Gold Reef City: Johannesburg anno 1900

Op het ten-ein van Gold Reef City is het oorspronkelijke Johannesburg van rond de eeuwwisseling nagebouwd. Er staat een oude mijn, waar bezoekers tegen betaling mogen afdalen naar het Kimberly Rif. Daar wordt hun getoond hoe de mijnwerkers vroeger een mijn exploiteerden en hoe dat nu in zijn werk gaat. In de stad zelf staan verschillende interessante gebouwen, zoals dat van de Koninklijke Munt. Dit gebouw herbergt de pers die ooit de eerste gouden krugerrand drukte. Nu worden er nog steeds gouden en zilveren munten geproduceerd. Het huis van een hoge mijnbeambte geeft een blik in het dagelijks leven rond de eeuwwisseling. Niet alleen heeft het huis volledig ingerichte zit- en slaapkamers, er is zelfs een Victoriaanse badkamer te bewonderen. Naast bedrijven zijn ook excursiegroepen van scholen graag geziene gasten in Gold Reef City. Er worden conferenties belegd, kinderpartijtjes gevierd en er hebben trouwerijen plaats. Mede voor dat laatste is een speciale kapel ingericht, die plaats biedt aan ongeveer zeventig mensen.

Goudzoekers
Het is allemaal begonnen in het jaar 1886. Er waren toen niet meer dan zes boerderijen in de streek die nu bekend staat als de Witwatersrand. De familie Oosthuizen, van Nederlandse origine, was een van de voornaamste boerenfamilies in een tijd die gekenmerkt werd door de rustige stijl van het plattelandsleven. Dat zou snel anders worden. Op het land van de Oosthuizens werd goud ontdekt door de heren Harrison en Walker. Ze waren beiden in dienst bij boer Gerardus Oosthuizen, die een vierde deel van de boerderij Landlaagte bezat. Harrison en Walker zorgden voor een exploitatievergunning en sloten een contract met boer Oosthuizen. Tot spijt van de andere twee heren bleek Walker niet in staat zijn mond te houden over de spectaculaire ontdekking en al spoedig verschenen er goudzoekers en speculanten in de streek. Een van de eersten was een man met een witte stormhoed, die in juli 1886 op het toneel verscheen. Het was de diamantmagnaat Joseph Benjamin Robinson. Zonder veel voorbereiding begon hij grote stukken land te kopen van de boerderijen op de Witwatersrand. Het bleek de moeite waard, want binnen tien jaar was zijn investering van 62.000 krugerrand uitgegroeid tot een kapitaal van 36 miljoen. De goudjacht was begonnen. In een van de huizen in het huidige Gold Reef City, Nurse House, is een speciale kamer gewijd aan de Oosthuizens. Veel persoonlijke bezittingen van de familie zijn er tentoongesteld en in een stoel zit" de weduwe Oosthuizen". Natuurlijk is er ook een Statenbijbel te vinden. De volgende wandtekst siert de typische voorkamer van een oude Transvaalse boerderij: ,,Goddelijke huiszegen; Waar geloof, daar liefde; Waar liefde, daar vrede; Waar vrede, daar zegen; Waar zegen, daar God; Waar God, geen nood."

Koekblik
Wie in het rustige Gold Reef City rondwandelt, kan zijn gedachten makkelijk verplaatsen naar het gejaagde en roerige mijnstadje in het laatste decennium van de vorige eeuw. We gaan terug naar het jaar 1890 en treffen daar twee Canadese verpleegsters op doorreis in Johannesburg. In hun boek' 'Avonturen in Mashanoland" (1893) geven de vrouwen hun visie op het leven in de mijnstad. Witwatersrand was van oorsprong een vrij kaal, heuvelachtig landschap. De eerste huizen van de goudzoekers uit de jaren tachtig waren van koekblik gebouwd. Toen de verpleegsters arriveerden is dat echter drastisch veranderd. Vier jaar na de ontdekking van het goud was er al een hoofdstraat met stenen huizen en een goede bank. Ook stonden er hotels, drankclubhuizen, een theater en balzalen. Ondanks dat waren de huizen van koekblik nog niet verdwenen en de hygiënische omstandigheden ware verre van goed. Eén van de zusters moest een tyfuspatiënt verplegen in een huis met vier vertrekken, waar negen mensen leefden. ,,De mannen in het huis kwamen gewoonlijk om vijf uur 's avonds thuis en gingen dan direct naar bed. Lange tijd kon zuster Lucy niet begrijpen waarom, maar uiteindelijk kwam ze erachter dat de mannen bijna altijd dronken waren." Grote goudvondsten werden er in dat jaar niet gedaan en onder de duizenden geruïneerde mensen waren er velen die hun zorgen probeerden weg te drinken.

Beestenboel
De mensen van Johannesburg waren volgens de verpleegsters dansliefhebbers en dat was voor de zusters Lucy en Rosé een goed aanknopingspunt om een liefdadigheidsbal te organiseren ten bate van het ziekenhuis. Het werd een beestenboel. Meer dan driehonderd mensen woonden het feest bij, maar vanwege het tekort aan vrouwen gingen de mannen met elkaar dansen. Tegen tien uur was bijna iedereen zeer beschonken. Dansparen kwamen met elkaar in botsing, struikelden en bleken niet meer in staat om op te staan. Of het ziekenhuis deze avond waard was, viel te betwijfelen... Hoe het ook zij, de zusters maakten zich alweer druk over andere misstanden. ,, Wat medicijnen betreft, vroegen we ons soms af of de dokters zakelijke belangen hadden in de apothekerszaken. .. Het was een wonder als patiënten de enorme hoeveelheid slechte medicijnen, die bovendien bijna van dag tot dag verschillend waren, overleefden." Twintig procent van de zieken die in handen van de dokters vielen, stierf dan ook. Vooral het aantal sterfgevallen onder vrouwen en kinderen was onrustbarend. Een nieuwe dokter in Johannesburg trof een stad waar,, de vrouwen stierven als versleten schapen." Als de dokter bij zwangerschappen als verloskundige optrad, ging hij er nooit vanuit dat de vrouw de bevalling veilig zou doorkomen. ,,Opde begraafplaatsen lagen honderdenjonge Engelsen en vrouwen. Niet meer dan drie waren ouder dan veertig toen ze stierven. Verreweg de meesten waren tus-[> sen de twintig en 28", zo schreven de verpleegsters. De dysenterie en tyfus zouden tijdens de boerenoorlog (1899-1902) nog tienduizenden andere mensen het leven kosten.

Status
Toen de goudzaken eenmaal goed op gang gekomen waren en er meer voorzieningen aangelegd waren, werd het leven in Johannesburg gezonder. Soms gebeurden er dingen die het leven van een jonge vrouw interessant maakten. Zo moest de dochter van de Duitse kapitein Carl von Brandis zich na haar aankomst bij gebrek aan "beter" met sodawater wassen. De vrouwen van de goudvinders leefden als vorstinnen in hun prachtige huizen. Status was erg belangrijk. De vrouwen van de mijnmiljonairs lieten zichzelf op hun mooist zien, gestoken in zijde, satijn en prachtige hoeden of mutsen waarmee ze indruk maakten op het gewone volk. Om de dagen van weleer nieuw leven in te blazen lopen nu tientallen mensen in dergelijke Victoriaanse kleding door Gold Reef City. Ook rijden er koetsen, oude fietsen en antieke auto'sin het dorp.

Nachtleven
Er is echter een groot verschil tussen het straatbeeld van het oude Johannesburg en dat van het nieuwe Gold Reef City. Wie foto's van Johannesburg rond de eeuwwisseling bekijkt, zal ongetwijfeld ontdekken dat er bijna alleen mannen in de sti'aten lopen. Dames en meisjes waren zeldzaam in de ruwe mijnstad. Volgens de Afrikaanse geschiedschrijver Godfrey waren er zelfs tijden dat de verhouding ongeveer tien op één was. Prostitutie was een groot probleem. De gereformeerde president Paul Krugervan de Transvaalse Republiek zou zelfs verschillende petities ontvangen hebben met de oproep een einde te maken aan de wantoestanden in Johannesburg. Op vijftien juli 1895 rapporteerde het blad "De Volksstam" dat de Goudstad een bevolking van 73.321 mensen had die ouder waren dan vijftien, maarjonger dan veertigjaar. Deze leeftijdsgroep telde slechts 12.172 vrouwen en meisjes. Bovendien waren meer dan 1300 van hen prostituee. Vooral in deze.Victoriaanse tijd waren dat buitengewoon schokkende feiten.

Imitatie
Toch is het van belang om ook de twijfelachtige aspecten van de hedendaagse Zuidafrikaanse samenleving onder ogen te zien. De afgelopen tien jaar werden gekenmerkt door voortschrijdende secularisatie. Het nagebouwde Johannesburg is daarvan niet vrij gebleven. De managers van Gold Reef City zijn er buitengewoon goed in geslaagd om de zondige kant van het oude Johannesburg te etaleren. Dat komt vooral tot uitdrukking in de acht restaurants en bars die het stadje rijk is. Ze bieden in totaal plaats aan ongeveer 1500 gasten. Het openluchtmuseum beroemt zich er zelfs op de grootste kroeg in Zuid-Afrika te bezitten. ,, Barney' s Tavern is de plaats waar voldoende vermaak is om u mee te slepen in een avond schuin kroegplezier, ook op zondagavonden' ', zo meldt het informatieboekje. Daar blijft het niet bij, want de "Consolidated Saloon" doet ook meer voor zij n gasten dan drankjes serveren. ,, U wordt in de stemming gebracht door een leger van entertainers, terwijl de show-meisjes u achterlaten met een begeerte naar meer!"

Dagleven
Op een doordeweekse dag tussen negen en vijf uur is er weinig ruimte voor duistere praktijken in het openluchtmuseum. Het is dan goed toeven in Gold Reef City. Op een waarzegster na, die de toekomst voorspelt over het liefdesleven van voorbijgangers en hun tegen flinke betaling "winnende" roulettegetallen verschaft, zijn er weinig ongerechtigheden te bespeuren. Het stadje mag terecht een openluchtmuseum genoemd worden. In het huis Toys of yesteryear'' staat de grootste verzameling van antiek speelgoed op het zuidelijk halfrond tentoongesteld. Meer dan duizend poppen, teddyberen, werkende meccanomodellen, stoommachines, rijdende locomotieven, ander speelgoed en kinderboeken sieren de collectie. In een ander gebouw worden glazen voorwerpen uit de gehele wereld tentoongesteld en de plaatselijke glasfabriek geeft van tijd tot tijd gelegenheid aan bezoekers om een kijkje te nemen bij het glasmaken en het blazen van vazen en andere voorwerpen. Een diamantwinkel verstrekt inlichtingen over de weg van een diamant vanuit de grond naar rijke dames. Ook het slijpproces wordt van commentaar voorzien. Elders in de stad geeft een kroeg informatie over het brouwen van bier en demonstreert een smederij het maken van paardehoeven. Soms worden er ook paarden beslagen. De oudste krant van Johannesburg, De Star, is eveneens vertegenwoordigd in het museum door middel van een model van het krantengebouw uit 1887. Oude zet- en snijmachines geven inzicht in het krantenbedrij f van drie generaties geleden. Een herdrukvan de eerste editie van de Star completeert de sfeer.

Commercieel
,,Onze nieuwe strategie is om al het vermaak dat wij overdag bieden zo veel mogelijk bij de toegangsprijs in te begrijpen. Wanneer je de stad eenmaal binnengekomen bent, kun je gratis genieten van een ritje met de boemeltrein of paardentram. Dat geldt bij voorbeeld ook voor de inheemse stamdansen en de attracties op de Victoriaanse kermis", vertelt marketingmanager Jane Harwood. Gold Reef City is één groot bedrijf. Zo zijn er zeventien speciaalzaken in de nagebouwde winkelpanden gevestigd. Er staat een fotostudio waar toeristen zich in Victoriaanse kleding kunnen laten steken. Daarnaast is er een juwelierszaak, een snoepwinkel en een heuse wapenhandelaar. Deze laatste heeft weliswaar een verzameling van antieke vuurwapens, maar de man is met zijn tijd meegegaan en beschikt ook over een collectie van hedendaagse "donderstokken". De inwoners van Gold Reef City zijn op het ergste voorbereid.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen