Onzichtbare machten deel 1

De betekenis van engelen in het christelijk geloof was voor ds. M.A. Kempeneers geen onontgonnen gebied. Zijn leermeester en mentor ds. P. den Butter besteedde er meer dan eens aandacht aan. Zelf besloot de christelijke gereformeerde predikant uit Elburg er een prekenserie over te houden. Directe aanleiding was de opmerking van dr. W. van Vlastuin dat Calvijn in zijn werken duizenden keren naar de engelen verwijst. „Niet alleen bij de behandeling van Lukas 2, je komt ze in zijn preken over allerlei Schriftgedeelten tegen. Voor Calvijn en ook voor Luther waren de engelen een realiteit. Dat zijn wij kwijtgeraakt. Daarom heb ik dit onderwerp in de prediking voor het voetlicht gehaald, om er weer het bijbelse zicht op te krijgen. Ons beeld over de engelen is vooral gevormd door figuren op oude pijporgels en kerstkaarten: vriendelijke, mollige baby’s met vleugeltjes. De Bijbel spreekt heel anders over deze dienaren van God.”

Hoe verklaart u dat engelen in de hedendaagse gereformeerde theologie nauwelijks een plaats hebben?

„De werkingen van de satan ervaar je, in verleidingen en bestrijdingen. De invloed van de engelen is minder duidelijk aan te wijzen. Het bestaan van engelen is overigens altijd bestreden, denk aan de sadduceeën in de tijd van de Heere Jezus. Door de Verlichting is de ontkenning van een onzichtbare werkelijkheid breed verspreid. Ook wij hebben er een forse tik van meegekregen. We erkennen dat er engelen zijn, omdat de Bijbel erover spreekt, maar in de praktijk van het leven houden we er nauwelijks rekening mee.”

Waarom deed Calvijn dat wel?

„Hij liet zich ook hierin door het Woord leiden. De werkzaamheid van de engelen was voor hem niet in de eerste plaats een zaak van gevoel, maar van geloof.”

Wat is het gevolg van een veronachtzamen van de engelen?

„Daarmee doen we in de eerste plaats de Godsopenbaring tekort. De Heere heeft ons niet voor niets zaken over de engelen en hun werk geopenbaard. In de tweede plaats is het tot schade voor mezelf als ik niet met de engelen reken. In de derde plaats doe ik er de engelen tekort mee. Zij zijn ten volle betrokken op het heil van mensen. Ze juichen als zondaren tot waarachtig geloof komen. Gods kerk zal samen met de engelen eeuwig Gods lof verkondigen. Dan mag je van ons toch ook betrokkenheid verwachten op dit andere deel van de familie waarvan Christus het Hoofd is.”

Dr. P.H.R. van Houwelingen komt in zijn commentaar op de Petrusbrieven tot de conclusie dat in Genesis 6 wordt gesproken over een vermenging van mensen en engelen. Hoe ziet u dat?

„Engelen hebben verschillende bestaansvormen, en kunnen ook een menselijk lichaam aannemen. Daarom hebben sommigen zelfs onwetend engelen geherbergd. Maar ik vind in de Bijbel geen aanwijzingen dat ongehoorzame engelen geslachtsgemeenschap hebben gehad met mensen. Ik houd me liever aan de uitleg dat met ‘Gods zonen’ uit Genesis 6 mannen uit de geslachtslijn van Seth zijn bedoeld.”

Wat is dan de reden dat uit deze verbintenis monstrueuze kinderen voortkwamen?

„Je leest niet alleen in Genesis 6 over reuzen. Na de zondvloed kom je ze opnieuw tegen: de kinderen van Enak. De exegese van Van Houwelingen roept bij mij grote vragen op. Je kunt er bovendien een heel verkeerde kant mee uit. Denk aan Luther. Die zag verstandelijk gehandicapten als producten van nachtelijke escapades van vrouwen met de duivel. De geschiedenis van de mensheid voor de zondvloed blijft met vragen omgeven, maar ik laat liever een aantal vragen onbeantwoord dan dat ik ga speculeren over zaken die de Schrift bedekt laat.”

Welke betekenis kent u toe aan het feit dat de engelen op cruciale momenten in de heilsgeschiedenis aanwezig zijn?

„De engelen zijn er ook dan in de eerste plaats voor God zelf. Ze sluiten als Zijn dienaren de weg naar de boom des levens af, ze dienen de Heere Jezus na de verzoeking in de woestijn, ze versterken Hem in Gethsémané, ze zijn aanwezig bij Zijn opstanding. In de tweede plaats zijn de engelen rond de heilsfeiten van betekenis voor de mensen. De aanwezigheid van deze majesteitelijke wezens bewijst dat er iets bijzonders aan de hand is. Ze onderstrepen het onbevattelijke van Gods heilshandelen, en boodschappen wat voor de mens onmogelijk lijkt. ‘Hoe zal dat wezen?’, is de reactie van Maria, als ze heeft gehoord dat de Messias uit haar zal worden geboren. Ze kan het niet bevatten, maar de verschijning van de engel is voor haar tot bemoediging en verzekering in een situatie die ze zelfs Jozef niet kan uitleggen. Dat heeft ze ook niet geprobeerd.”

De engelen hebben vooral bekendheid als zangers in de kerstnacht. Volgens professor Van Bruggen hebben ze niet gezongen, maar gesproken.

„Ik ben het met hem eens dat we niet in de eerste plaats aan een soort barokkoor moeten denken, maar aan een erewacht van hemelse legers. Ontzagwekkende, strijdbare wezens, die hebben uitgeroepen: ‘Ere zij God’. ‘Zeggende’, schrijft Lukas. Toch denk ik dat hun lofprijzing in de oren van de herders als gezang heeft geklonken. Van een schoonheid waar geen mensenkoor tegenop kan.”

De zichtbare verschijning van engelen is volgens Calvijn na de nieuwtestamentische tijd niet meer aan de orde. Deelt u die mening?

„De verschijning van engelen valt voor hem onder hetzelfde hoofdstuk als de bijzondere Geestesgaven. Ze behoren bij een bepaalde fase van de heilsgeschiedenis. Wij bezitten het volledige Woord, daar moeten we genoeg aan hebben. Die mening deel ik. De schrijver van de brief aan de Hebreeën wijst erop dat de Heere Jezus nu ‘is gezeten aan de rechterhand der Majesteit in de hoogste hemelen, zoveel treffelijker geworden dan de engelen, als Hij uitnemender naam boven hen geërfd heeft’. Op Hem moet ons oog gericht zijn.”

De verhalen over het Smytegeltbruggetje en de engel die de jonge Samuel Rutherford uit de waterput trok, vallen onder de protestantse heiligenlegenden?

„Ik wil het niet voor absoluut onmogelijk houden dat de Heere ook in deze tijd een engel in een zichtbare gestalte kan sturen, maar de desbetreffende verhalen vallen in ieder geval niet onder de geïnspireerde geschiedenissen. Opvallend is dat er allerlei varianten van bestaan. Dat maakt ze inderdaad legendarisch. De scepsis van Van Lieburg ten aanzien van dit soort verhalen lijkt me terecht. De geschiedenis over de engel op het bruggetje van Smytegelt is pas in 1933 op schrift gesteld.”

Gedienstige geesten

Op de Haamstede-conferentie van 2008 besteedde dr. W. van Vlastuin, rector van het Hersteld hervormd seminarie, in twee lezingen aandacht aan de engelen. De conferentie bracht ds. M.A. Kempeneers ertoe een prekenserie over dit onderwerp te houden. De lezingen en de zeven preken verschenen onlangs in boekvorm onder de titel ‘Gedienstige geesten’. De lezingen belichten de positie van de engelen bij de schepping en de herschepping. In de (bewerkte) preken worden de engelen achtereenvolgens getekend als schepselen, liturgen, diakenen, boodschappers, strijders, leerlingen en zangers.

N.a.v. ‘Gedienstige geesten’, door dr. W. van Vlastuin en ds. M. A. Kempeneers; uitg. De Banier, Apeldoorn; 134 blz; 􀄄 15,90.

Hoe ziet u de verhouding tussen de kerk en de engelen?

„De kerk kan veel van de engelen leren. Ze houden ons een spiegel voor, door de wijze waarop zij God dienen. De glans die ze afstralen en de houding die ze voor God aannemen, laat ons iets zien van de majesteit en de heiligheid van God. Michaël geeft daar ook met zijn naam invulling aan: ‘Wie is als God?’ Omgekeerd kunnen de engelen van de kerk leren. Ze weten niet uit ervaring van de lengte, de breedte, de hoogte en de diepte van Gods barmhartigheid in Christus. Wel zijn ze begerig om die te mogen verstaan en ervan te horen. Het is de taak van de kerk om de engelen te onderwijzen in de veelvuldige wijsheid van God, zegt Paulus in zijn brief aan de gemeente van Efeze. Ze zijn erbij als er wordt gepreekt. Behalve mensen heb ik op zondag engelen onder m’n gehoor.”

Bent u zich daar meer bewust van geworden?

„Dat is nu inderdaad concreter voor me, al weegt voor mij nog veel zwaarder dat de Heere meeluistert. Hij toetst en onderzoekt of ik de boodschap heb verstaan, of ik werkelijk naar de tekst heb geluisterd. De engelen voegen daar een extra dimensie aan toe. Je kunt niet helder genoeg zijn in het uitstallen van de dingen van God en Zijn Koninkrijk, met name als het gaat om de vraag wie Christus is. In de eerste plaats met het oog op je menselijke hoorders, maar ook met het oog op de engelen. Gods kinderen hebben als het goed is aan een half woord genoeg. Voor de onbekeerden en op een andere manier ook voor de engelen moet ik me zo zorgvuldig mogelijk uitdrukken.”

Vanwege de aanwezigheid van engelen in de eredienst dienen de vrouwen in de gemeente het hoofd te bedekken, zegt Paulus. Hoe wezenlijk is dat voor u?

„De onder ons gegroeide hoedencultuur is niet helemaal wat Paulus bedoelt. Het gaat hem erom dat de heerschappij gestalte krijgt. De engelen doen dat door zichzelf te bedekken als ze voor God staan. Ze slaan de vleugels om hun hoofd heen, om daarmee aan te geven: ‘U hebt heerschappij over ons, wij zijn U onderdanig’. De door God gegeven orde krijgt in de gemeente gestalte door het feit dat de man niet met bedekt hoofd mag bidden, maar de vrouw het hoofd juist wel bedekt. Als beeld van onderdanigheid aan de man, zoals die door God na de zondeval is opgelegd. In dat licht is de hoofdbedekking van de vrouw voor mij heel wezenlijk.”

Luther geeft de engelen een plaats in het werk van Gods algemene genade. Waar God hen terugtrekt, zijn moord en brandstichting.

„Dat lijkt me een bijbelse gedachte. Het gaat in de wereldgeschiedenis in de eerste plaats om de opbouw en de komst van Gods Koninkrijk. Daar ligt de primaire taak van de engelen, maar dat wil niet zeggen dat het hun enige taak is. Ze halen niet alleen Lot uit Sodom, maar ook zijn vrouw en zijn twee dochters. Tot op zekere hoogte profiteert de hele schepping mee van het dienstwerk van de engelen. De duivel wil niet anders dan alles kapot maken, dat kan hem niet snel genoeg gaan. Dat het leven nog leefbaar is, danken we aan Gods algemene goedheid. Daarin maakt hij gebruik van Zijn engelen.”

Engelen worden ook wel bij het werk van Gods bijzondere genade betrokken. Ze kunnen een mens niet tot geloof brengen, maar beïnvloeden wel de gedachten en zouden zo als een soort wegbereiders voor de Heilige Geest functioneren.

„Ik weet dat niet. Als mensen belangstelling gaan tonen voor God en Zijn dienst, zie ik dat liever als een gevolg van de algemene werkingen van de Heilige Geest. Anders creëer je een voorbereidend werk vóór het voorbereidend werk.”

Hoe concreet ziet u de engelen in het politieke gebeuren?

„Met name het boek Daniël laat zien dat er een direct verband is tussen politieke verwikkelingen en een gelijktijdige strijd tussen engelen en duivelen. We moeten in het beoordelen van ontwikkelingen en gebeurtenissen verder zien dan wat voor ogen is. We hebben de strijd niet tegen vlees en bloed, maar tegen de overheden en de machten in de lucht. De mens blijft verantwoordelijk voor zijn eigen handelen, maar achter de atheïstische kruistocht in onze tijd zie ik demonische machten. Ik ben ervan overtuigd dat er politici zijn die zich door de duivel laten gebruiken, zonder dat ze zich daarvan bewust zijn.”

Mogen we omgekeerd in het feit dat juist in deze tijd een belijdend christen in Nederland premier werd, de invloed van engelen zien?

„In alles wat het kwade weerhoudt, mogen we iets van de tegenstand van de engelen zien. Konden de demonische machten hun gang gaan, dan was de situatie nog veel erger dan nu het geval is. Ze worden weerstaan door engelen, onder leiding van Michaël: de grote bestrijder van satan. Tegelijk moeten we wel voorzichtig zijn. We lopen altijd het gevaar dat we de demonische machten aan de tegenpartij toeschrijven en de engelenmacht aan onze kant plaatsen. ‘We are God’s own country’. Daar is in de geschiedenis al het een en ander mee fout gegaan.”

Volgens John Owen kunnen we ons de werkzaamheid van de engelen niet concreet genoeg voorstellen. Hoe waardeert u in dat licht de boeken van mensen als Frank Peretti?

„Daar heb ik heel weinig mee. Wat hij over de engelen schrijft, gaat alle bijbelse gegevens te buiten. Het is pure fantasie, die mensen op het verkeerde been zet. Ik ben er met Owen van overtuigd dat we nooit te concreet over engelen en duivelen kunnen denken, maar wel binnen de grenzen van wat de Heere ons in Zijn Woord over de onzichtbare wereld heeft geopenbaard. Anders krijg je reli-thrillers waar niemand mee gediend is. In tegendeel, ze vertroebelen ons zicht op de engelen en hun werk. Ik ontraad het de mensen sterk om dit soort lectuur te lezen. In die lijn wil ik helemaal niet staan.”

Hebben de engelen voor u persoonlijk meer betekenis gekregen?

„Ja, toch wel. Op verschillende manieren. Niet alleen de Heere kent mij in alles wat ik doe en zeg, ook de engelen kijken en luisteren mee. Dat is een extra aansporing tot levensheiliging. Aan de andere kant is de aanwezigheid van de engelen tot troost en bemoediging. Er staat een onoverwinbare legermacht om me heen. Ook in moeilijke omstandigheden, als je te maken krijgt met spot, met vijandschap, met gevaren. Dat ervaar je niet altijd, maar als het geloof gelooft, mag je er wat van zien. ‘Die bij ons zijn, zijn meer dan die bij hen zijn’, zei Elisa tegen zijn dienaar, toen ze waren omsingeld door de Syriërs. Zo is het nog steeds.”

Volgende keer: dr. Steef Post over duivelen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen