Was de Reformatie wel echt nodig? (I)

Reformatie herdenking

H, Liefting, Schoonhoven

De katholieke kerk...: een kerk die zich er op voorstaat de apostolische traditie zuiver te hebben doorgegeven. Een kerk waar Petrus en Paulus bij betrokken waren. Een kerk met de prachtigste belijdenisgeschriften: het Apostolicum, de Geloofsbelijdenis van Nicea en die van Athanasius. Geloofsbelijdenissen waar Christus Jezus beleden wordt als Degene 'Die om ons mensen en om onze zaligheid is nedergekomen uit de hemel, en vlees is geworden van de Heilige Geest uit de maagd Maria, en een mens geworden is, ook voor ons gekruisigd is...' Belijdenisgeschriften waar het hart van het Evangelie in klopt. De katholieke kerk....: een kerk met een roemrijke geschiedenis en traditie. De folianten met de pennenvruchten van de gezaghebbende kerkvaders, vooral die van de 'grote' Augustinus, spreken boekdelen. En wat te denken van de St. Pieter en het Vaticaans museum, uitmondend in de majestueuze Sixtijnse kapel. Een dag is te kort om alles te bewonderen.

De katholieke kerk...: een wereldkerk, die slechts tweemaal in de geschiedenis een 'afscheiding' heeft meegemaakt: het schisma van 1054 en de Reformatie in 1517. De repeterende breuken binnen het protestantisme steken daar schril bij af. Bovendien een kerk die mogelijkheden creëerde om je definitief terug te trekken in retraite, binnen kloostermuren, waar zelfs een aards huwelijk overbodig was. Men was daar immers de bruid van Christus.

Grote theologen

De katholieke kerk....: die zelfs in het 'Herfsttij der Middeleeuwen' grote theologen heeft voortgebracht. Theologen die wilden staan in de traditie van de kerkvaders. Neem Anselmus, de aartsbisschop van Canterbury, die op een magistrale manier in zijn boek 'Waarom God mens werd' de verzoeningsleer bijbels-theologisch heeft uitgewerkt. Een groot geleerde, die zijn theologische werken wist te verrijken met vrome meditatieve gedachten en gebeden.

Ook iemand als Bemardus van Clairvaux moet hier genoemd worden. Zijn preken over het Hooglied worden nog steeds gelezen. Beatus (de schone) Bernardus.... onge­ twijfeld een van de meest geciteerde theologen in de werken van reformator Maarten Luther.

Als we denken aan de grote theologen uit de katholieke kerk, dan komen we vanzelf ook terecht bij Bonaventura, die zijn grote gezag als godgeleerde in de strijd wierp tegen degenen die de wijn van de theologie probeerden te vermengen met het water van de aristotelische filosofie. Een omgekeerd Kana! De augustijnse traditie onwaardig!

En als de kerk bepaalde elementen in haar verkondiging vergat, traden er aan de rand mensen op die daar op wezen. Soms door heel hun levenswandel. Ik denk aan Franciscus van Assisi, de Umbrische Armoedzaaier des Heeren, die optrad in een tijd dat de kerk dreigde ten onder te gaan in overdadigheid. De leer van deze 'Poverello', deze 'kleine arme' van Assisi, was zijn leven.

Indrukwekkende cultuur

De katholieke kerk: een kerk die niet alleen een veelzijdige theologie, maar ook een rijkdom aan cultuurschatten heeft voortgebracht. Van de kathedralen in Frankrijk en Italië gaat vaak een hele prediking uit. Denk aan de Ste. Madeleine te Vézelay. C.W. Mönnich schrijft, vanuit de herinnering aan het hoogveld onder de middendeuren: 'Majesteitelijk en streng rijst de Christus op, van zijn handen gaan de stralen van goddelijke kracht naar de apostelen en bevleugelen hen tot de verkondiging van Gods boodschap aan de volkeren.' Ik denk ook aan de prachtige fresco s, zowel van taferelen uit de Bijbel als uit het leven der 'heiligen'. Schilders als Fra Angeli-co, Leonardo da Vinci, maar ook beeldhouwers als Michelangelo hebben op talentvolle wijze 'boeken der leken' achtergelaten. Men vertelt dat Fra Angelico - vanwege de schoonheid van zijn werken Beatus Angelico genoemd - nimmer naar zijn penseel greep, voordat hij indringend bad. En als hij een kruis schilderde, liepen de hete tranen over zijn wangen. Zijn fresco's met de hemelse kleuren in het San Marco museum te Florence hebben bijna iets bovenaards.

En wat te denken van de fresco's, vooral die van Giotto, in de basiliek van Franciscus te Assisi. Buitengekomen, met dat vredige, machtige vergezicht over het dal van Spoleto, waar Franciscus voor de vogels preekte en zelfs de dood en verderf zaaiende wolf van Gubbio temde, lijkt het alsof je wordt meegenomen naar een andere wereld. En behalve de schilders hebben ook de architecten hun talenten volop in de dienst van de Heere willen stellen. Wie wordt niet stil bij de Dom van Florence met haar ingenieuze koepel van Brunelleschi. En hoe steken alle torentjes van de Dom van Milaan niet hemelwaarts. Alsof ze willen zeggen: 'Hier beneden is het niet.'

Rome - reformatie: vice versa?

De katholieke kerk, waar de 'gelovigen' even naar binnengaan, voor afzondering en gebed. Waar het Gregoriaans en de wierook de ruimten vullen. Waar aan de liturgie de grootste zorg wordt besteed.

Jaren geleden vertrouwde een veertienjarige leerling me toe dat hij misdienaar was geworden. 'Ik vind het katholieke geloof zo'n mooi geloof', zo zei hij. Zou dat de reden zijn waarom bepaalde protestanten nog steeds overgaan tot de rooms-katholieke kerk? Ik denk aan Dr. C.J. de Vogel, die in een bijna driehonderd pagina's tellend boekwerk haar keuze, na lange innerlijke strijd, motiveerde: 'Voor Hem geknield zagen wij het duidelijk en rustig: Hij wil ons daar.'

Dit alles overdenkend kan de vraag levensgroot op ons afkomen of de Reformatie achteraf wel nodig is geweest. Het gaat toch om 'de eenheid en de heelheid van de kerk'l En als te onzent gezegd wordt dat waar de belijdenisgeschriften gehandhaafd blijven, we niet weg mogen gaan, zat Luther dan toch niet verkeerd? Hadden mensen als Erasmus en Zanchius dan toch gelijk in hun moeite de stap naar de Reformatie te zetten? Binnen die ene katholieke kerk had er dan toch een hervormingsgezinde beweging kunnen ontstaan die als een zuurdesem had kunnen doorwerken? Bovendien had er dan niet zoveel van het katholieke kind met het reformatorische badwater hoeven worden weggespoeld.

En toch - ik schrijf deze laatste regel maar vast voordat u ongerust naar de pen of de telefoon grijpt - toch zullen we volgende keren zien dat de hier boven geschetste zeer eenzijdige 'ode' aan de katholieke kerk, en dan vooral waar het de Middeleeuwse kerk betreft, wel heel duidelijk haar keerzijde heeft!

Nee, er behoeven wat mij betreft op voorhand nog geen Reformatieherdenkingen te worden geannuleerd! Misschien hebt u nog nooit over de vraag nagedacht of de Reformatie wel echt nodig was. We gaan er voetstoots van uit. Maar denken we dat toch niet al te gemakkelijk?

In onze eigen kerk is rond 'Samen op Weg' de discussie weer actueel geworden of je een kerk wel de rug kunt toekeren als de belijdenisgeschriften gehandhaafd blijven. Welnu, dat laatste was in de rooms-katholieke kerk zeker het geval. Men had niet alleen de oecumenische belijdenisgeschriften, alsook de werken van de kerkvaders. En dat was niet gering!

Rijke traditie

Bovendien heeft die kerk een rijke traditie. Ik denk wel eens dat wij protestanten de kerkgeschiedenis teveel laten opgaan in de eerste vijf eeuwen, om daarna een grote sprong te maken naar de Reformatie. De tien eeuwen daartussen waren immers toch

maar 'donkere eeuwen'. Donkere Middeleeuwen. Herfsttij.... Ja, zo is er lange tijd gedacht.

Zien we daarbij echter niet al te snel over het hoofd hoe prachtig die kerk begonnen is, en hoeveel waardevolle dingen ze heeft voortgebracht? Het was toch maar de moederkerk. Is er bij ons protestanten ooit iets van verlangen geweest om weer terug te mogen keren naar een voluit bijbelse katholieke kerk?

Het was toch maar de kerk waar Paulus en Petrus als eersten leiding aan hebben gegeven. Waar Paulus onthoofd, en waar Petrus omgekeerd gekruisigd is. Waar de christenen samenkwamen in de catacomben. Ja, waar ze hun leven voor het geloof over hadden. Het Colosseum in Rome is er nog steeds een zichtbaar teken van.

Kerkvaders

Het was ook de kerk van de kerkvaders. En van de apologeten, die op allerlei mogelijke manieren de Bijbelse boodschap probeerden te verdedigen tegenover de heidenen. Wat een rijke theologie is er de eerste eeuwen voortgebracht. Werken van Ambrosius, Augustinus, Cyprianus, Chrysostomus, enz. en niet te vergeten de belijdenisgeschriften die werden opgesteld. (wordt vervolgd)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen