liefde anderen tot voorbeeld was. Onderhnge verdeeldheid bezorgden de voorgangers veel narigheid. Datheen heeft deze Gemeente vergeleken met de Israëheten in de woestijn: „ontevreden, hardnekkig, hoogmoedig, murmurerend, altijd wel iets vindend om beroering te maken".

Een groot deel van de vluchteUngengemeente vertrok naar Frankenthal. De achtergeblevenen vormden een: „Gemeente onder het Kruis". Omdat samenkomen in een kerk hen verboden was, kwam men samen in een soort schuur. Gomarus werd predikant: „buiten vasten dienst zijnde". Ondertussen bleef hij studeren. Hij reviseerde het door Beza vertaalde Nieuwe Testament. Hij vond dit nodig, omdat er nogal wat fouten in zaten. Ook gaf hij het boek: „Defensor Pacus" (Verdediger van de vrede) opnieuw uit. Het was in 1324 geschreven door Marsihus van Padua. Gomarus schreef er een uitvoerige inleiding bij.

Hoogleraar

Op 25 januari 1594 werd Gomarus benoemd tot derde Hoogleraar aan de Universiteit te Leiden, op een jaarwedde van 800 gulden. Voor hij naar Leiden ging, promoveerde hij op 14 maart 1594 in Heidelberg tot doctor in de godgeleerdheid. Uit zijn op 8 juni van dat jaar gehouden inaugurele rede over: „Het Verbond Gods", bleek duidelijk zijn gereformeerde overtuiging. Gomarus was dogmatisch goed onderlegd en ook in de exegese van de Heiüge Schrift was hij zeer bekwaam. Hij behandelde o.m. de Brief aan de Galaten, de Evangehën en de Brief aan de Fihppensen. Omdat in Leiden het aantal predikanten te klein was, moest Gomarus in het begin in Leiden ook gedeelteUjk het werk van predikant combineren met zijn werk als hoogleraar. Na 1606 kon hij zich geheel geven aan zijn eigenUjke taak. Op toerbeurt moest hij op woensdagmiddag de disputaties leiden. Dat vroeg veel voorbereiding.

De eerste jaren in Leiden gingen rustig voorbij. Theologische twisten, die later voor veel onrust zorgden, wierpen al wel hun schaduwen vooruit, maar waren er nog niet. Met zijn beide collega's Junius en Trelcatius sr. was de verhouding goed. Gedrieën bestreden zij het Socinianisme, dat de Godheid van Christus en de HeiMge Geest ontkende. Deze Socinianisten verheerhjkten de Rede en waren daarin de voorlopers van het Rationaüsme. Gomarus heeft zich ook in zijn geschriften, gekeerd tegen allerlei dwaUngen op theologisch gebied. Binnen het bestek van deze artikelen kan daar niet uitgebreid op worden ingegaan. Hij keerde zich fel tegen Rome en polemiseerde in dit verband tegen de Jezuïet Franciscus Costerus. Hij was ervan overtuigd, dat ook in de Roomse Kerk gelovigen in Christus waren. Maar van de Paus, de monniken, de valse leer en de beeldendienst was hij een vurig vijand. Hij maakte terecht onderscheid tussen de room-se leer en de roomse mensen.

In 1599 benoemde de Zuid-Hollandse Synode Gomarus tot herziener van de door Cornelïï en Helmichius te vertalen Bijbel.

Maar de Universiteit van Leiden zou op het onverwachts twee van de drie hoogleraren door de dood verhezen. Dat gebeurde in het jaar 1602 toen door de gevreesde pest veel mensen stierven. Ook Trelcatius sr. overleed eraan. Toen Gomarus vernam, dat men in de plaats van deze professor, Arminius wilde benoemen, protesteerde Gomarus daar tegen. Bhjkbaar met succes, want in de plaats van zijn vader benoemde men Trelcatius jr Maar toen stierf ook Junius, de andere collega van Gomarus. Ditmaal wilde men Arminius niet passeren en werd deze alsnog hoogleraar, zeer tot verdriet van Gomarus. Deze Arminius verkondigde reeds als proponent onrechtzinnige meningen en werd met het oog op zijn classicaal examen door de kerkenraad van Amsterdam ter verantwoording geroepen. Hij beleed schuld en herriep zijn afwijkende gevoelens. En toen hij als predikant van Amsterdam preekte over de Brief aan de Romeinen, veroorzaakte dat in de Gemeente opschudding vanwege uitgesproken meningen, die op gespannen voet stonden met de Nederlandse Geloofsbehjdenis. Dat men deze man, aan wiens rechtzinnigheid terecht werd getwijfeld, hoogleraar in Leiden maakte, vond Gomarus een kardinale fout. Hij was ervan overtuigd, dat er onenigheid tussen de professoren en beroering in de Kerk zouden ontstaan. Het enige positieve was, dat een bijeenkomst zou worden gehouden waar Gomarus en Arminius hun opvattingen over de leer zouden uiteenzetten. Daarbij zouden mede kerkehjke deputaten aanwezig zijn. Deze conferentie werd gehouden op 6 mei l603.

Arminius, bekend om zijn „schalkheyt". Kwam wat aan Gomarus tegemoet. Zelfs verklaarde hij geheel in te stemmen met wat de kerk beleed. Ook zou hij in het openbaar niets „singehers" drijven en met zijn collega's zou hij confereren. „Enigszins" voldaan gaven alle aanwezigen elkander de broederband en bevestigden de vriendschap met een maaltijd: „in alle eerbaarheidt ende vrolicheit". En het was onder Gomarus, dat Arminius in 1603 promoveerde! Arniinius roemde Gomarus als een „welwillend examinator".

In september van dat jaar ving Arminius zijn arbeid als hoogleraar aan.

(Wordt vervolgd)

B.

H.H. Hartman

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen