Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Antwoord aan Paas

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Antwoord aan Paas

5 minuten leestijd Arcering uitzetten

Kun je inderdaad zeggen dat de ondertitel ‘Politieke meditaties’ precies de vlag is die de lading dekt? Dit is ervan waar, dat de redeneertrant niet overwegend lineair, maar meer circulair is. Daar had ik meer oog voor kunnen hebben. Op grond van de inhoud constateer ik echter ook dat het om een totaalconcept gaat, al dan niet voldragen, waarin alles met alles te maken heeft. Dat geeft mij de vrijmoedigheid het boek te beoordelen op zijn systematische consistentie.

Discussies als deze lopen het gevaar dat de opvattingen van de ander worden geradicaliseerd. Paas schrijft ervoor te hebben gekozen “niet weer een nieuwe (…) stem toe te voegen aan het staatkundig-gereformeerde en neo-gereformeerde koor”. Alsof ik dat van hem had gevraagd. Hij schrijft dat ik hem een respectloze omgang met andersdenkenden verwijt. Het gaat mij echter slechts om het aanwijzen van een inconsequentie tussen wat hij anderen verwijt en wat hij zelf doet. Verder geeft hij als mijn oordeel weer dat hij de christelijke invloed op de basiswaarden van onze cultuur “veel te positief” zou inschatten. Dat “veel” mag hij weglaten. Ook ik erken de onuitwisbare invloed die het christendom in de geschiedenis van het Westen heeft geoefend en nog steeds oefent.

Met stelligheid wijst hij de kritiek van de hand dat hij niet-gelovige deelnemers aan het publieke debat de maat zou nemen en daarmee zou vervallen in eenzelfde houding die hij bij zijn opponenten kritiseert. Zijn verweer is, dat hij zich dan niet tegen personen richt, maar in het algemeen over mensen of stromingen spreekt. Is dit verweer steekhoudend? Mensen en stromingen krijgen toch altijd een gezicht en een stem in specifieke personen? Over en weer worden deze personen aangesproken en bekritiseerd als vertegenwoordigers en woordvoerders van groepen en stromingen

Ik ga in mijn evaluatie inderdaad geheel voorbij aan het concept van de morele meertaligheid. Ik heb dat gedaan omdat ik het concept niet helder vond, maar niet op iedere slak zout wilde leggen. Waardevol vind ik Paas’ pleidooi voor het kennen van de verschillende morele talen. Toch neemt dit mijns inziens niet weg dat wij in het debat één taal moeten spreken, om niet langs elkaar heen te praten. In zekere zin erkent hij dat zelf ook als hij schrijft: “publieke bijdragen dienen zich te voegen in de grammatica van het gesprek dat onze gemeenschap vormt” (77). Eén grammatica impliceert één taal. Ik realiseer me dat hij dit schrijft in zijn verzet tegen de neoliberale taal als voertaal, en daarin val ik hem bij. Dat sluit niet uit dat wij zoeken naar een andere gemeenschappelijke taal.

Waar komen de basiswaarden van onze cultuur, zoals vrijheid en gelijkheid, vandaan? Het hoofdstuk over vrijheid en gelijkheid herleidt ze niet tot Augustinus. Het is evident dat ze zo weglopen uit een bekende slagzin van de Franse Revolutie. Verder kan worden vastgesteld dat ze bestaan bij de gratie van mondigheid, een kernbegrip uit het Verlichtingsdenken. Wie in het licht hiervan de stelling verdedigt dat ze uit het christendom komen, zal zich daarvan rekenschap moeten geven. Bovendien, áls ze uit het christendom komen, dan toch uit de sfeer van hoe God het bedoeld heeft in de schepping en realiseert in het Koninkrijk. Maar dan kunnen we de politiek niet zo exclusief aan de gevallen wereld koppelen als Paas dat doet.

Terecht benadrukt Paas dat Locke zijn uitgangspunt in het sociale contract verbindt met een moreel bepaald, prepolitiek stadium. Dat heb ik in mijn artikel niet verdisconteerd. Ik snap het belang dat hij daaraan hecht en onderstreep de waarde daarvan. Dit neemt niet weg dat het sociale contract als basis voor de rechtstaat een regeling van onderop is die een eigen leven leidt, onafhankelijk van het christelijke heteronomieprincipe.Waarom vind ik een bezinning op de westerse democratie zo onmisbaar? Omdat velen zeggen dat die op de volkssoevereiniteit is gebouwd. Als dit waar is, en ik denk dat het waar is, heeft dit grote gevolgen voor de aard en de taal van het publieke debat

Met mijn utilistische benadering kan Paas niet uit de voeten. Hij vraagt: “Is ‘nut’ hetzelfde als ‘goed’? En hoe bepalen we wat ‘goed’ is?” Ik denk dat hij de vragen precies moet omkeren: Is ‘goed’ hetzelfde als ‘nut’? En hoe bepalen we wat ‘nut’ is? Het utilisme zegt op de eerste vraag ‘ja’. Op de tweede vraag zullen antwoorden komen als: wat het welzijn van zoveel mogelijk mensen bevordert. In de christelijke ethiek is dit veel te weinig. Maar in de politiek draait het daar om. Hoe zou Paas het Engelse common good (of het Latijnse bonum commune) anders in het Nederlands willen vertalen dan met ‘algemeen nut’? Hiermee wordt het belang van één voertaal maar weer eens onderstreept.

Tot slot, Paas geeft mij te veel eer als hij mij “de vakman op ethisch terrein” noemt. Ik ben gewoon iemand die gelovig zijn verstand probeert te gebruiken. Zo zie ik hem trouwens ook, en ik heb grote waardering en bij tijden ook bewondering voor de manier waarop hij dat doet.

Dit artikel werd u aangeboden door: https://www.forumc.nl/radix

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van zondag 1 juni 2008

Radix | 75 Pagina's

Antwoord aan Paas

Bekijk de hele uitgave van zondag 1 juni 2008

Radix | 75 Pagina's