De vrucht van het zien op Jezus

Als kind raakte ds. P. den Butter al gefascineerd door het imposante werk van Isaac Ambrosius, dat een prominente plaats in de boekenkast van zijn vader had. Het was de uitgave met een voorwoord van dr. G.A. Wumkes. Die stelde daarin onder meer dat het boek in degelijkheid hoog uitsteekt boven de oppervlakkigheid van vele nieuwere stichtelijke lectuur, waarop men ons volk vergast.
Hoewel hij niet veel van de inhoud begreep, haalde de jonge Paul den Butter het lijvige werk geregeld te voorschijn. „Tot mijn vader me een keer vertelde dat de auteur een onbekende Engelse dominee was. Toen was de aardigheid er een beetje af. Ik had al die tijd in de veronderstelling verkeerd dat het een boek van de kerkvader Ambrosius was. Pas in mijn puberteitsjaren heb ik het in zijn geheel gelezen, mede omdat mijn vader het altijd roemde. Het zien op Jezus heeft in zijn leven heel veel betekenis gehad. Hij heeft er ook voor gezorgd dat ik dit boek cadeau kreeg van de kerkenraad van de gemeente in Rotterdam, bij mijn afscheid in 64, toen ik predikant werd.

Herhalingen
Het voornemen om een boek te schrijven over het zien op Jezus ontstond bij Ambrosius toen hij in 1653 begon te genezen van een ernstige ziekte. „Op zijn ziekbed heeft hij heel veel en bewust gemediteerd over dat wat de Heere Jezus al voor hem gedaan had en nog voor hem doen zou. Dat heeft zo veel vrucht opgeleverd, dat hij besloot zijn gedachten op papier te gaan zetten. Alles met het doel om mensen duidelijk te maken waar het werkelijk om gaat. Zie nou op Jezus, wie Hij is en wat Hij gedaan heeft. Hij is de enige Zaligmaker, er is zo veel in Hem te zien en zo veel uit Hem te ontvangen, richt je hart daar nou op.
Uit dit geschrift blijkt dat Ambrosius een man met een sterk analytische geest was, die de zaken op een logische manier uiteen kon zetten. Consequent houdt hij vast aan de structuur waarvoor hij heeft gekozen. Hij beschrijft de persoon en het werk van de Heere Jezus in negen fasen, te beginnen bij Zijn pré-existentie. Van elke fase maakt Ambrosius vervolgens negen toepassingen. Wat dat betreft is het boek een kunstwerk.
Er is ook een schaduwzijde. „Je krijgt bij zon opzet onvermijdelijk herhalingen of wat gedwongen toepassingen. En een uitgebreidheid waarvoor we ons vandaag de tijd niet meer gunnen. Het hele leven zit wat gejaagder in elkaar, met gevolg dat we de dingen nu snel tot ons willen nemen. Uitgevers komen daar soms aan tegemoet door een verkorte editie van breedvoerige puriteinse werken op de markt te brengen. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat ze door de verkorting vaak nauwelijks aan inhoud verliezen.

Duivelen en engelen
Het boek van Ambrosius kreeg voor Den Butter bijzondere betekenis toen hij voor zichzelf worstelde met de vraag of God werkelijk naar hem had omgezien. De kracht van Het zien op Jezus heeft volgens de christelijke gereformeerde emeritus-predikant zeker niet te maken met de uitlegkundige kwaliteiten van de auteur. „Exegese was niet zijn sterkste kant. Daar moet je de puriteinen sowieso niet voor lezen. Op dat punt stak Matthew Henry ver boven zijn tijdgenoten uit. Als het om Ambrosius uitleg van bepaalde teksten gaat, zet ik wel eens een vraagteken in de marge of schud ik zelfs mn hoofd. Sommige snelle conclusies berusten meer op klankexegese dan op een werkelijk recht doen aan de tekst. Waarbij ik meteen aanteken dat deze mensen niet alle informatie hadden die wij intussen hebben.
De puriteinen hebben hun waarde vooral bewezen in het maken van toepassingen en de leiding die ze daardoor gaven aan het geestelijk leven. Ook aan het praktische leven zoals dat door een christen behoort te worden geleefd. Ze hadden niet alleen een diep inzicht in de Schrift, maar ook in dat wat in de psyche van de mens leeft. En in de activiteiten van de duivel in het leven van Gods kinderen.
Het laatste vind je heel duidelijk terug in Ambrosius boek War with devils. In Nederland is dat pas in 2001 voor het eerst op de markt gebracht, onder de wat ongelukkige titel Strijdt om in te gaan. Het gaat in dit boek niet over de strijd om in te gaan door de enge poort, maar over de worsteling met de kwade machten en de geestelijke boosheden in de lucht. Dit naar aanleiding van Efeze 6 vers 12. In de oorspronkelijke uitgave volgde een deel over dat wat Gods kinderen aan de engelen hebben te danken, vanuit Psalm 91 en Hebreeën 1 vers 14. Dat is in de heruitgaven niet meegenomen, terwijl het wel de moeite waard zou zijn. Er is niet zo heel veel over de engelen gepubliceerd. Ook zijn boek Prima, Media et Ultima, ofwel De eerste, middelste en laatste dingen, is het waard om opnieuw te worden uitgegeven.

Bemoediging
Hoewel hij ook zijn andere werken waardeert, blijft Het zien op Jezus voor ds. Den Butter het hoogtepunt uit het oeuvre van Ambrosius. „Het is een boek dat je eigenlijk elk jaar een keer zou moeten lezen, om te voorkomen dat je je te veel met de bijzaken ophoudt. De vragen rond de toeëigening van het heil gaan als het goed is een leven lang door. Er is altijd wel weer een aspect van het heil waarvan je moet zeggen: Daar moeten mijn ogen ook nog voor opengaan. We hebben het wel eens over de gepastheid van de Heere Jezus. Die gepastheid ontdek je pas als je weer een nieuwe nood bij jezelf ontdekt.
Voor alles laat de auteur van Het zien op Jezus zich volgens de predikant uit Middelharnis als pastor kennen. „Met wat voor bezwaar, armoe of gebrek in je leven je ook komt, hij weet altijd wel een motief te vinden om te bewijzen dat je ook daarmee tot Christus mag gaan, en dat Hij ook in die nood heeft voorzien. Door Zijn voorbidding, in Zijn opstanding, door het geven van Zijn Heilige Geest. Het lezen van dit boek is altijd weer tot verootmoediging, wanneer het je laat zien hoe weinig je gebruik maakt van de Heere Jezus. En tot bemoediging, als je leest hoe veel er in Hem te vinden is.

Merkwaardig
Tijdens een lezing over Het zien op Jezus, voor de Stichting Studie Nadere Reformatie, kreeg de predikant de vraag of Jezus niet de meest onbekende Persoon is. „Ik heb geantwoord: Als je dat aan Ambrosius zou vragen, had hij waarschijnlijk gezegd: Hoe kom je daarbij? Hebben we dat elkaar niet wijs gemaakt, dat Jezus de grootste onbekende is, en moeten we dat niet corrigeren? Als je het steeds maar weer zegt, kan het een zichzelf vervullende profetie worden.
Merkwaardig is dat het boek vooral bekendheid geniet in kringen waar de opvatting leeft dat Jezus ook in het leven van Gods kinderen zon onbekende Persoon is en een tijdlang blijft. Je zou verwachten dat het lezen van Het zien op Jezus daarin corrigerend werkt, maar dat lijkt niet het geval te zijn. Behartigenswaardig is wat Wumkes destijds in zijn voorwoord op Het zien op Jezus al schreef. „Ook heerst er in menige kring een kranke bevindelijkheid, die slechts leeft bij kenmerken, gestalten en vruchten des geloofs, in plaats van zich te richten op het enige voorwerp des geloofs. Tegenover deze en dergelijke uitwassen plaatst Ambrosius van het begin tot het einde als enig voorwerp des geloofs Jezus in Zijn eeuwige algenoegzaamheid, in Zijn onvolprezen beminnelijkheid, opdat de ziel maar bewogen worde tot de rechte geloofsvrijmoedigheid en geloofskracht.

Antwoord
Het gaat ds. Den Butter te ver om te stellen dat Het zien op Jezus een unieke positie heeft binnen de puriteinse lectuur. „Dat wat van de puriteinen tot de dag van vandaag wordt gelezen, steekt allemaal boven de middelmaat uit. Het is wel een boek dat vanwege de inhoud in een wat andere sfeer brengt. Met het uitvoerig belichten van de Heere Jezus en Zijn werk deed Ambrosius slechts een greep uit het geheel van de geloofsleer, maar wel een kardinale greep. Hij brengt ons bij het hart van het Evangelie, en geeft hét antwoord op de vraag van een benauwde ziel: Hoe word ik zalig, hoe kom ik met God verzoend? Als die vraag leeft, is het van groot belang dat de Heere Jezus voluit wordt gepresenteerd. En dat doet Ambrosius als geen ander!
De hernieuwde belangstelling voor de werken van de puriteinen waardeert de emeritus-predikant op zichzelf positief. Wel vraagt hij zich meer dan eens af of de boeken die worden gekocht ook werkelijk worden gelezen. „Soms heb ik de indruk dat mensen het leuk vinden om elkaar een degelijk cadeautje te geven, waarna het in de boekenkast verdwijnt. Ik kom meer dan eens op bezoek bij mensen met een kast vol goede boeken waarvan je de titels bijna niet kunt lezen door alle fotos en snuisterijen die ervoor staan. Dat vertelt mij genoeg.
Er zijn boeken waarvan ik geloof dat ze inderdaad op brede schaal gelezen worden en die ook invloed hebben. Ik denk bijvoorbeeld aan de werken van Ryle. Maar voor Het zien op Jezus moet je wel enig doorzettingsvermogen hebben. Wie begint er vandaag aan een boek van bijna duizend bladzijden? Terwijl het bij dit werk de moeite meer dan waard is. Zelf had ik er al jaren niet meer in gelezen, tot ik van de Stichting Studie Nadere Reformatie het verzoek kreeg om er wat over te zeggen. Toen heb ik het weer opgepakt, en voor mezelf geconstateerd: Het is toch echt een kostbaar werk.

De Engelse Ambrosius
Isaac Ambrose, in Nederland bekend als Isaac Ambrosius, werd in 1604 geboren in de pastorie van Ormskirk in Engeland, waar zijn vader Richard Anglicaans predikant was. Vanwege zijn grote begaafdheid werd Isaac al op 17-jarige leeftijd toegelaten tot de studie in Oxford, waar hij in 1624 zijn graad als bachelor of Arts behaalde.
In 1627 begon hij zijn loopbaan als predikant binnen de Church of England in het dorpje Castleton in Derbyshire. Die plaats verwisselde hij in 1629 voor Clapham in Yorkshire, waar hij verbleef tot 1634. Daarna vertrok hij naar Garstang in Lancashire, ten slotte werd hij predikant in Preston, ook in Lancashire. In de laatste plaats was Lady Margaret Houghton zijn patroon, in feite stond hij in haar dienst. In tegenstelling tot vele patronen in die tijd was zij een godvrezende vrouw. Tot haar dood is Ambrose nauw met haar bevriend gebleven, hij heeft ook de rouwdienst geleid. De door Ambrosius uitgewerkte rouwpredikatie werd in 2003 door uitgeverij Den Hertog in het Nederlands uitgegeven onder de titel Tijd om te zoeken.
In Preston brak Ambrose met de Church of England en ging hij over tot de presbyterianen. In de jaren van de burgeroorlog werd hij driemaal gearresteerd en voor korte tijd gevangen gezet. Ten slotte zag hij zich gedwongen zijn werk in Preston op te geven en terug te keren tot de gemeente in Garstang. Daar bleef hij totdat hij in 1662 met ruim tweeduizend andere non-conformistische predikanten werd afgezet en verbannen uit zijn gemeente. Lang heeft Ambrose deze vernedering niet overleefd. In 1663 of 1664 overleed hij ten gevolge van een beroerte.
Zijn naam bleef voortleven door zijn boeken. De meeste bekendheid kreeg hij door Looking unto Jesus, in Nederland vertaald onder de titel Het zien op Jezus. De betekenis van dit werk blijkt uit het feit dat uitgeverij Den Hertog in 2003 een geheel herziene versie van het vuistdikke boek op de markt bracht. Onlangs publiceerde uitgeverij Groen een dagboek dat is samengesteld uit gedeelten van Het zien op Jezus.

De volgende boeken van Ambrosius zijn in Nederland nieuw verkrijgbaar:
Het zien op Jezus (18e herziene druk), uitg. Den Hertog, Houten; 919 blz.; € 49,50; ISBN: 90-331-1756-8.
Strijdt om in te gaan (2e druk), uitg. Den Hertog, Houten; 151 blz., € 13,20; ISBN: 90-331-1536-0.
Tijd om te zoeken (3e druk), uitg. Den Hertog, Houten; 64 blz.; € 7,20; ISBN: 90-331-1668-5.
Dagboek Het zien op Jezus, samengesteld door J.M. Vermeulen; uitg. Groen, Heerenveen, 400 blz.; € 22,50; ISBN: 90-582-9683-0.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen