Ten geleide

12,5 jaar geleden was de Nederlandse Hervormde Kerk in rep en roer. In Amsterdam waren tachtig predikanten, ouderlingen en diakenen geschorst. De consistorie van de Nieuwe Kerk was gekraakt. In Kootwijk was een kandidaat van de Vrije Universiteit bevestigd als predikant. Ook de gemeenten van Voorthuizen, Reitsum en Kollum hadden de gehoorzaamheid aan de synode opgezegd. 1886: het jaar van de Doleantie.

Het verhaal van de Doleantie leest als een spannend jongensboek. Journalist M.J. Brusse (187 3 -19 41), wiens vader een vurig liberaal was, schreef over de ‘voor jeugdige gemoederen welhaast Sherlock-Holmes-achtigen strijd om de Nieuwe Kerk, met de paneelzagerij, en weet ik al wat voor romantische episoden. En telkens weer las vader ’s avonds uit ’t Handelsblad heldendaden voor van “ BramKuyper” , dien hij - hoezeer ook soms verbeten - opgetogen prees om zijn genialiteit en zijn heerscherstalenten.’

De ‘paneelzagerij’ ontbreekt dan ook niet in dit nummer, waarin alle artikelen verband houden met de Doleantie van 1886. Cornelis van den Berg beschrijft in de rubriek ‘erfgoed’ de geschiedenis van de deur na de ‘paneelzagerij’ die geen paneelzagerij was. Die deur gaf toegang tot de consistoriekamer van de Nieuwe Kerk op de Dam in Amsterdam, maar is tegenwoordig tentoongesteld in Museum Catharijneconvent in Utrecht.

Maar de Doleantie kwam niet als een donderslag bij heldere hemel. De richtingenstrijd tussen orthodoxie en vrijzinnigheid beheerste de Nederlandse Hervormde Kerk al tientallen jaren. De hervormde synode zocht voortdurend naar compromisformules op het gebied van belijdenis en toelating tot het ambt, maar werd daardoor zelf partij in de richtingenstrijd. Het beleid van de synode veroorzaakte conflicten op lokaal niveau, bijvoorbeeld over de aanneming van lidmaten. De Dordtse aannemingskwestie (1880) is daarvan een sprekend voorbeeld. Het is een botsing van orthodoxie en vrijzinnigheid in de plaatselijke gemeente, die leidt tot een kafkaëske kerkelijke rechtsgang. Peter Dillingh beschrijft de Dordtse aannemingskwestie niet alleen op basis van kerkeraadsstukken, maar ook op basis van talrijke publicaties in de kerkelijke pers en correspondentie in het Kuyper-archief.

In de rubriek ‘document’ schetst Jasper Vree de opkomst van de zelfbewuste orthodox-protestantse leek aan de hand van een brief van de Maassluise ouderling Adrianus Warnaar Szn. ( 18 6 1- 19 13 ) aan Abraham Kuyper. Zijn betoog kan ook gelezen worden als achtergrond bij de Dordtse aannemingskwestie, waar het in eerste instantie niet de professionals, de predikanten zijn die de zaak op de spits drijven, maar de leken, de ouderlingen.

Siebold Ulfers verwerkte de gebeurtenissen rond de Doleantie in Hardenberg in zijn boek Oostloorn, waaruit Dick Kaajan het romanfragment voor dit nummer heeft gekozen. Deze bundel dorpsschetsen verscheen oorspronkelijk in 1903, werd vertaald in het Duits, Zweeds, Esperanto en Engels, werd als hoorspel uitgezonden in 1950 en 19 5 1 , en beleefde nog een herdruk in 1984.

Ten slotte wordt in dit nummer de bibliografie van lokale kerkgeschiedenis aangevuld door Frans Rozemond.

Op deze plaats stellen we graag ons nieuwe redactielid voor: Tom-Eric Krijger (*1987). Tom-Eric is met passie en plezier in de gereformeerde geschiedenis gedoken. In juni 2010 heeft hij zijn tweejarige onderzoeksmaster in de geschiedenis (Universiteit Utrecht) afgerond met een scriptie over de zes Gereformeerde Kerken in België, die ressorteerden onder de classis Dordrecht van de Gereformeerde Kerken in Nederland en die in 1978 zijn opgegaan in de Verenigde Protestantse Kerk in België. Zijn scriptie gaat niet alleen over de institutionele geschiedenis van het gereformeerd-kerkelijk leven in België, maar ook over de leden van deze zes kerken en hun opvattingen over de hen omringende cultuur en samenleving.
Zijn eenjarige master in de theologie (Universiteit Utrecht) heeft hij in juni 2 0 1 1 afgerond met een vergelijkend kerkhistorisch onderzoek naar de totstandkoming, uitbouw en identiteitsontwikkeling van de tot de Gereformeerde Kerken in Nederland behorende gemeenten in Nederland, België, Argentinië, Brazilië, Frankrijk, Groot-Brittannië, Suriname en op Curaçao.
In september 2 0 11 is Tom-Eric begonnen met een onderzoek naar de Nederlandse Protestantenbond, als promovendus (assistent in opleiding) aan de theologiefaculteit van de Rijksuniversiteit Groningen.
In verband met het thema van dit nummer kan nog worden vermeld, dat betovergrootvader Mattheüs Karei Krijger (1865-1944), eigenaar van een bakkerij annex kruidenierszaak annex varkensmesterij in Poortvliet op Tholen, indertijd is meegegaan met de Doleantie!

De rubriek ‘in memoriam’ ontbreekt in dit nummer. In memoriams van predikanten zijn opgenomen in een extra editie van dit tijdschrift, dat tegelijk met dit nummer uitkomt.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen