Een chaoot als echtgenoot

De woonkamer is grotendeels leeggehaald, een grenen kast staat in onderdelen op het tapijt. Al vier weken zitten Sandor en Willemien van Leeuwen in de troep, vanwege een interne verbouwing. En dat met vijf kinderen onder de zes. Het eind is gelukkig in zicht, de behanger is net vertrokken. Dat die vandaag zou komen, was Sandor (31) even vergeten toen hij de afspraak voor het interview plande. Om de chaos in hoofd en huis binnen de perken te houden, zet hij alles wat hij moet onthouden in zijn mobiele telefoon. Maar geregeld ontschiet hem toch nog wat. Of hij vergeet zijn telefonische agenda te raadplegen.
Vanaf zijn vroege jeugd is hij impulsief, chaotisch, door het minste afgeleid en uit balans. Een hersenvliesontsteking versterkte die verschijnselen. Na een dwaaltocht door het labyrint van de hulpverlening werd in 1989 de diagnose Minimal Brain Dysfunction gesteld, een term die later plaats maakte voor ADHD.
Uit een dossier diept de inwoner van Alblasserdam een document op met de constatering: Is agressief, ongehoorzaam, kan zeer slecht met andere kinderen omgaan, leeft kennelijk onder grote psychische druk, kan zich slecht concentreren, heeft een negatief zelfbeeld. „Gelukkig is er in twintig jaar veel ten goede veranderd, maar problemen met regels en gebrek aan concentratie, daar blijf ik tegenaan lopen.

Enthousiasme
Nog altijd ervaart hij de pijn van het bericht dat hij naar een LOM-school moest. „Dat was echt een traumatische ervaring voor me. Als je daarnaartoe ging, was je bijna gek. In werkelijkheid mankeerde er niets aan zijn IQ. Ondanks een chronisch gebrek aan concentratievermogen doorliep hij mavo, havo en vwo. Onder docenten was hij berucht, medeleerlingen lachten om zijn onverwachte acties en grappen. Van leren kwam meestal niet veel. Toch behaalde hij zijn diploma, zij het op het nippertje.
Aan de Leidse Universiteit, waar hij geschiedenis ging studeren, liep hij opnieuw vast. Vakken die hem interesseerden, volgde hij met enthousiasme. Wat hem niet zinde, liet hij liggen. Dat hij uiteindelijk toch afstudeerde, was voor een deel te danken aan zijn ouders en aan Willemien, die hij door een bijbaantje in een verpleeghuis leerde kennen. Ze hielden hem bij de les, corrigeerden, coachten, stuurden. Willemien bleef dat ook na de huwelijksdag doen. Omdat haar echtgenoot er anders ongewild een rommeltje van maakt: letterlijk en figuurlijk.

Onredelijk
Jarenlang ging Van Leeuwen ervan uit dat hij de stoornis zou overgroeien. „Totdat we kort voor ons trouwen dit huis kochten, ik een baan bij de Jeugdbond Gereformeerde Gemeenten kreeg, en we ons gingen voorbereiden op de trouwdag. Dat waren veel te veel dingen tegelijk. Ik liep helemaal vast. Toen kreeg ik in de gaten: Dit is structureel, ik heb levenslang.
De praktische werkafspraken met Willemien dateren uit de periode van voorbereiding op het huwelijk. Zij is in principe verantwoordelijk voor de regie. „Als er te veel bij elkaar komt, overziet Sandor de dingen niet meer. Dan wordt hij steeds chaotischer. Het is nu de hoogste tijd dat er een eind komt aan deze verbouwing.
Dat ze een echtgenoot met ADHD kreeg, wist ze. Wat de impact ervan zou zijn, niet. „Ik heb het onderschat. Je denkt aan alle dagen heel druk. Dat is maar een deel van de werkelijkheid. Ik moet niet alleen aan de kinderen denken, maar ook voor Sandor dingen in de gaten houden. Heeft hij te veel aan zijn hoofd, dan wordt hij vaak onredelijk. Niet alleen naar mij, ook naar de kinderen, terwijl hij echt van ons houdt. Dat onredelijke is nog moeilijker dan het chaotische.

Coach
Het gaat vooral mis wanneer de vertrouwde dagelijkse gang wordt doorbroken, weet Sandor. „Een bezoek aan de familie in Zeeland is voor mij een logistieke mammoetklus die ik niet overzie. Paniek is een te groot woord, maar ik raak er wel behoorlijk door van slag. Willemien probeert van te voren veel klaar te zetten en geeft mij gerichte opdrachten, anders wordt het niets.
Behalve echtgenote voelt de voormalige ziekenverzorgster zich de coach van haar man. „Dat begint s ochtends al. Op de laatste nipper moet Sandor nog van alles doen. Ik probeer hem voortdurend de deur uit te krijgen, en tegelijk te voorkomen dat hij dingen vergeet. Intussen moet ik ook op de kinderen letten. Je leert ermee te leven, maar soms wordt het me wat te veel.
Bij Sandor wekt de zorg zo nu en dan irritatie. „Ik weet dat ik zonder Willemien ten onder zou gaan in de chaos, maar soms heb ik er ineens genoeg van. Dan zeg ik: Hoor eens, je bent mn moeder niet.
„Dan probeer ik de touwtjes te laten vieren, glimlacht Willemien, „met het risico dat het helemáál uit de hand loopt.
Wel laat ze de financiële administratie aan haar man over. Die heeft hij prima op orde. „Heel veel wordt automatisch overgemaakt, verklaart Sandor. „Maandelijks sparen we een vast bedrag, ik stap niet in de eerste de beste financiële boot die voorbij komt varen. Omdat ik mezelf ken, gebruik ik zo veel mogelijk checks and balances. Bij langlopende of steeds terugkerende zaken lukt dat goed. Veel lastiger is het omgaan met incidentele dingen: de vakantie, een verbouwing, de geboorte van een kind.

Ontkennen
Carola Hulsebosch (38) werkt tegenwoordig met een door haar zelf ontwikkelde agenda voor zes weken. Een geel A-viertje met de kolommen werk, kerk, thuis, man. De laatste kolom voegde ze toe omdat haar echtgenoot zo mogelijk nog chaotischer is dan zij. Alles probeert ze op het vel papier te noteren. Wat er niet op staat, vergeet ze sowieso. „Kijk, dit is deze week, wijst ze. „Dan moet ik wel effe goed kijken, want alles is bijna vol gekliederd. Wat ik heb gehad, streep ik door.
Vijf maanden geleden stelde een hulpverlener van ggz-instelling PsyQ Haaglanden vast dat ze ADHD heeft. „Ik scoorde heel hoog. Daar was ik behoorlijk ontdaan van, al vermoedde ik het eigenlijk al veel langer. Je weet niet goed wat je ermee moet, daarom probeer je het te ontkennen, maar je merkt dat je anders bent.
In het gesprek dat volgde, ontdekte ze dat ze maar weinig van haar jeugd en schooltijd weet. „Omdat ik matig kan onthouden, herinner ik me ook daar weinig van. Ik hoorde bij PsyQ dat veel ADHDers dat hebben. Wel weet ik nog dat ik altijd zat te wiebelen met mijn tenen en op mn pen zat te kauwen. Ik werd afgeleid door mijn gedachten en was erg dromerig. Op de mavo kreeg ik last van hoofdpijn. Door die ADHD kon ik niet goed tegen stress en spanning, zeg ik met de kennis van nu. Het zit in de familie. Mijn zus en haar zoon hebben ADHD, mn vader en moeder vermoedelijk ook. Die hebben zich nooit laten onderzoeken, maar mijn vader is heel druk, mn moeder heeft het denk ik in beperkte mate. Mn zus heeft het voordeel van een ordelijke man, die bijna alles voor haar regelt.

Uitstelgedrag
Het curriculum vitae van de inwoonster van Den Haag is lang en gevarieerd. Van de mavo ging ze naar de huishoudschool. Daarna volgde ze de opleiding tot ziekenverzorgende, werkte ze in de psychiatrie, had ze een aantal functies in de thuiszorg en deed ze een opleiding tot kinderverzorgster, waarna ze in de buitenschoolse opvang terechtkwam. Tussendoor werkte ze een aantal jaren in een croissanterie. „O ja, ook nog een tijdje op een kantoor. Dat was helemaal niks voor mij. Telefoniste ook niet. Ik werd er verschrikkelijk zenuwachtig van.
Aansluitend behaalde ze haar pabo-diploma en werd ze godsdienstdocente. „Op negen openbare basisscholen: in totaal twintig groepen. Heel leuk maar voor mij veel te onoverzichtelijk. Inmiddels is ze een tweede kortstondige periode als leerkracht op een basisschool aan het afronden. „We zijn samen tot de conclusie gekomen dat ik gewoon weg moet gaan. Dat is voor alle partijen beter. Vanmorgen is ze op twee locaties wezen solliciteren, weer voor een baan in de naschoolse opvang.
Het is vooral uitstelgedrag dat problemen voor haarzelf en de omgeving oplevert. „Mn moeder moest me altijd achter de vodden zitten. Proefwerken en toetsen leerde ik op het allerlaatste moment. Mijn planten geef ik pas water als ze bijna dood zijn. Ik kijk niet op mijn bankrekening, de acceptgirokaarten leg ik op een stapel.
Het echtpaar belandde door deze gewoonte in de schuldhulpverlening en nam een budgetcoach in de arm. Die hielp Carola de administratie weer op orde te krijgen. „Omdat ik alles bewaarde en niets ordende, bleef ik maar zoeken als ik iets nodig had. De ordner Weet wat je besteedt moet voorkomen dat ze financieel opnieuw ontspoort. „Het gaat nu onwijs goed. Zulke hulpmiddelen heb ik gewoon nodig, nu mn moeder de dingen niet meer voor me in de gaten houdt.

Escalatie
Ook Sandor van Leeuwen vindt het leven met ADHD zwaarder dan in de jaren voor zijn huwelijk. „Kreeg ik toen ineens wat in mn pet, dan deed ik het. Lekker een middagje niet naar college maar naar het vragenuurtje van de Tweede Kamer, impulsief iets kopen. Nu heb ik heel andere verantwoordelijkheden. Ik kan niet tegen mn baas zeggen dat ik er even een middagje tussenuit ben, ik kan Willemien na het eten niet met vijf kinderen laten zitten.
Door de spanning die dat geeft, neemt de onrust in zijn hoofd toe. „Meestal ben ik opgewekt en vrolijk, maar drukte kan een complete escalatie geven. Dan ben ik onredelijk en enorm boos. Ik ben zon uitval snel vergeten, maar Willemien is behoorlijk van slag.
Van medicijnen wil hij vooralsnog niet weten. „Lees je de bijsluiters, dan word je niet vrolijk. Ook andere vormen van therapie hield hij buiten het gezichtsveld. „Ik ben wars van alles wat geitenwollen sokken draagt. Op advies van zijn werkgever Laurens Kroon heeft hij binnenkort wel een gesprek met een voormalige sportdocent, die een eigen coachingsbedrijfje begon. Onder meer voor jongens met ADHD. „Ook in mijn werk verlies ik bij drukte het overzicht. Ik laat me snel afleiden, weet niet altijd de juiste prioriteiten te stellen, loop soms voor de muziek uit en doe in mn impulsiviteit dingen die ik beter niet kan doen. Vandaar de tip van Laurens toch eens een deskundige te raadplegen.

Gestructureerd
Ook Willemien heeft soms behoefte aan deskundig advies. Te meer omdat ze bij een deel van de kinderen trekken van de vader ziet. Lotgenotencontact zoekt het echtpaar niet. „Dat doet me te veel aan die hele hulpverleningswereld denken, zegt Sandor.
Voor zijn echtgenote hoeft het evenmin. „Ik heb een zus met wie ik er goed over kan praten, dat doe ik liever. Zit je met allemaal lotgenoten bij elkaar, dan komen vooral de negatieve dingen aan bod. Dat wil ik niet. Er zijn ook positieve kanten. Sandor is ontzettend creatief en heeft voor elk probleem een oplossing. Klagen heeft bovendien weinig zin. Je kunt beter problemen zien te voorkomen. Wat ik van Sandor over kán nemen, dat neem ik over. Tot het slaan van een spijker in de muur. Gelukkig kan ik veel aan en ben ik heel gestructureerd. En ik weet dat God ons niet voor niets bij elkaar heeft gebracht. Dat zet de dingen in een ander licht.

Nieuwe ideeën
Bij de post van vandaag zit weer een aangetekende brief van het ministerie van binnenlandse zaken. Naast zijn gezin, werk en een avondstudie rechten schrijft de jeugdwerkadviseur zo nu en dan voor het Reformatorisch Dagblad. Over een onderwerp dat hem pakte. Nu heeft hij zich vastgebeten in het gebruik van stroomstootwapens door de politie, en de risicos daarvan.
„Meestal probeer ik dergelijke ideeën meteen af te kappen, erkent Willemien, „maar bij deze klus heb ik gezegd: Vooruit dan maar. Schrijven is tenslotte zn hobby.
„Het geeft me nieuwe energie, lacht Sandor. „Worden de dingen sleur, dan zak ik in. Dat trek ik niet. Er borrelen voortdurend nieuwe ideeën bij me op, dat is de positieve kant van ADHD. Ook in mijn werk profiteren ze daarvan, al moet ik zeggen dat ik beter ben in het bedenken van nieuwe dingen dan in het uitwerken ervan.
De voordelen van ADHD wegen niet op tegen de nadelen. De onbekendheid van veel mensen met het blijvende karakter van de stoornis is voor het Alblasserdamse echtpaar reden er heel open over te zijn. „Als Sandor iets vergeet waarbij anderen betrokken zijn, vind ik dat heel vervelend, licht Willemien toe. „Dan probeer ik uit te leggen hoe het komt.
Sandor reed recent langs een sloot waar een oud-klasgenoot van de LOM-school stond te baggeren. „Toen dacht ik: Daar had ik ook kunnen staan. Dat bedoel ik niet denigrerend, zijn werk is niet minder waard, maar die jongen kan veel moeilijker op zichzelf reflecteren. Dat kan ik meestal wel. Ik vind dat ik daarom een bepaalde verantwoordelijkheid heb om het verhaal over ADHD te vertellen.

Training
Carola Hulsebosch is inmiddels zo ver dat ze de stoornis actief te lijf gaat. Ze volgde eerst de introductiecursus ADHD bij volwassenen van PsyQ. In overleg met haar persoonlijk begeleidster, die ze eens in de zes weken spreekt, begint ze binnenkort de G-training. „Dat is een cursus waardoor je negatieve denkpatronen leert herkennen en veranderen. Ik ben een heel positief mens, maar heb er wel last van dat te veel gedachten tegelijk door mn hoofd dwarrelen.
Bij een andere instelling gaat ze de cursus Hoe orden ik mijn huishouden volgen. Daarnaast gebruikt ze strattera (atomoxetine), een middel tegen ADHD dat tot nog toe alleen voor kinderen erkend is. Het lijkt ook bij volwassenen effectief. „Ik voel me rustiger, ik vergeet bijna geen afspraken meer, ik raak minder kwijt.
Het tijdsbeslag van de cursussen ervaart ze niet als bezwaarlijk. „Ik doe naast mijn werk eigenlijk altijd wel een opleiding. Verder heb ik elke week bijbelstudiekring van de kerk. Om de veertien dagen gaan we met een groep de Molenwijk in, om mensen die in de problemen zitten gratis hulp te bieden. Behangen, oppassen, wat ze maar nodig hebben.

Creatief
Momenteel bereidt ze zich voor op een verhuizing. Noodgedwongen, vanwege een naderende echtscheiding. Haar ADHD is niet de enige reden, maar speelt wel mee. „Mn man kan niet tegen dat drukke gedoe van mij. We zijn al eerder drie jaar uit elkaar geweest, nu ging het echt niet meer. Gelukkig kan ik het wel overzien. Als ik vroeger ging verhuizen, werd ik nog chaotischer dan ik al was.
Door de medicijnen kan ik beter ordenen en dingen weggooien. Ik heb al negen zakken met oud papier.
Tussen het werken, solliciteren, organiseren en evangeliseren door, is ze de boel wat aan het opschilderen en lakken. Om het huis verkoopbaarder te maken. De houten vloer in de woonkamer heeft ze al gehad. „Die is echt mooi geworden, stelt ze met onverwoestbaar optimisme vast. Binnenkort begint ze aan de gang. Ze moet nog wel even een andere plek zien te vinden voor de scooter. En voor de voorraad plastic zakken achter de deur. „Die zijn van een kennisje van me, die had even opslag nodig. Leuk vind ik het niet, dat ik hier weg moet. Het is het leukste huis dat ik heb gehad. Maar ik vertrouw erop dat God me helpt om weer een andere leuke woning te vinden. Ik ben altijd heel oplossingsgericht. Dat hoort ook bij ADHD, het is niet enkel narigheid.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen